Ως ιουδαιοχριστιανικός πλατωνισμός προσδιορίζεται το αποτέλεσμα της φιλοσοφικής επίδρασης που άσκησε ο πλατωνισμός στη διαμόρφωση της ιουδαϊκής και της χριστιανικής θεολογίας.
Ο πλατωνισμός ως φιλοσοφία δεν αφορά αποκλειστικά τις απόψεις του Πλάτωνα (περ. 429-347 Π.Κ.Χ.) καθαυτές αλλά το σύνολο της πλατωνικής παράδοσης όπως αναπτύχθηκε αυτή ποικιλοτρόπως σε μήκος χρόνου περίπου 8 αιώνων.[1]
Φίλων
Για τον Φίλωνα, η (πρότερη στωική) αντίληψη του Λόγου ως ενεργού, συμφυούς χαρακτηριστικού του Θεού που δρα εγκόσμια, της ενιαίας αρχής και φορέα των Μορφών (λόγων), έχει κεφαλαιώδη σημασία —όπως συμβαίνει και με τη δημιουργική προσαρμογή της πυθαγόρειας-πλατωνικής δυάδας από την ύστερη ιουδαϊκή αντίληψη της Σοφίας του Θεού.[3] Ο Φίλων θεωρεί ότι οι πλατωνικές «ιδέες» ενσωματώνονται στον Λόγο. Η κοσμολογία
του βασίζεται στον πλατωνικό ιδεαλισμό, δηλαδή στη δοξασία ότι μεταξύ
του υπέρτατου Όντος και του υλικού κόσμου υφίσταται η επικράτεια των
πνευματικών αρχέτυπων, που είναι αιώνια, άυλα και που αναγνωρίζονται
μόνο διανοητικά, τα οποία προϋπήρχαν της δημιουργίας του υλικού κόσμου. Ο
Φίλων αναγνωρίζει πλατωνική αντανάκλαση στο εδάφιο Έξοδος 3:14 όπου ο Θεός λέει στον Μωυσή ότι το όνομα του είναι «ὁ ὤν» σύμφωνα με την ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα[4],
μια έκφραση που χρησιμοποιούσαν ήδη οι πλατωνιστές για να κατονομάσουν
το Θεϊκό "όντως ον". Επιπλέον, θεωρεί ότι διάφορες ελληνικές δοξασίες
έχουν Βιβλική προέλευση. Η αλληγορική ερμηνεία των Γραφών που εισηγήθηκε επηρέασε τη χριστιανική ερμηνευτική της Βίβλου με ανεξίτηλο τρόπο.
Το πλατωνικό φιλοσοφικό σύστημα αποτέλεσε το κυρίαρχο στοιχείο στο συγκρητισμό του Φίλωνα, ο οποίος με τη σειρά του επηρέασε —εκτός από την εξέλιξη του Ιουδαϊσμού— τους νεοπλατωνιστές φιλοσόφους[5] και τους εκκλησιαστικούς πατέρες.[6]
Κάποια από τα βασικά στοιχεία του μέσου πλατωνισμού που επέδρασαν στον Χριστιανισμό περιλαμβάνουν α) την τελεολογία, β) την ελεύθερη βούληση σε σχέση με τη θεία πρόνοια, γ) την κοσμολογία και δ) τη σχέση του Πατέρα με το Γιο και μεταγενέστερα τις αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ των προσώπων της Τριάδας ε) καθώς επίσης και την πολιτική θεωρία[7]. Επίσης, μερικοί Χριστιανοί υποστήριξαν την πίστη στην αθανασία της ψυχής με πλατωνικά επιχειρήματα. Ο Πέλικαν συνοψίζει ως εξής: «Δύο χριστιανικά δόγματα αποτελούν πιθανώς τις πιο αξιόπιστες ενδείξεις του συνεχούς ελέγχου της ελληνικής φιλοσοφίας επί της χριστιανικής θεολογίας: το δόγμα της αθανασίας της ψυχής και το δόγμα της απολυτότητας του Θεού»[8]. Οι θέσεις περί Θεού που καταγράφει ο Πλάτων στο έργο του Πολιτεία αποτέλεσαν τη βάση για τη μεταγενέστερη εμφάνιση της αποφατικής θεολογίας —της θεολογίας του τι δεν είναι ο Θεός.[9] Τόσο το λεξιλόγιο όσο και τα επιχειρήματα της πλατωνικής φιλοσοφίας αποδείχτηκαν ζωτικό εννοιολογικό πεδίο στην φιλοσοφική διάρθρωση του Χριστιανισμού.
