Αφροδίτη: Η μητέρα του κόσμου

Σημαντική θεά της ελληνικής μυθολογίας η Αφροδίτη σύμφωνα με τον ελληνικό μύθο γεννήθηκε σε μια ακτή της Κύπρου. Σπρωγμένη από τον Ζέφυρο στη θάλασσα, η θεά καλλωπίστηκε από τις θεραπαινίδες της Ώρες και μεταφέρθηκε στον Όλυμπο, όπου παρουσιάστηκε στον Δία και τους υπόλοιπους θεούς. Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου η Αφροδίτη γεννήθηκε από τα μέλη του Ουρανού μετά τον ακρωτηριασμό του από τον Κρόνο. Πάλι με τη βοήθεια του Ζέφυρου ταξίδεψε στον απέραντο Ωκεανό. Πέρασε από τα Κύθηρα και κατόπιν κατευθύνθηκε στην Κύπρο.

Ήταν σύζυγος του Ηφαίστου και περιγράφεται ως ερωμένη του Άρη, με τον οποίο φέρεται ότι απέκτησε τον Ίμερο, τον Έρωτα, τον Δείμο και τον Φόβο. Με τον Ποσειδώνα έφερε στη ζωή τον Έρυκα, που έδωσε το όνομά του στο ομώνυμο βουνό της Σικελίας και τη Ρόδο, ενώ με τον Διόνυσο χάρη στη μαγική μεσολάβηση της Ήρας γέννησε τον Πρίαπο. Γιος της θεωρείται επίσης ο Ερμαφρόδιτος, τον οποίο έφερε στη ζωή η θεά μαζί με τον Ερμή.

Αρχέτυπα

Η Αφροδίτη είναι ένα θηλυκό μυθολογικό αρχέτυπο. Σε όλο τον αρχαίο κόσμο έρχεται κανείς αντιμέτωπος με το αρχέτυπο της μητέρας θεάς. Όντας συνδεδεμένη με μια φαινομενικά ατελείωτη σειρά φαινομένων -αγάπη, γέννηση, θάνατο, γονιμότητα, πόλεμο, ύφανση, μαγεία, συγγένεια, γάμο, παρθενία, πένθος κ.λπ.– στη θεά απευθυνόταν το μεγαλύτερο κομμάτι της τελετουργικής δράσης που χαρακτηρίζει ένα σημαντικό κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι τίτλοι της, που αποδίδουν τους τομείς επιρροής της είναι αναρίθμητοι: Βασίλισσα του ουρανού, Πολεμίστρια, Κόρη, Πόρνη, Μητέρα-γη, Βασίλισσα του κάτω κόσμου, κ.λπ. Παρόλο που η λατρεία της δε διαπερνά τον κόσμο πλέον όπως στα αρχαία χρόνια, είναι ακόμα πολύ ζωντανή, μετουσιωμένη βαθμιαία και αφομοιωμένη στα αρχέτυπα της σύγχρονης θρησκευτικής εμπειρίας. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι διάφορες πτυχές της λατρείας της θεάς-μητέρας απορροφήθηκαν από τη λατρεία της Παρθένου Μαρίας[1]. Ο Ρόμπερτ Γκρέιβς (Robert Graves) ήταν σίγουρα σωστός όταν έγραφε για τη μητέρα θεά ότι είναι «βαθιά στερεωμένη στη φυλετική μνήμη των Ευρωπαίων και είναι αδύνατον να την εξορίσει κανείς[2].

Ανάμεσα στους αρχαίους πολιτισμούς, είναι οι Έλληνες εκείνοι που περισσότερο από τους άλλους λαούς διατήρησαν τα πολύμορφα χαρακτηριστικά της μητέρας-θεάς στη λατρεία τους. Μια απλή αναφορά των ονομάτων Αφροδίτη, Μήδεια, Σκύλλα, Εκάτη, Αριάδνη και Αθηνά είναι αρκετή για να διεγείρει σημαντικές αρχετυπικές εικόνες. Κάθε μία από αυτές τις μορφές αντιπροσωπεύει ένα πρόσωπο της μητέρας θεάς. Σε μια πρώτη ματιά πιθανώς οι διαφορετικές μορφές φαίνεται να έχουν λίγα κοινά. Πράγματι, είναι η εξαιρετική ποικιλομορφία στη λατρεία της θεάς μητέρας, γεγονός που αντιστρατεύεται την προοπτική να βρεθεί ένας κοινός παρονομαστής στις πολύμορφες εκδηλώσεις της θεάς. Με τέτοια ποικιλομορφία είναι φυσικό το γεγονός ότι έγιναν διάφορες προσπάθειες να εξηγηθεί η λατρεία της θεάς μέσω ενός κοινού παρονομαστή. Έγιναν διαφορετικές υποθέσεις για τη θεά ως προσωποποίηση της Σελήνης[3] της Γης[4], μιας προϊστορικής φυλής των Αμαζόνων[5], του ασυνείδητου[6] κ.λπ. Όμως, καμία από αυτές τις θεωρίες δεν κέρδισε τη γενική αποδοχή, κυρίως επειδή καμία δεν μπορεί να ερμηνεύσει παρά μόνον λιγοστές ιδιότητες της θεάς και πολύ λιγότερο τις αναρίθμητες λεπτομέρειες του μύθου και της λατρείας της. Κατά την άποψή μας, η ταύτιση της θεάς με τον πλανήτη Αφροδίτη -επιβεβαιωμένη στους πολυάριθμους πολιτισμούς της εγγύς ανατολής, και στους αβορίγινες του νέου κόσμου- είναι εκείνη που προσφέρει τον απαραίτητο κοινό παρονομαστή για την κατανόηση των μυθικών ιδιοτήτων της θεάς. Ας δούμε, λοιπόν, τις συμβολικές εικόνες και τα μυθολογικά θέματα που συνδέονται με τη μητέρα θεά -συμπεριλαμβανομένων των διάφορων μορφών της θεάς, έτσι όπως την προσωποποίησε η ελληνική σκέψη.

Αφροδίτη Ουρανία

Ακόμα και σήμερα, το όνομα Αφροδίτη προκαλεί εικόνες δελεαστικής ομορφιάς, αισθησιασμού και πάθους. Η θεά είναι καλύτερα γνωστή, ίσως, ως θεία προξενήτρα ή ως παράγων διέγερσης της αισθησιακής επιθυμίας. Στην Ιλιάδα, για παράδειγμα, η ζώνη της Αφροδίτη παρουσιάζεται ως ικανή για να ξυπνήσει την άμεση επιθυμία στα μάτια του κατόχου της[7]. Όπως επισημαίνει ο Μπάρκερτ, τα ρήματα που διαμορφώνονται από το όνομα της θεάς δείχνουν την πράξη της αγάπης, μια τάση ήδη ορατή στον Όμηρο[8]. Η Αφροδίτη είναι διάσημη για τις σχέσεις της με τους διάφορους ήρωες και τους Θεούς. Οι ερωτοτροπία της Αφροδίτης με τον Άρη ήταν πηγή διασκέδασης για τους θεούς του Ολύμπου και αποτέλεσε πιθανότατα αντικείμενο μιας αρχαίας λατρείας[9]. Η αγάπη της για τον Άδωνη τελείωσε τραγικά. Σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου, η θεά λέγεται ότι βούτηξε από τον βράχο της Λευκάδας, θλιμμένη για τον όμορφο νέο[10]. Το ειδύλλιό της με τον Αγχίση, τελικά, είναι μια από τις αρχαιότερες παραδόσεις που περιβάλλουν τη θεά[11]. Ο Gantz συνοψίζει τον ρόλο της Αφροδίτης στον μύθο ως εξής: «Εκτός από Όμηρο και αυτές τις (σχετικά λίγες) ερωτικές συγκρούσεις, ο ρόλος της Αφροδίτης στον μύθο περιορίζεται στη βοήθεια των εραστών ή την τιμωρία εκείνων που απορρίπτουν την αγάπη»[12]. Αναμφίβολα είναι δύσκολο να διακρίνουμε τη δράση ενός πλανήτη πίσω από τέτοιες αφηγήσεις. Όπως υπέδειξε η Τζέιν Χάρισον, όμως, υπάρχει μια αξιοπρόσεκτη τάση στον ελληνικό μύθο να αναλύονται οι αρχικά πολύμορφες θεές σε εξειδικευμένες μορφές με το πέρασμα του χρόνου. Μια τέτοια εξειδίκευση στη λειτουργία εμφανίζεται και στην περίπτωση της Αφροδίτης:

«Άλλο ένα σημείο που υποδεικνύει την ύστερη άφιξή της στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι στον Όμηρο εμφανίζεται ως εξειδικευμένη θεά, που σχετίζεται με ένα ανθρώπινο πάθος. Οι αρχαιότερες μορφές αυτών των θεοτήτων συνδύαζαν πολλές λειτουργίες. Όταν η μίξη των φυλών και η επιρροή της λογοτεχνίας συγκεντρώνει διάφορες τοπικές θεότητες, κατ' ανάγκην, για να διατηρηθεί η συνοχή, πρέπει να μοιραστούν οι λειτουργίες και οι ιδιότητες»[13].

Όσον αφορά στην αρχαιότητα της λατρείας της Αφροδίτης στην αρχαία Ελλάδα, υπάρχει ένα θέμα. Ενώ η θεά ήδη ασφαλώς επιβεβαιώνεται στην πρώιμη επική λογοτεχνία, το όνομά της είναι απόν από τη μυκηναϊκή θρησκεία, όπως τουλάχιστον μας γίνεται γνωστή από τις πινακίδες της Γραμμικής Β'. Πιθανότατα η λατρεία της θεάς ήρθε στην Ελλάδα στην περίοδο 1200 - 800 Π.Κ.Ε.[14]. Ο Μπάρκερτ, θεωρεί πως η προέλευση της Αφροδίτης παραμένει σκοτεινή, όπως και το όνομά της»[15]. Από πού έφθασε όμως η Αφροδίτη στις ελληνικές ακτές; Για τον Όμηρο, τον Ησίοδο και άλλους πρώιμους συγγραφείς, η θεά συνδέθηκε στενά με την Κύπρο. Η Οδύσσεια αναφέρει την Πάφο ως πατρίδα της θεάς, ενώ η Ιλιάδα αναφέρει το Κύπρις ως το πιο κοινό επίθετό της[16]. Ό Ησίοδος την αναφέρει ως Κυπρογενή και Κυθηρεία.

Η αναζήτησή μας για την προέλευση της Αφροδίτης δεν σταματά στην Κύπρο, στο γνωστό σημείο σύντηξης των ασιατικών θρησκευτικών αντιλήψεων. Σχεδόν όλοι οι κορυφαίοι μελετητές συναινούν ότι η λατρεία της Αφροδίτης έφθασε αρχικά στην Ελλάδα από την Εγγύς Ανατολή: «Πίσω από τη μορφή της Αφροδίτης στέκει καθαρά η σημιτική θεά της αγάπης, η Ιστάρ-Αστάρτη, θεϊκή σύζυγος του βασιλιά, βασίλισσα του ουρανού και εταίρα ταυτόχρονα»[17]. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται από τους ίδιους τους Έλληνες. Ο Παυσανίας, για παράδειγμα, είχε την ακόλουθη άποψη: "Οι Ασσύριοι ήταν οι πρώτοι από την ανθρώπινη φυλή που λάτρεψαν την ουράνια [Αφροδίτη Ουρανία], κατόπιν ο λαός της Πάφου στην Κύπρο και των Φοινίκων στην Παλαιστίνη και ο λαός των Κυθήρων, που έμαθε τη λατρεία της από τους Φοίνικες» [18]. Ο Μπάρκερτ υποδεικνύει ότι η Αφροδίτη έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με την Ιστάρ. Και οι δύο απεικονίζονται ως θεές της αγάπης και συνδέονται με ιεροτελεστίες της πορνείας, για παράδειγμα[19]. Η Αφροδίτη, όπως και η Ιστάρ, απεικονιζόταν οπλισμένη και την επικαλούνταν ως εγγυήτρια της νίκης. Κοινά χαρακτηριστικά έχει επίσης και με την αιγυπτιακή Ίσιδα Ουρανία.