Ωριγένης
Μολονότι η πρωτοχριστιανική εκκλησία του 1ου αιώνα διέκειτο εχθρικά
προς την ελληνική φιλοσοφία, τα πράγματα άλλαξαν σταδιακά κατά τη
διάρκεια του 2ου αιώνα.[10] Τα πρώτα σπαράγματα βέβαια της Πλατωνικής φιλοσοφίας μπορούν να βρεθούν και στην Καινή Διαθήκη, όπου ο Απόστολος Παύλος
στην Α΄ Προς Κορινθίους Επιστολή, αναφερόμενος στο σώμα της εκκλησίας,
εικονίζει και ζωγραφίζει την ιδανική πολιτεία του Πλάτωνα[11]. Ο παλαιότερος χριστιανικός πλατωνισμός εκπροσωπείται υποτυπωδώς στον Ιουστίνο τον Μάρτυρα (περ. 150 Κ.Χ.) αλλά και σαφέστερα από τον Αθηναγόρα τον Αθηναίο (τέλη 2ου αιώνα),
σε μια εποχή κατά την οποία ορισμένοι Χριστιανοί άρχισαν να αποκαλούν
την πίστη τους «φιλοσοφία» και αναζητούσαν να εντοπίσουν κοινά στοιχεία
με μη Χριστιανούς στοχαστές.[12] Σε πιο ανεπτυγμένη μορφή εκπροσωπείται από τους αλεξανδρινούς Κλήμη (περ. 150-215) και Ωριγένη (περ. 176-254). Ο Κλήμης υπήρξε απροκάλυπτα δεκτικός στον πλατωνισμό,[13] ενώ ο Ωριγένης συγκεκαλυμμένα, αν και ήταν ο βαθύτερα επηρεασμένος από τους δύο. Ο Ωριγένης, όπως και ο Πλωτίνος, υπήρξε μαθητής του Αμμώνιου Σακκά και υπήρξε «βασικά ένας χριστιανός νεοπλατωνικός».[14]
Δόγματα που ανέπτυξε ο Ωριγένης και τα οποία τον έφεραν σε δυσχερή θέση
ήταν α) η άποψη που διακρατούσε για τον Γιο ως Λόγο και Δημιουργό, β) η
πίστη του σε διαδοχικές ενσαρκώσεις και κόσμους και γ) η άρνηση των
αιωνίων βασάνων —όντας κατά βάση ιδέες εντελώς ξένες προς τον
Χριστιανισμό οι οποίες προέκυψαν από μια παραγωγική ερμηνεία τόσο του
στωικισμού όσο και του πλατωνισμού.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός
Τον επόμενο αιώνα, οι Καππαδόκες πατέρες Βασίλειος Καισαρείας (περ. 330-379), Γρηγόριος Ναζιανζηνός (329-περ. 390) και Γρηγόριος Νύσσης (προ 395) επηρεάστηκαν —παρά την απροκάλυπτη εχθρότητά τους— από τον πλατωνισμό του Πλωτίνου και του Πορφύριου
αλλά και του Ωριγένη. Ήδη τον 4ο αιώνα μεταξύ των εκκλησιαστικών
πατέρων υπήρχαν αντιλήψεις επηρεασμένες από τον πλατωνισμό οι οποίες
θεωρούνταν «παραδοσιακές», παγιωμένες. Λίγο αργότερα, κατά τον 6ο αιώνα, η μυστηριώδης μορφή του λεγόμενου «Διονύσιου του Αρεοπαγίτη» είναι βαθιά επηρεασμένη από τον νεοπλατωνιστή Πρόκλο και τον Δαμάσκιο —τον τελευταίο σχολάρχη της Ακαδημίας των Αθηνών.