Αστέρι του θρήνου

Εάν η λατρεία της Αφροδίτης απεικονίζει τις αρχαίες συλλήψεις που συνδέονται με τον πλανήτη Αφροδίτη, πρέπει να αναμένεται ότι η γνώση της μυθολογίας του πλανήτη θα βοηθήσει στην ερμηνεία των συγκεκριμένων λεπτομερειών της λατρείας της θεάς. Σκεφθείτε, για παράδειγμα, το σημαντικό ρόλο της Αφροδίτης ως θεάς θρηνωδού, προφανέστερο στις παραδόσεις που περιβάλλουν τον Άδωνη, ένα θεό που οι τελετουργίες του σχετίζονταν με την τελετουργική θρηνωδία[20]. Όπως έχουμε δει, η Αφροδίτη λέγεται ότι πήδηξε από τους βράχους της Λευκάδας από την αγωνία της για τον θάνατο του Άδωνη. Ο Gregory Nagy, ένας από τους πρώτους μελετητές του ελληνικού μύθου, ερμηνεύει το άλμα της Αφροδίτης από την άποψη των στερεότυπων κινήσεων του πλανήτη στον ουρανό: «Βουτώντας από τον λευκό βράχο εκείνη [η Σαπφώ] κάνει ό,τι και η Αφροδίτη με τη μορφή του Εσπερινού άστρου, βουτώντας πίσω από τον βυθισμένο Ήλιο, για να τον συναντήσει το επόμενο πρωί με τη μορφή του Αυγερινού[21].

Το γεγονός ότι οι θρηνωδίες της Αφροδίτης σχετίζονται με τον πλανήτη επιβεβαιώνεται από τη βαβυλωνιακή παράδοση, στην οποία η Ιστάρ/Αφροδίτη ήταν γνωστή ως «αστέρι του θρήνου»[22]. Ίσως αυτό το επίθετο να προκαλεί σύγχυση βέβαια: Ποια πιθανή σχέση θα μπορούσε να υπάρχει μεταξύ ενός απόμακρου πλανήτη και των αρχαίων ιεροτελεστιών του πένθους;

Μια έρευνα για τις αρχαίες θεές-Αφροδίτες θα δείξει ότι οι περισσότερες απεικονίζονταν ως μεγάλες θρηνωδοί. Οι θρήνοι της Ινάνα για τον θάνατο του Ντουμούζι, λέγεται ότι τράνταξαν τα θεμέλια του ουρανού.

Στην Καναανιτική παράδοση είναι παροιμιώδεις οι θρήνοι της Ανάτ για τον Βάαλ, ενώ στην αιγυπτιακή παράδοση η Αφροδίτη στη μορφή της Ίσιδας περιπλανήθηκε σε όλο τον κόσμο απαρηγόρητη, ψάχνοντας τα υπολείμματα του Όσιρι: «Tον αναζητούσε ακούραστα, πλήρης θρήνων διέσχισε τη γη και δεν ξεκουράστηκε ώσπου να τον βρεί»[23].

Παρόμοιες παραδόσεις περιβάλλουν τη σκανδιναβική θεά Φρέγια, που ταυτίζεται συνήθως με την Αφροδίτη. Όπως αναγνώρισε ο Briffault πριν από πολλά χρόνια, οι θρήνοι της Φρέγια συμμορφώνονται με ένα γενικό αρχέτυπο σύμφωνα με το οποίο «ήταν κυρίως περιπλανώμενη. Σαν την Ίσιδα στην αναζήτηση του Όσιρι, σαν την Ιώ και αναρίθμητες άλλες θεές, περιπλανιέται απαρηγόρητη σε αναζήτηση του Οντχρ ή Οντίν»[24]. Η ίδια ιδέα είναι προφανής στο Νέο Κόσμο, όπου η θεά Ιτζπαπαλότλ «περιπλανήθηκε θρηνώντας για την απώλεια του Ψαριού Βέλους»[25].

Η φρυγική Κυβέλη προσφέρει ένα κλασικό παράδειγμα της θεάς ως θρηνωδού. Σύμφωνα με τον Διόδωρο, η θεά περιπλανιόταν στον κόσμο με ατημέλητα μαλλιά, θρηνώντας για τον θάνατο του Άττη. Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι ότι εδώ η Κυβέλη ταυτίζεται ως θρηνωδός με την Αφροδίτη[26]. Επίσης, όπως το "αστέρι του θρήνου" θεωρήθηκε θηλυκής μορφής, διαπιστώνουμε ότι και οι ιεροτελεστίες του θρήνου ήταν χαρακτηριστικά η ειδική επικράτεια των θηλυκών μορφών: «Αυτές οι ιεροτελεστίες και 'θρήνοι' τελούνται σε όλες τις πρωτόγονες κοινωνίες από τις γυναίκες». Είναι ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο να σημειώσουμε ότι τα θρηνητικά τελετουργικά σε όλη την υδρόγειο υποδεικνύουν γυναίκες με μαλλιά μπλεγμένα και λυτά στον άνεμο.

Λιοντάρι του ουρανού

Στον ίδιο ύμνο στον οποίο περιγράφεται ως «αστέρι του θρήνου», η Ιστάρ συγκρίνεται με βρυχώμενο λιοντάρι: [...] Ιρνινίτουμ [επίθετο της Ιστάρ], βρυχώμενο λιοντάρι, ας ηρεμήσει η καρδιά σου [...][27]. Το γεγονός ότι ο πλανήτης Αφροδίτη ήταν το αντικείμενο αυτής της εικονοπλασίας επιβεβαιώνεται από διάφορες μαρτυρίες. Η Ινάνα, επίσης, (ως Αφροδίτη) περιγράφεται ρητά ως λιοντάρι στον ουρανό. Έτσι, ένας ύμνος επικαλείται την Ινάνα ως «λιοντάρι που λάμπει στον ουρανό»[28]. Σε έναν άλλο πρώιμο ύμνο, Ινάνα και Εμπίχ, η θεά παρουσιάζεται σαν καταιγίδα, σαν φοβερό λιοντάρι που εξαφανίζει καθετί εχθρικό.