Ο Ψευδο-Διονύσιος άσκησε μεγάλη επιρροή κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα,
και ιδιαίτερα στο μεγαλύτερο φιλόσοφο του Μεσαίωνα, τον Θωμά τον Ακινάτη. Στη λατινική Δύση, ο Μάριος Βικτορίνος (περ. 350) είναι εντελώς πλατωνιστής, βαθιά επηρεασμένος από τον Πορφύριο, και ο Αυγουστίνος
είναι επίσης βαθιά επηρεασμένος από πλατωνικές ιδέες —μάλιστα θεωρεί
ότι ήταν "τα βιβλία των πλατωνιστών" που τον έβαλαν στην τελική ευθεία
του ταξιδιού του προς τη χριστιανική πίστη.[15] Ισχυρή είναι, επίσης, η επίδραση που άσκησε ο νεοπλατωνισμός στον πνευματικό δάσκαλο του Αυγουστίνου, τον Αμβρόσιο Μεδιολάνων (περ. 339-397). Λίγο αργότερα, ο Ρωμαίος Βοήθιος (490-525) κάνει φανερό ότι έχει βαθιά επίγνωση του πλατωνισμού της εποχής του.[16] Ο χριστιανικός μυστικισμός, που αφορά την εμπειρία της άμεσης επικοινωνίας με τον Θεό, βρήκε ως αποτελεσματικό μέσο έκφρασης την ορολογία του πλατωνισμού.[17] Αιώνες αργότερα, κατά τον 13ο αιώνα, η διδασκαλία του Θωμά Ακινάτη παρέμενε κατά βάση πλατωνική.[18]
Είναι φανερό ότι ο πλατωνισμός υπήρξε η μοναδική ισχυρή εξωτερική πνευματική επιρροή στον Χριστιανισμό κατά τα στάδια της διαμόρφωσής του. Αυτή η επίδραση συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα (Σχολή της Σάρτρης), του Βυζαντίου και της Αναγέννησης (Ακαδημία της Φλωρεντίας) μέχρι τους πλατωνιστές του Κέιμπριτζ (ξεχωρίζουν οι More και Cudworth)[19] και της σύγχρονης εποχής. Ταυτόχρονα, σε αντίθεση με τον αριστοτελισμό, ο πλατωνισμός καθώς ήταν περισσότερα από φιλοσοφικό σύστημα βρισκόταν σε συνεχή σύγκρουση με τον Χριστιανισμό —παρά την μακραίωνη επίδραση που άσκησε τόσο σε αυτόν όσο και γενικότερα στο δυτικό πολιτισμό.
Είναι πραγματικότητα ότι στο Βυζάντιο δεν γεννιούνται "αυτόνομα φιλοσοφικά συστήματα. Οι πατέρες χρήσιμοποιούν πολλές φορές τον όρο φιλοσοφία με την έννοια ότι έχουν τη ζωντανή εμπειρία των μυστηρίων του τριαδικού Θεού" όπου "χρειάζεται η κάθαρση της ψυχής και του σώματος, ο φωτισμός και η θέωση...Δεν μπορούν με άλλο τρόπο να προσεγγίσουν τις ενέργειες του Θεού...κι έτσι δεν είναι δυνατή καμιά φιλοσοφία...Όταν λοιπόν κάνουν λόγο για την Αγία Τριάδα...τη θεία ουσία...τις υποστάσεις ή τα πρόσωπα, τη θεογνωσία...την ετερότητα των υποστάσεων...αντλούν εκφραστικά μέσα απ' αυτή την «περιρρέουσα ατμόσφαιρα», όπου κυριαρχεί η φιλοσοφική παράδοση με τον πλατωνισμό, αριστοτελισμό, στωικισμό, νεοπλατωνισμό κι άλλες φιλοσοφίες της αρχαιότητας. Άλλο πράγμα λοιπόν εμπειρία κι άλλο διατύπωση με τη φιλοσοφική γλώσσα"[20]
Σύμφωνα με τον Γεώργιο Μαρτζέλο, "η χρήση συναφειακών παραστάσεων και εικόνων, προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι δογματικές αλήθειες από ανθρώπους με διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο, είναι πολλές φορές όχι απλώς θεμιτή αλλά και επιβεβλημένη. Αυτό αποτελεί θεμελιώδη ιεραποστολική και παιδαγωγική αρχή, που είναι βαθιά ριζωμένη μέσα στην ιστορία και τη ζωή της Εκκλησίας. Πρέπει όμως η χρήση των συναφειακών αυτών παραστάσεων και εικόνων να περιορίζεται μόνο στη μορφολογία του δόγματος και να αφήνει άθικτη και απαραχάρακτη την ουσία του. Τη στάση αυτή ακριβώς τήρησαν τόσο οι Απόστολοι όσο και οι Πατέρες της Εκκλησίας· αν και χρησιμοποίησαν εικονικές παραστάσεις και ορολογία από το συναφειακό πολιτιστικό υπόβαθρο του ελληνικού κόσμου, εντούτοις αυτές περιορίζονται αποκλειστικά σε μορφολογικό επίπεδο και δεν αλλοιώνουν το μήνυμα της θείας Αποκάλυψεως"[21].
Όπως φαίνεται από τα δεδομένα της θεολογίας της, η Ορθόδοξη διδασκαλία διαφοροποιήθηκε με σαφήνεια από κάθε πλατωνική ή νεοπλατωνική φιλοσοφική δοξασία η οποία σχετιζόταν με την ειδωλολατρική Θεολογία. Ενδεικτικά:
Με όλα αυτά τα δεδομένα και άλλα περισσότερα, τελικά ο Χριστιανισμός καθιέρωσε "ένα νέο πολιτισμό" ο οποίος "θεμελιώθηκε πρώτιστα στην αλήθεια της Αποκάλυψης" η οποία επιβλήθηκε του "φιλοσοφικού πνεύματος"[61].
http://el.wikipedia.org/wiki/
Ο πλατωνισμός ως φιλοσοφία δεν αφορά αποκλειστικά τις απόψεις του Πλάτωνα (περ. 429-347 Π.Κ.Χ.) καθαυτές αλλά το σύνολο της πλατωνικής παράδοσης όπως αναπτύχθηκε αυτή ποικιλοτρόπως σε μήκος χρόνου περίπου 8 αιώνων.[1]
Ιουδαϊκός πλατωνισμός
Η επίδραση του λεγόμενου «μέσου πλατωνισμού» υπήρξε σαφής στον ελληνιστικό Ιουδαϊσμό. Ο Ιουδαίος φιλόσοφος Φίλων (περ. 20/30 Π.Κ.Χ.-45/50 Κ.Χ.), ο οποίος έζησε και έδρασε στην ελληνιστική Αλεξάνδρεια όπου διέμενε τότε η μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα της Διασποράς, είναι χαρακτηριστικός εκπρόσωπος αυτής της τάσης. Επίσης, σοφιολογικά συγγράμματα, όπως το βιβλίο Σοφία Σολομώντος,[2] που εμφανίστηκαν εκείνη την περίοδο αποτελούν δείγμα της επίδρασης που είχαν οι διδασκαλίες του Πλάτωνα στο μεταγενέστερο Ιουδαϊσμό και της προσπάθειας που καταβαλλόταν να συνδυαστούν οι προσωπικές και κοινοτικές εξ αποκαλύψεως εμπειρίες του λαού Ισραήλ με τις γενικές νοητικές φιλοσοφικές θεωρήσεις που προέρχονταν από την ελληνική φιλοσοφία. Είχε ήδη προηγηθεί ο ελληνιστής Ιουδαίος φιλόσοφος Αριστόβουλος του Πανέα (160 Π.Κ.Χ.) ο οποίος ισχυριζόταν ότι ο Πλάτων και ο Πυθαγόρας είχαν διαβάσει τα συγγράμματα του Μωυσή.
Το πλατωνικό φιλοσοφικό σύστημα αποτέλεσε το κυρίαρχο στοιχείο στο συγκρητισμό του Φίλωνα, ο οποίος με τη σειρά του επηρέασε —εκτός από την εξέλιξη του Ιουδαϊσμού— τους νεοπλατωνιστές φιλοσόφους[5] και τους εκκλησιαστικούς πατέρες.[6]
Χριστιανικός πλατωνισμός
Οι χριστιανοί φιλόσοφοι δεν υιοθέτησαν ποτέ τον πλατωνισμό στο σύνολό του. Εντούτοις, το σύνολο της χριστιανικής θεολογίας βρισκόταν σε εξάρτηση, τουλάχιστον ως κάποιο βαθμό, από την εκάστοτε ελληνική φιλοσοφία —κατά κύριο λόγο τον πλατωνισμό. Κάποιοι δε χριστιανοί στοχαστές δέχτηκαν ιδιαίτερα ισχυρή πλατωνική επίδραση έτσι ώστε μπορούν να προσδιοριστούν ως χριστιανοί πλατωνιστές. Το φαινόμενο του χριστιανικού πλατωνισμού μπορεί να χωριστεί σε γενικές γραμμές ανάμεσα α) στον εξαρτώμενο από τον Φίλωνα και τον μέσο πλατωνισμό και β) στον εξαρτώμενο από τον νεοπλατωνισμό (3ος αιώνας Κ.Χ.).Κάποια από τα βασικά στοιχεία του μέσου πλατωνισμού που επέδρασαν στον Χριστιανισμό περιλαμβάνουν α) την τελεολογία, β) την ελεύθερη βούληση σε σχέση με τη θεία πρόνοια, γ) την κοσμολογία και δ) τη σχέση του Πατέρα με το Γιο και μεταγενέστερα τις αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ των προσώπων της Τριάδας ε) καθώς επίσης και την πολιτική θεωρία[7]. Επίσης, μερικοί Χριστιανοί υποστήριξαν την πίστη στην αθανασία της ψυχής με πλατωνικά επιχειρήματα. Ο Πέλικαν συνοψίζει ως εξής: «Δύο χριστιανικά δόγματα αποτελούν πιθανώς τις πιο αξιόπιστες ενδείξεις του συνεχούς ελέγχου της ελληνικής φιλοσοφίας επί της χριστιανικής θεολογίας: το δόγμα της αθανασίας της ψυχής και το δόγμα της απολυτότητας του Θεού»[8]. Οι θέσεις περί Θεού που καταγράφει ο Πλάτων στο έργο του Πολιτεία αποτέλεσαν τη βάση για τη μεταγενέστερη εμφάνιση της αποφατικής θεολογίας —της θεολογίας του τι δεν είναι ο Θεός.[9] Τόσο το λεξιλόγιο όσο και τα επιχειρήματα της πλατωνικής φιλοσοφίας αποδείχτηκαν ζωτικό εννοιολογικό πεδίο στην φιλοσοφική διάρθρωση του Χριστιανισμού.