Επανειλημμένα η θεά-πλανήτης στη βαβυλωνιακή μυθολογία συγκρίνεται με βρυχώμενο λιοντάρι στον ουρανό και δίκαια μπορεί να αναρωτηθεί κανείς. Θα μπορούσε οποιοσδήποτε σήμερα βλέποντας τον πλανήτη Αφροδίτη να τον περιγράψει με τέτοιους όρους; Στην ιερή εικονογραφία της Ιστάρ τα λιοντάρια είναι ευδιάκριτα ούτως ή άλλως[29] και συνδέονται πιθανώς με τα λυτά μαλλιά της θρηνωδίας. Ο συσχετισμός αυτός δεν είναι αυθαίρετος, καθώς επιβεβαιώνεται από τα επιγραφικά κείμενα στα οποία η λυτή κόμη παρομοιάζεται συχνά με τη χαίτη του λιονταριού. Ένα δημοφιλές μοτίβο περιγράφει άλλωστε τα λιοντάρια να φέρουν το σύμβολο του άστρου. Διάφοροι μελετητές υποστηρίζουν ότι το σύμβολο του άστρου στο σώμα του λιονταριού υποδεικνύει πως ανήκαν στην Ιστάρ[30]. Όμως η λέξη κόμη ακόμα και σήμερα χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν κομήτη. Δεν είμαστε σίγουροι αν οι αρχαίοι μας πρόγονοι απέδιδαν την εικονογραφία του κομήτη στην Αφροδίτη. Ωστόσο, παραμένει μια αλληλουχία που δείχνει τη σχέση της Ιστάρ-Αφροδίτης με τον ουρανό και εξηγεί εν μέρει την εμμονή στις ουράνιες ιδιότητες του βρυχώμενου λιονταριού στους ύμνους προς την Ιστάρ.

Αφροδίτη Αρεία

Στην αρχαία Ελλάδα, ειδικά στη Σπάρτη, η Αφροδίτη λατρευόταν ως πολεμίστρια, όπως βεβαιώνεται από το επίθετο Αρεία. Όπως επεσήμανε ο Graz, αυτή η λατρεία θεωρείτο παράξενη από τους ίδιους τους Έλληνες: «Η ένοπλη Αφροδίτη της Σπάρτης προκάλεσε τα πνεύματα όσων ασχολήθηκαν με τα επιγράμματα και τη ρητορική των κλασικών χρόνων» [31]. Όμως, η σπαρτιατική λατρεία βρίσκει ένα παράλληλο θέμα στο νησί των Κυθήρων, όπου η Αφροδίτη Ουρανία απεικονιζόταν οπλισμένη. Ας προσθέσουμε εδώ, ή μάλλον ας θυμίσουμε, ότι αυτή θεωρείτο η αρχαιότερη λατρεία μιας θεάς που ούτως ή άλλως παίρνει μέρος στον πόλεμο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο ομηρικό έπος.

Πώς, λοιπόν, πρέπει να κατανοήσουμε τον ρόλο της θεάς Αφροδίτης ως πολεμίστριας; Η ελληνική μαρτυρία λίγο βοηθά στην προκειμένη περίπτωση. Οι θεοί της Ελλάδας, ακόμη και στο ηρωικό έπος είναι αρκετά εξευγενισμένοι. Ο καταλληλότερος οδηγός, λοιπόν, είναι η συγκριτική μυθολογία. Στον ασσυροβαβυλωνικό μύθο η θρηνωδός θεά είναι ταυτόχρονα και θεά πολεμίστρια. Αν στο ένα κείμενο η Ινάνα περιγράφεται ως λιοντάρι που ο βρυχηθμός του απειλεί να καταστρέψει τον ουρανό και τη γη, ένα άλλο κείμενο την περιγράφει ως θρηνωδό που η θρηνωδία της τραντάζει τα θεμέλια του κόσμου[32].

Ο ουράνιος πόλεμος της Ινάνα είναι στην πραγματικότητα η αναταραχή που προκύπτει από την ταραγμένη της καρδιά. Ό,τι βρυχάται στον ουρανό έχει την ποιότητα της βροντής και της αστραπής που τραντάζει τον κόσμο συθέμελα. Όπως και οι αντίστοιχες πρώιμες θεότητες του σκανδιναβικού πάνθεου –σχεδόν όλων των πάνθεων ουσιαστικά- έτσι και εδώ τούτη η πρώιμη θηλυκή θεότητα συνδέεται με τα στοιχεία της φύσης. Η κλαγγή των όπλων και ο αχός της μάχης είναι η πλησιέστερη ανθρώπινη δραστηριότητα στη θεϊκή επενέργεια. Είναι φυσικό λοιπόν, στη διαδικασία εξανθρωπισμού των θεών να αποδώσει εικονιστικά ο άνθρωπος τη φύση τους ντυμένη με την πολεμική εξάρτηση[33].