Είναι φανερό ότι ο πλατωνισμός υπήρξε η μοναδική ισχυρή εξωτερική πνευματική επιρροή στον Χριστιανισμό κατά τα στάδια της διαμόρφωσής του. Αυτή η επίδραση συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα (Σχολή της Σάρτρης), του Βυζαντίου και της Αναγέννησης (Ακαδημία της Φλωρεντίας) μέχρι τους πλατωνιστές του Κέιμπριτζ (ξεχωρίζουν οι More και Cudworth)[19] και της σύγχρονης εποχής. Ταυτόχρονα, σε αντίθεση με τον αριστοτελισμό, ο πλατωνισμός καθώς ήταν περισσότερα από φιλοσοφικό σύστημα βρισκόταν σε συνεχή σύγκρουση με τον Χριστιανισμό —παρά την μακραίωνη επίδραση που άσκησε τόσο σε αυτόν όσο και γενικότερα στο δυτικό πολιτισμό.
Θεμελιώδεις διαφορές Πατερικής Θεολογίας και Πλατωνισμού-Νεοπλατωνισμού
Ως προς τα θέματα αυτά, το ερώτημα που συχνά γεννάται είναι το ποια ακριβώς ήταν η σχέση του Χριστιανισμού με την πλατωνική και νεοπλατωνική φιλοσοφία και ποιος ο βαθμός και τα πλαίσια της επιρροής τους στην πατερική θεολογία.Είναι πραγματικότητα ότι στο Βυζάντιο δεν γεννιούνται "αυτόνομα φιλοσοφικά συστήματα. Οι πατέρες χρήσιμοποιούν πολλές φορές τον όρο φιλοσοφία με την έννοια ότι έχουν τη ζωντανή εμπειρία των μυστηρίων του τριαδικού Θεού" όπου "χρειάζεται η κάθαρση της ψυχής και του σώματος, ο φωτισμός και η θέωση...Δεν μπορούν με άλλο τρόπο να προσεγγίσουν τις ενέργειες του Θεού...κι έτσι δεν είναι δυνατή καμιά φιλοσοφία...Όταν λοιπόν κάνουν λόγο για την Αγία Τριάδα...τη θεία ουσία...τις υποστάσεις ή τα πρόσωπα, τη θεογνωσία...την ετερότητα των υποστάσεων...αντλούν εκφραστικά μέσα απ' αυτή την «περιρρέουσα ατμόσφαιρα», όπου κυριαρχεί η φιλοσοφική παράδοση με τον πλατωνισμό, αριστοτελισμό, στωικισμό, νεοπλατωνισμό κι άλλες φιλοσοφίες της αρχαιότητας. Άλλο πράγμα λοιπόν εμπειρία κι άλλο διατύπωση με τη φιλοσοφική γλώσσα"[20]
Σύμφωνα με τον Γεώργιο Μαρτζέλο, "η χρήση συναφειακών παραστάσεων και εικόνων, προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι δογματικές αλήθειες από ανθρώπους με διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο, είναι πολλές φορές όχι απλώς θεμιτή αλλά και επιβεβλημένη. Αυτό αποτελεί θεμελιώδη ιεραποστολική και παιδαγωγική αρχή, που είναι βαθιά ριζωμένη μέσα στην ιστορία και τη ζωή της Εκκλησίας. Πρέπει όμως η χρήση των συναφειακών αυτών παραστάσεων και εικόνων να περιορίζεται μόνο στη μορφολογία του δόγματος και να αφήνει άθικτη και απαραχάρακτη την ουσία του. Τη στάση αυτή ακριβώς τήρησαν τόσο οι Απόστολοι όσο και οι Πατέρες της Εκκλησίας· αν και χρησιμοποίησαν εικονικές παραστάσεις και ορολογία από το συναφειακό πολιτιστικό υπόβαθρο του ελληνικού κόσμου, εντούτοις αυτές περιορίζονται αποκλειστικά σε μορφολογικό επίπεδο και δεν αλλοιώνουν το μήνυμα της θείας Αποκάλυψεως"[21].
Όπως φαίνεται από τα δεδομένα της θεολογίας της, η Ορθόδοξη διδασκαλία διαφοροποιήθηκε με σαφήνεια από κάθε πλατωνική ή νεοπλατωνική φιλοσοφική δοξασία η οποία σχετιζόταν με την ειδωλολατρική Θεολογία. Ενδεικτικά:
- Στην πλατωνική και νεοπλατωνική οντολογία υπάρχει η ουσιοκρατική αντίληψη της απορροής, ότι "όλα απορρέουν από την ουσία μιας πρώτης απρόσωπης αρχής"[22]. Στον Χριστιανισμό αντιθέτως, εκτός ότι ο Θεός είναι προσωπικός, τίποτε στη δημιουργία δεν προέρχεται από την ουσία του, αλλά τα πάντα είναι ετερούσια Αυτού. Έτσι, για πρώτη φορά εισάγεται η νέα χριστιανική αντίληψη η οποία "δεν διακρίνει πια το νοητό από το αισθητό ή υλικό, αλλά το άκτιστο από το κτιστό. Άκτιστος, αιώνιος, αδημιούργητος είναι μόνο ο Θεός, ο οποίος αποφασίζει ελεύθερα να δημιουργήσει, σε συγκεκριμένο χρόνο, όλη την ορατή και αόρατη πραγματικότητα". Από αυτή τη βασική αλήθεια πηγάζει όλη η υπόλοιπη χριστιανική διδασκαλία[23]. Δεν υπάρχει στον Χριστιανισμό "γέννηση" του κόσμου αλλά Δημιουργία[24]. Άλλωστε και η ίδια "η ιδέα της κτίσεως είναι ξένη προς τη φυσικήν συνείδησιν" και "η αρχαία ελληνική σκέψις την ηγνόει" ενώ "εις την βίβλον θεωρείται κάτι το δεδομένον"[25].
- Η χριστιανική διάκριση κτιστού-ακτίστου είναι αυτή που δίνει και το περιεχόμενο στην χριστιανική αποφατική θεολογία η οποία μόνο εξωτερικά ομοιάζει προς την νεοπλατωνική ορολογία[26]. Ο νεοπλατωνισμός, εντοπίζει το πρόβλημα γνώσης του θεού στην αδυναμία του σώματος και από εκεί προκύπτει η δική του αποφατική θεολογία[27]. Για τους νεοπλατωνικούς, η ανθρώπινη ψυχή είναι ομοούσια προς το θείο ον και όταν αυτή βρεθεί εκτός του σώματος μπορεί να γνωρίσει τον Θεό[28]. Αυτή η κατάσταση, είναι μια εμπειρία εκστάσεως η οποία θα αφαιρέσει από την ανθρώπινη σκέψη όλα τα ελαττώματα και τους περιορισμούς της, είναι όμως κατάσταση απορριπτέα και δαιμονική για τους πατέρες της Εκκλησίας[27]. Για την πατερική θεολογία, οι αποφατικές εκφράσεις είναι αποτέλεσμα της αγεφύρωτης διάκρισης ανάμεσα στο κτιστό και το άκτιστο, όπου ο Θεός κάνει γνωστό στον άνθρωπο μέρος της δόξας του κατά πως Εκείνος επιθυμεί μέσα από τις θεοφάνειές Του. Αυτή η φανέρωση του Θεού (θεοφάνειες στην Π.Δ., ενανθρώπιση, Πάθη, Ανάσταση, κάθοδος του Αγίου Πνεύματος), δείχνει αγαπητική κίνηση προς τον άνθρωπο, χωρίς την οποία ο άνθρωπος δεν δύναται να κινηθεί προς τον Θεό[29]. Επιπλέον, η Πατερική αποφατική θεολογία συνδέεται άρρηκτα προς την καταφατική, εφόσον ο Θεός εισέρχεται στα ιστορικά σχήματα όπου δημιουργεί μορφές ζωής, όμως για την νεοπλατωνική φιλοσοφία είναι άγνωστη η έννοια της ιστορικής αποκάλυψης[30].