Όψεις της Αφροδίτης στη Μικρά Ασία

Πέρα από την ηπειρωτική Ελλάδα η Αφροδίτη προσλαμβάνει μία διαφορετική διάσταση, καθώς τα σύμβολα με τα οποία συνδέεται διαφέρουν από εκείνα με τα οποία απαντάται στην κυρίως Ελλάδα. Τόσο σε νομίσματα στατήρων όσο και οβολών, την ακολουθεί ο Διόνυσος νεαρός ή γενειοφόρος, ο ορφικός της σύντροφος Βάκχος. Ο Έρωτας είναι παρών, υποδηλώνοντας την αρχέγονη κινητήρια δύναμη του σύμπαντος, και στα χέρια της είτε κρατά φιάλη είτε κάνθαρο, υποδηλώνοντας τη δύναμή της να διαχέει αυτή τη γενεσιουργό δύναμη στα πέρατα του κόσμου, κάτι που ενισχύεται από την εικονογραφία που τη θέλει να αφιερώνει το περιεχόμενο της φιάλης σε βωμό, εκτελώντας μια πανάρχαια ιερουργία[34]. To περίεργο σύμβολο που συνδέεται εδώ με την Αφροδίτη, καθώς απεικονίζεται με συνέπεια σε διάφορα νομίσματα, είναι το ποντίκι. Το ποντίκι, σύμβολο του Απόλλωνα Σμινθέα, εκείνου που έστειλε τη μάστιγα κατά των Ελλήνων επειδή ο Αγαμέμνων είχε απαγάγει τη Χρυσηίδα και αρνήθηκε τα λύτρα που του έδινε ο πατέρας της για να την επιστρέψει. Εδώ είναι πιθανώς μια διαρκής υπενθύμιση της θέσης που έλαβε η θεά Αφροδίτη, η μαία του Απόλλωνα στη διάρκεια του Τρωικού πολέμου κατά των Ελλήνων [35]. Το ποντίκι της θεϊκής νόσου που λειτουργεί ως δοκιμασία, παρουσιάζεται με έναν άλλο τρόπο στον μύθο του Αισώπου. Σύμφωνα με αυτόν τον μύθο η θεά για να δοκιμάσει τη γάτα που τη μεταμόρφωσε σε νεαρή γυναίκα εξαιτίας του έρωτά της για έναν νέο, της στέλνει ένα ποντίκι. Εκείνη ξεχνά ότι έχει μεταμορφωθεί και αρχίζει να κυνηγάει το ποντίκι. Η Αφροδίτη την μεταμορφώνει και πάλι σε γάτα. Η εξωτερική μεταμόρφωση δεν ήταν αρκετή για τη μετουσίωση των εσωτερικών ενστίκτων. Η μεταμορφωτική διαδικασία είναι μια κατεξοχήν εσωτερική διεργασία[36].

Η Αφροδίτη στην Ινδία, την Κίνα και την Ιαπωνία

Ο πλανήτης Αφροδίτη είναι ο Σούκρα ο γιος του σοφού Μπχρίγκου κυρίαρχος των δαιμόνων, ο μόνος που θεωρήθηκε άξιος να του δοθεί η γνώση του Μρίτα Σανζιβάνι βίντυα. Αν και ο πλανήτης Αφροδίτη είναι αρσενικός στην ινδουιστική μυθολογία, θεά του έρωτα και της αγάπης, ποιότητες κατεξοχήν αφροδισιακές, φέρει η Καμάκσι, μια ενσάρκωση της Παρβάτι, της μεγάλης θεάς που συμβολίζει τη θηλυκή δύναμη του σύμπαντος στην πιο αρχέγονη μορφή της. Η λέξη Παρβάτα είναι σανσκριτική και σημαίνει βουνό. Το όνομά της σημαίνει εκείνη που έρχεται από τα βουνά και αναφέρεται στο γεγονός κυρίως ότι είναι κόρη του Χιμαβάτ, του κυρίου των βουνών και προσωποποίηση των Ιμαλαΐων[37]. Η σκοτεινή πλευρά αυτής της θεότητας ενσαρκώνεται στην Κάλι. Το όνομα Κάλι προκύπτει από το Καλά, που σημαίνει μαύρο, αλλά και χρόνος, θάνατος και κύριος του θανάτου. Όταν ο κύριός της Σίβα είναι ο κύριος της αιωνιότητας, εκείνη εναρμονίζεται με την περιοριστική φύση του χρόνου και του θανάτου στην ύλη με τον οποίο συνδέεται. Θεωρούμενος στον Ινδουισμό ο θάνατος απελευθέρωση, αποδίδει στην Κάλι τον προσδιορισμό «απελευθερώτρια» του σύμπαντος. Υπό αυτή την έννοια η Κάλι είναι μια ευσπλαχνική μητέρα-θεά, που ωθεί την εξέλιξη του εκδηλωμένου σύμπαντος.

Η μαύρη πλευρά της Κάλι μας φέρνει κοντά στην μαύρη όψη της ελληνικής θεάς, τη Μέλαινα Αφροδίτη και την αιγυπτιακή μαύρη Ίσιδα που αποστρέφει αποσυρμένη στον μύθο το πρόσωπό της από την εικόνα του κόσμου. Το επίθετο της Αφροδίτης Μέλαινα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί το μαύρο δύσκολα φαίνεται να ταιριάζει σε μια ινδοευρωπαϊκή θεά τους φωτός, μια Αουσός, όπως και το Σκοτία -ένα άλλο παρεμφερές επίθετο που ανήκει στην Αφροδίτη[38]. Ωστόσο, όλα εξαρτώνται από την οπτική γωνία από την οποία βλέπει κανείς το ζήτημα. Η Αφροδίτη ούτως ή άλλως ταυτίζεται με τη νύκτα στη ουράνια όψη της, προϋπάρχει του φωτός που εμφανίζεται μόνο με την παρουσία του Φάνη. Ανήκει σε εκείνη την αρχέγονη και καταλυτική παρουσία του πνεύματος, πριν την εμφάνιση του εκδηλωμένου κόσμου, εκεί που χαρακτηρίζεται ως σεβάσμια δύναμη που κρατά σε συνοχή τον κόσμο[39].

Τα πάντα απο σένα προέρχονται […] ω ζευκτειρία του κόσμου δύναμη […] που στά χέρια σου κρατάς […] των τριών βασιλείων τα πεπρωμένα.