- Δεν υφίσταται στον Χριστιανισμό η έννοια του αιώνιου κόσμου, ούτε η έννοια της προϋπάρχουσας ύλης, αλλά "εφ' όσον πριν από τη Δημιουργία δεν υπήρχε τίποτα παρά μόνον ο Θεός, ο κόσμος έχει χρονική αφετηρία, δεν είναι άναρχος. Και έφ' όσον έχει αρχή, θα έχει και τέλος"[31].
- Η χριστιανική διδασκαλία για την εκ φύσεως θνητότητα της ψυχής, ήταν μία από τις σημαντικότερες διαφοροποιήσεις από τις πλατωνικές δοξασίες περί φυσικής αθανασίας της[32][33].
- Επίσης, η χριστιανική διδασκαλία περί κτιστότητας και μή προΰπαρξης της ψυχής[34], βρισκόταν σε αντίθεση με τις πλατωνικές δοξασίες περί του αιωνίου και αδημιούργητου αυτής[35]. Την χριστιανική διδασκαλία ότι σε σχέση με το Θεό, η ψυχή "είναι υλική και σωματική", "ένας πλατωνικός ή νεοπλατωνικός φιλόσοφος θα τη θεωρούσε εξάπαντος βλάσφημη, γιατί η νοούσα ψυχή είναι φυσικώς αδημιούργητη και φυσικώς συγγενής προς το θεό"[36].
- Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η ψυχή του ανθρώπου διακρίνεται σε δύο μέρη, στο ανώτερο που είναι η έλλογη ψυχή, και στο κατώτερο που είναι η άλογη ψυχή[37]. Το ανώτερο είναι το θείο και αθάνατο[38] ενώ το κατώτερο είναι το θνητό και περιλαμβάνει άλλα δύο μέρη, τα οποία, όπως και το σώμα, αποτελούν κατώτερα δημιουργήματα[39] από τα οποία προέρχονται τα ανθρώπινα πάθη[40]. Σύμφωνα όμως με την Ορθόδοξη διδασκαλία, η ψυχή είναι ενιαία, και ως σύνολο θεωρείται "φύσει καλή" ενώ "οι κακοί λογισμοί δεν γεννώνται από την φύσιν της ψυχής...αλλά από την αμαρτητικήν ροπήν της, εκ του προπατορικού αμαρτήματος"[41].
- Η διαρχική οντολογία και φιλοσοφική ανθρωπολογία που ήθελε το "κακό" σώμα να εγκλωβίζει την φύσει αθάνατη ψυχή[42], ήταν ασυμβίβαστη με την χριστιανική θεολογία περί άρρηκτης ψυχοσωματικής ενότητας[43].
- Στο ίδιο πλαίσιο, ουδέποτε έγινε αποδεκτό στον χριστιανισμό ότι η ανθρώπινη υπόσταση αποτελείται από την ψυχή μόνη[44][45], αλλά και η διδασκαλία περί ανάστασης των σωμάτων παρέμενε αδιανόητη για τον πλατωνισμό.
- Κανείς διαχωρισμός σε αθάνατες νοητές ουσίες και θνητές αισθητές ουσίες δεν υπήρξε στην χριστιανική θεολογία. Τίποτε και κανείς εκτός του άκτιστου Θεού δεν ήταν αθάνατος ή αδημιούργητος[46][47].
- Καταργείται έτσι και η διαρχική λογική του κόσμου όπου το υλικό και αισθητό υστερεί από το άυλο και κυριαρχεί η ενότητα της κτιστής δημιουργίας όπου τα πάντα, άυλα ή μη, είναι κτιστά, διαφορετικής ουσίας από τον Θεό, αποτέλεσμα των ενεργειών του και όχι προϊόντα της ουσίας του[48].