Ο Γιουέ Λάου, μια αρσενική οντότητα όπως και στην ινδουιστική μυθολογία είναι ο θεός της αγάπης και του γάμου. Εμφανίζεται τη νύχτα, είναι αθάνατος και ο μύθος αναφέρει ότι κατοικεί στο φεγγάρι ή στις σκοτεινές περιοχές του Γιουέ Μινγκ, του κινεζικού Άδη[40]. Οι πρώτοι Κινέζοι αστρονόμοι αποκαλούσαν τον πλανήτη Αφροδίτη Τάι-πε, που σημαίνει ο λαμπερός και θηλυκή είναι η θεότητα που συνδέεται με την αφροδίσια ιδιότητα της εμφάνισης του φωτός από τα σκοτεινά βάθη της μήτρας του σύμπαντος. Η Μπι κσιά Γιουανζίν είναι η κινεζική θεά που είναι υπεύθυνη στον Ταοϊσμό για την αυγή και τον τοκετό, καθώς και το πεπρωμένο. Η αυγή και ο τοκετός είναι δύο έννοιες συχνά συνδεδεμένες στην παγκόσμια μυθολογία δεδομένου ότι ο ερχομός του φωτός ταυτίζεται με το παιδί που αναδύεται από το σκοτάδι της μήτρας στο φως του κόσμου.

Η Μπενζαϊτέν είναι η ιαπωνική θεά της αγάπης, της ομορφιάς, της ευγλωττίας και της μουσικής, καθώς και θεά της θάλασσας και από αυτή την άποψη συνδέεται ιδιαίτερα με την Αφροδίτη ως θεά που αναδύθηκε από τα βάθη της θάλασσας. Σύζυγός της ήταν ένας κακός δράκος τον οποίο γοήτευσε και εξημέρωσε με τις μαγικές δυνάμεις της. Η Μπενζαϊτέν, αρχικά ινδικής καταγωγής, συνδέεται με τη Σαρασβάτι, την ινδική θεά της μουσικής και της σοφίας και μερικές φορές απεικονίζεται με οκτώ χέρια. Μυθολογικά συνδέεται επίσης με την Κουανόν ή Κουάν-γιν, μια βουδιστική -άλλοτε θηλυκή και άλλοτε αρσενική- θεότητα του ελέους. Στον Σιντοϊσμό η θεότητα θεωρείται θηλυκό κάμι και φέρει το όνομα Ιτσικισίμα-χίμε-νο-μικότο[41].

Η Αφροδίτη στην εσωτερική παράδοση

Η Μεγάλη Μητέρα, που συνδέεται με την Αφροδίτη, όταν αντανακλάται μέσα από το πρίσμα του Τίφαρετ, του κέντρου της καρδιάς, εκδηλώνεται ως Θεά της Φύσης στο Νετζά, ως Σεληνιακή Θεότητα στο Γεσούντ και ως Μάνα Γη στο Μαλκούτ της καββαλιστικής παράδοσης.

Στη Μαγική Εικόνα του Νετζά βρίσκεται η Βασίλισσα Αφροδίτη, η Ίσιδα της Φύσης. Είναι μια σφαίρα θριαμβευτικής Ομορφιάς σε κάθε εκδήλωση. Αποτελεί πηγή έμπνευσης για κάθε δημιουργία και η δύναμη της είναι αυτή η ίδια η δημιουργική φαντασία. Είναι η Νίκη της Επίτευξης κι αυτό το βλέπουμε στο μύθο της Ιστάρ, όπου κατεβαίνει στα βάθη της Κόλασης, για να επαναφέρει θριαμβευτικά στη ζωή τον αγαπημένο της Ταμμούζ. Πρόκειται για ένα μύθο που αργότερα αντιστράφηκε στην περίπτωση του Ορφέα και της Ευρυδίκης.

Όλες οι ευγενικές θεϊκές μορφές αποδίδονται στο Νετζά. Η Αφροδίτη, η Άθωρ, η Μπαστ, η Σειρήνα, η Αστάρτη και η πυργοστεφανωμένη Κυβέλη, είναι όλες θεότητες των δυνάμεων της φύσης. Το ρόδο, ένα από τα σύμβολα του Νετζά, είναι από μόνο του ένα ολοκληρωμένο συμβολικό σύστημα που αποδόθηκε στην Αφροδίτη. Χρησιμοποιήθηκε για να αποδώσει βασικά αλχημικά σύμβολα και είναι γνωστός ο αλχημικός γάμος του Λευκού και του Κόκκινου Τριαντάφυλλου. Αποτέλεσε, επίσης, μέρος του κύριου συμβόλου της Αδελφότητας των Ροδόσταυρων. Είναι το Μυστικό Ρόδο της Θυσίας στο κέντρο του Σταυρού των Στοιχείων. Ο βασικός τόνος της Αφροδίτης ως Νετζά είναι η Πολικότητα, η δημιουργία ορθών σχέσεων σε κάθε επίπεδο. Η θυσιαστική ένωση του Μυστικού Ρόδου πάνω στο Χρυσό Σταυρό της γήινης επίτευξης[42].

Η Αφροδίτη κατέχει σημαντική θέση στις παρατηρήσεις του διδ. Θιβετανού στην Εσωτερική Αστρολογία, που αντλούνται από τη Μυστική Δοξασία, αλλά και την Πραγματεία του Κοσμικού Πυρός, που παρατίθενται πιο κάτω αυτούσιες:

1. "... Η Αφροδίτη δεν έχει δορυφόρο ... και είναι πολύ αρχαιότερη από ό, τι η Γη." (Μ.Δ. Ι. 180. Μ.Δ. II. 35.)
2. Η Αφροδίτη είναι "ο μικρός ήλιος στον οποίο η ηλιακή σφαίρα αποθηκεύει τα φώτα της." (Μ.Δ. II. 27.)
3. «Το Φως έρχεται μέσω της Αφροδίτης, η οποία λαμβάνει τριπλή ποσότητα και παρέχει το ένα τρίτο στη Γη».
α. «Ως εκ τούτου οι δύο (Γη - Αφροδίτη) ονομάζονται δίδυμες αδελφές».
β. Το πνεύμα της Γης είναι υποταγμένο στην Αφροδίτη. "(Μ.Δ. II. 33.)
4. Η Αφροδίτη είναι η πιο απόκρυφη, πιο ισχυρή και μυστηριώδης από όλους τους πλανήτες.
α. Η σχέση της με τη Γη είναι η πιο σημαντική.
β. Προΐσταται της φυσικής γενιάς των ανθρώπων.
γ. Αποκαλείται ο άλλος Ήλιος».
δ. Πρόκειται για το πρωτογενές ή πνευματικό πρότυπο της Γης. (Μ.Δ. II. 33-35.)
5. "Ο Πλανητικός Λόγος της Αφροδίτης αγαπούσε τη Γη τόσο πολύ που ενσαρκώθηκε και πρόσφερε τέλειους νόμους, οι οποίοι δεν ελήφθησαν υπόψη και απορρίφθηκαν." (Μ.Δ. II. 38.)
6. «Κάθε αμάρτημα στη Γη γίνεται αισθητό στην Αφροδίτη. Κάθε αλλαγή στην Αφροδίτη αντανακλάται στη Γη." (Μ.Δ. II. 35.)
7. ... Η Αφροδίτη είναι η φέρουσα το φως στη Γη μας, τόσο από άποψη φυσικής όσο και μυστικιστικής αίσθησης. (Μ.Δ. II. 36.)
8. «Ο απόκρυφος μυστικισμός έχει να κάνει με τον Πλανητικό Λόγο της Αφροδίτης." (Μ.Δ. II. 36.)
9. Η ανθρωπότητα (η οποία εμφανίστηκε κατά τη Λεμούρια εποχή) ... λέγεται ότι είναι υπό την άμεση επιρροή της Αφροδίτης». (Μ.Δ. II. 27.)
10. «Ο ήλιος Σείριος, είναι η πηγή του Λογοϊκού νου (manas). Με την ίδια έννοια που οι Πλειάδες συνδέονται με την εξέλιξη του νου των Επτά Ουράνιων Ανθρώπων, η Αφροδίτη είναι υπεύθυνη για τον ερχομό του νου στην αλυσίδα της Γης." (Πρβλ. 347.)
11. "Υπάρχει ψυχική σύνδεση μεταξύ των πλανητικών Λόγων της Αφροδίτης και της Γης μας.

Στην Πραγματεία επί του Κοσμικού Πυρός ο διδάσκαλος Θιβετανός αναφέρει επίσης ότι: Το πυρ του νου έχει την πηγή του σε έναν αστερισμό που μέχρι πρόσφατα η εξωτερική επιστήμη δεν αναγνώριζε καμία σχέση του με το ηλιακό μας σύστημα, λόγω της τεράστια απόστασής του. Ο ήλιος Σείριος είναι η πηγή του λογοϊκού Μάνας, με την ίδια έννοια που οι Πλειάδες συνδέονται με την εξέλιξη του Μάνας στους επτά Ουράνιους Άνδρες, ενώ η Αφροδίτη είναι υπεύθυνη για τον ερχομό του νου στην αλυσίδα της Γης. Καθένα προηγήθηκε του άλλου ή ήταν ο παράγοντας που παρήγαγε το πρώτο τρεμόπαιγμα της συνείδησης στις συγκεκριμένες ομάδες που εμπλέκονται. Ακολουθήθηκε η αργή εξελικτική ανάπτυξη μέχρι που η συνείδηση ξαφνικά έλαμψε λόγω κάποιας παρεμβολής, προφανώς από μια εξωτερική πηγή. (Κοσμικό Πυρ, σελ. 347.)

Μια νύξη που τείνει προς την ορθή κατανόηση υποβόσκει στη φράση: «η Αφροδίτη προηγήθηκε της Γης». Δεν επιτρέπεται να αναφερθούν πολλά σχετικά με το μυστήριο ότι «η Αφροδίτη είναι το alter ego της Γης», ούτε και είναι σκόπιμο, αλλά ορισμένες ιδέες μπορούν να προταθούν, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε μια ευρύτερη αντίληψη της σύνθετης ομορφιάς της φύσης, και του υπέροχου συσχετισμού όλων όσων βρίσκονται σε διαδικασία εξέλιξης. Ίσως κάποια ιδέα μπορεί να αποκτηθεί, αν θυμόμαστε ότι, κατά μια απόκρυφη έννοια η Αφροδίτη είναι για τη Γη αυτό που ο Ανώτερος Εαυτός είναι για τον άνθρωπο. (Κ.Π. 298.)

Επιλεγόμενα

Η μεγάλη θεά, παρούσα σε όλες τις μυθολογίες του κόσμου, με διαφορετικά ονόματα και διαφορετικές όψεις είναι η αδιαφιλονίκητη συνεκτική αρχή του δύναμη. Τόσο συνεκτική όσο η αγάπη, τόσο υψηλή, όσο και το ίδιο το πνεύμα. Κρύβει το μυστήριο του πνεύματος, της μαγείας, του φωτός και έχει την ικανότητα να απελευθερώνει τις δυνατότητες της εξέλιξης.

[…] Κυπρογέννητη γένους θεϊκού, είτε στον Όλυμπο σαν βρίσκεται, θεά βασίλισσα και τη μορφή της χαίρεται, είτε στη λιβανομυρωμένη Συρία υπηρετεί στους δρόμους, είτε στις πεδιάδες με τα χρυσοκαμωμένα άρματα της ιερής γης της Αιγύπτου περπατεί κι εποπτεύει τις εύφορες κοιλάδες […] πάντα διαθέσιμη για την ανθρώπινη εξέλιξη στα μονοπάτια του κόσμου μας και του σύμπαντος.

Παραπομπές - σημειώσεις

1. Βλ. Briffault R., The Mothers (New York, 1963): 378, 429 και Graves R., The White Goddess (New York, 1948): 393-397 ή το Hislop H., The Two Babylons (Neptune, N.J., 1959).
2. Graves R., The White Goddess (New York, 1948): 482.
3. Στο ίδιο.
4. R. Briffault, The Mothers, (New York, 1963).
5. Helck W., Betrachtungen zur Grossen Göttin, (Munich, 1971)
6. Neumann E., The Great Mother (Princeton, 1974): 6.
7. Ιλιάδα 14:216.
8. Burkert W., Greek Religion (Cambridge, 1985): 152 και Οδύσσεια 22:444
9. Οδύσσεια 8:266-364.
10. Βλ. Farnell L., The Cults of the Greek States, Vol. II (New Rochelle, 1977: 650.
11. Ομηρικός Ύμνος εις Αφροδίτην, 53ff.
12. Gantz T., Early Greek Myth (Baltimore, 1993: 104
13. Harrison J., Προλεγόμενα στη μελέτη της ελληνικής θρησκείας, Ιάμβλιχος, (Αθήνα, 1995-97).
14. Penglase C., Greek Myths and Mesopotamia (London, 1994):. 176 κ.ε. 15. Burkert W., ό.π.: 153.
16. Το ίδιο: 153. Σύμφωνα με τον C. Penglase, ό.π.: 176, «Η αρχαιότερη μαρτυρία για την Αφροδίτη είναι ο ναός της Πάφου».
17. Burkert W, ό.π.: 152.
18. Παυσανίας 1.14,7.
19. Penglase C., ό.π.: 163
20. Farnell L., ό.π: 637, «Συναντάμε επίσης θρηνωδικές τελετουργίες στη λατρεία της Λευκοθέας, στις Θήβες και πιθανώς στην Κρήτη, σχεδόν όπου υπάρχει λατρεία της Αφροδίτης».
21. Nagy G., «The White Rock of Leukas», Harvard Studies in Classical Philology 77 (1973): 175.
22. Stephens F., «Prayer of Lamentation to Ishtar», στο J. Pritchard ed., Ancient Near Eastern Texts (Princeton, 1969): 384.
23. Erman A., A Handbook of Egyptian Religion (London, 1907): 33.
24. Briffault R., The Mothers, Vol. 3 (New York, 1927): 66
25. Brundage B., The Fifth Sun: Aztec Gods, Aztec World (Austin, 1983): 171
26. Farnell L., ό.π..: 633, 641.
27. Foster B., Before the Muses: An Anthology of Akkadian Literature, Vol. 1 (Bethesda, 1993):. 512.
28. Bruschweiler F., ό.π..: 150.
29. Cornelius I., «The Lion in the Art of the Ancient Near East: A Study of Selected Motifs», Journal of Northwest Semitic Languages XV (1989): 59-63.
30. Buren E. van, «An Additional Note on the Hair-Whirl», στο JNES IX (1950): 55.
31. Graz F., "Women, War, and Warlike Divinities," in W. Eck et al eds. Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik 55, 1984, p. 250
32. Cohen M., Sumerian Hymnology (Cincinnati, 1981: 148.
33. Jacobsen T., The Treasures of Darkness (New Haven, 1976): 137
34. Ancient Greek and Roman coins from Asia Minor
35. Βιβλίο ΙΓ’ (Τρωάς)
36. Venus and the Cat
37. David Kinsley 1987, Hindu Goddesses: Vision of the Divine Feminine in the Hindu Religious Traditions, Motilal Banarsidass, Delhi, 41.
38. Παυσανίας 2.2.4, 8.6.5, 9.27.5.
39. Εις Αφροδίτην (Ορφικοί Ύμνοι)
40. East India Company The Asiatic Journal and Monthly Miscellany Vol. XXVII Published by Wm. H. Allen & Co., 1838. 41. Bocking, Brian (1997). A Popular Dictionary of Shinto - 'Benzaiten'. Routledge.
42. Ίσις η Μητέρα του Κόσμου, Διαλέξεις του φιλοσοφικού συλλόγου Ιάμβλιχος

Βιβλιογραφία

• Briffault R., The Mothers (New York, 1963)
• Brundage B., The Fifth Sun: Aztec Gods, Aztec World (Austin, 1983)
• Buren E. van, «An Additional Note on the Hair-Whirl», στο JNES IX (1950)
• Burkert W., Greek Religion (Cambridge, 1985)
• Cohen M., Sumerian Hymnology (Cincinnati, 1981: 148
• Cornelius I., «The Lion in the Art of the Ancient Near East: A Study of Selected Motifs», Journal of Northwest Semitic Languages XV (1989)
• Erman A., A Handbook of Egyptian Religion (London, 1907)
• Farnell L., The Cults of the Greek States, Vol. II (New Rochelle, 1977)
• Foster B., Before the Muses: An Anthology of Akkadian Literature, Vol. 1 (Bethesda, 1993)
• Gantz T., Early Greek Myth (Baltimore, 1993)
• Graz F., "Women, War, and Warlike Divinities," in W. Eck et al eds. Zeitschrift fur Papyrologie und Epigraphik 55, (1984)
• Graves R., The White Goddess (New York, 1948)
• Jacobsen T., The Treasures of Darkness (New Haven, 1976)
• Harrison J., Προλεγόμενα στη μελέτη της ελληνικής θρησκείας, Ιάμβλιχος, (Αθήνα, 1995-97).
• Helck W., Betrachtungen zur Grossen Göttin, (Munich, 1971)
• Nagy G., «The White Rock of Leukas», Harvard Studies in Classical Philology 77 (1973)
• Neumann E., The Great Mother (Princeton, 1974)
• Penglase C., Greek Myths and Mesopotamia (London, 1994)
• Stephens F., «Prayer of Lamentation to Ishtar», στο J. Pritchard ed., Ancient Near Eastern Texts (Princeton, 1969)

Πηγές

• Ομήρου Ιλιάδα
• Ομήρου Οδύσσεια
• Ομηρικός Ύμνος εις Αφροδίτην, 53ff
• Παυσανίας Αττικά, 14,7

K.K. 

 http://www.e-zine.gr/index.php