- Δεν υφίσταται η έννοια της επιστροφής σε κάποια αρχέγονη κατάσταση τελειότητας, αλλά ο χαμένος βιβλικός παράδεισος αποτελεί ένα ακόμη γεγονός μέσα στα γεγονότα της Θείας Οικονομίας. Ο άνθρωπος ευρισκόμενος σε μια διαρκή εξέλιξη με τη χάρη του θεού, αστοχεί αυτεξουσίως, αμαρτάνει, απομακρύνεται από τον Θεό και πρέπει να συνεχίσει τον δρόμο προς το καθ' ομοίωσιν[49]. Σε όλα αυτά παίζει σημαντικό ρόλο η ελευθερία και η βούληση και όχι κάποια υποχρεωτική "έλξη" της ψυχής προς το θείο νοητό, όπως πρέσβευε η φιλοσοφική οντολογία[23].
- Η τελική συνάντηση του ανθρώπου με τον Θεό, θα γίνει με τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική ενότητα (το οποίο για τη φιλοσοφική σκέψη ήταν αδιανόητο[50]) και όχι ως ψυχή μόνο, και σε αντίθεση με την φιλοσοφία, ο άνθρωπος δεν θα ενταχθεί στην ουσία του θεού από την οποία απορρέει, αλλά θα παραμείνει ετερούσιος του Θεού και θα γίνει Θεός μόνο κατά χάρη[49].
- Σημαντικό είναι ακόμη το γεγονός ότι η λύτρωση και σωτηρία του ανθρώπου στον χριστιανισμό, δεν τον οδηγεί σε μια τελική και οριστική κατάσταση όπως πρεσβεύει η φιλοσοφία, αλλά σε μια κατάσταση αιώνιας προόδου[51].
- Στο ίδιο πλαίσιο παρουσιάζεται και η διαφοροποίηση του Νεοπλατωνισμού από την χριστιανική διδασκαλία περί Αγίας Τριάδας[52][53]. Ο Πλωτίνος, κορυφαίος εκπρόσωπος του Νεοπλατωνισμού, έχοντας γνώση των ανατολικών θρησκειών, του γνωστικισμού και του χριστιανισμού[54] δημιούργησε δικό του φιλοσοφικό σύστημα. Η Θεότητα του Πλωτίνου είναι μια μονάδα, το Έν, το οποίο είναι ουσία, χωρίς προσωπική ετερότητα. Αυτή η ουσία ξεδιπλώνεται ιεραρχικά σε Νου και Ψυχή, τα οποία αποτελούν απρόσωπα ξεδιπλώματα της ουσίας του Εν. Αντιθέτως, στην χριστιανική διδασκαλία υπάρχουν ιδιαίτερες προσωπικές υποστάσεις όπως ο Ιησούς Χριστός και το Άγιο Πνεύμα τα οποία στα πλαίσια της ετερότητάς τους έχουν ιδιώματα ακοινώνητα, δηλαδή που ανήκουν μόνο στην υπόσταση που τα έχει και σε καμμία άλλη[55]. Επανερχόμενοι στον νεοπλατωνισμό, το "άπλωμα" της ουσίας του Εν δεν μένει τριμερές, αλλά καταλήγει σε πολλαπλή μορφή, αφού ξεδιπλώνεται σε Φύση και Ύλη, σε μια ενιαία διάρθρωση της πραγματικότητας[56]. Έτσι ούτε στον νεοπλατωνισμό υπάρχει η έννοια της δημιουργίας και η σχέση κτιστού-ακτίστου, αλλά μόνο απορροή από την ουσία της απρόσωπης αρχής[57]. Η όλη πραγματικότητα είναι μόνο το Εν και σε αντίθεση με τον χριστιανισμό, αυτό δεν κινείται προς τον άνθρωπο. Τελικός σκοπός του ανθρώπου είναι να ενσωματωθεί η ψυχή του στο Εν, με το οποίο είναι ομοούσια[58]. Αδιανόητες παραμένουν για τον πλατωνισμό και νεοπλατωνισμό οι διδασκαλίες περί αγιασμού του σώματος, ο ψυχοσωματικός άνθρωπος και η σωτηρία του ως ψυχοσωματική οντότητα[59].
Με όλα αυτά τα δεδομένα και άλλα περισσότερα, τελικά ο Χριστιανισμός καθιέρωσε "ένα νέο πολιτισμό" ο οποίος "θεμελιώθηκε πρώτιστα στην αλήθεια της Αποκάλυψης" η οποία επιβλήθηκε του "φιλοσοφικού πνεύματος"[61].
http://el.wikipedia.org/wiki/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου