Ο Χριστός—Το Επίκεντρο της Προφητείας

«Εκείνο που εμπνέει την προφητεία είναι το να δοθεί μαρτυρία για τον Ιησού».—ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ 19:10.

ΕΙΝΑΙ το έτος 29 Κ.Χ. Στον Ισραήλ γίνονται ζωηρές συζητήσεις σχετικά με τον υποσχεμένο Μεσσία. Η διακονία του Ιωάννη του Βαφτιστή έχει εντείνει το αίσθημα προσδοκίας. (Λουκάς 3:15) Ο Ιωάννης αρνείται ότι είναι ο Χριστός. Απεναντίας, δείχνοντας τον Ιησού από τη Ναζαρέτ, λέει: «Έδωσα μαρτυρία ότι αυτός είναι ο Γιος του Θεού». (Ιωάννης 1:20, 34) Λίγο αργότερα, πλήθη ακολουθούν τον Ιησού για να ακούσουν τη διδασκαλία του και για να θεραπευτούν από αυτόν.

² Στους μήνες που ακολουθούν, ο Ιεχωβά παρέχει σωρεία αποδείξεων αναφορικά με τον Γιο του. Εκείνοι που έχουν μελετήσει τις Γραφές και παρατηρούν τα έργα του Ιησού έχουν στερεή βάση για να θέσουν την πίστη τους σε αυτόν. Ωστόσο, ο λαός με τον οποίο έχει συνάψει διαθήκη ο Θεός εκδηλώνει γενικά απιστία. Σχετικά λίγοι αναγνωρίζουν ότι ο Ιησούς είναι ο Χριστός, ο Γιος του Θεού. (Ιωάννης 6:60‐69) Τι θα είχατε κάνει εσείς αν ζούσατε τότε; Θα είχατε υποκινηθεί να δεχτείτε τον Ιησού ως τον Μεσσία και να γίνετε πιστός ακόλουθός του; Εξετάστε τα στοιχεία που πιστοποιούν την ταυτότητα του Ιησού τα οποία παρέχει ο ίδιος όταν τον κατηγορούν ότι παραβιάζει το Σάββατο και προσέξτε επίσης τις αποδείξεις που παρουσιάζει μετέπειτα για να ενισχύσει την πίστη των όσιων μαθητών του.

Ο Ίδιος ο Ιησούς Παρέχει τις Αποδείξεις

³ Είναι η περίοδος του Πάσχα του 31 Κ.Χ. Ο Ιησούς βρίσκεται στην Ιερουσαλήμ. Μόλις θεράπευσε έναν άνθρωπο ο οποίος ήταν άρρωστος επί 38 χρόνια. Οι Ιουδαίοι, όμως, διώκουν τον Ιησού επειδή το έκανε αυτό το Σάββατο. Τον κατηγορούν επίσης για βλασφημία και ζητούν να τον θανατώσουν επειδή αποκαλεί τον Θεό Πατέρα του. (Ιωάννης 5:1‐9, 16‐18) Υπερασπιζόμενος τον εαυτό του, ο Ιησούς παρουσιάζει τρεις ισχυρούς αποδεικτικούς συλλογισμούς οι οποίοι μπορούν να πείσουν οποιονδήποτε Ιουδαίο με ειλικρινή καρδιά για την πραγματική ταυτότητα του Ιησού.

⁴ Αρχικά, ο Ιησούς στρέφει την προσοχή στη μαρτυρία του προδρόμου του, του Ιωάννη του Βαφτιστή, λέγοντας: «Εσείς στείλατε άντρες στον Ιωάννη, και εκείνος έδωσε μαρτυρία για την αλήθεια. Εκείνος ήταν λυχνάρι που έκαιγε και έλαμπε, και εσείς για λίγο καιρό ήσασταν διατεθειμένοι να ευφρανθείτε με το φως του».—Ιωάννης 5:33, 35.

⁵ Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής ήταν «λυχνάρι που έκαιγε και έλαμπε» με την έννοια ότι, πριν τον φυλακίσει άδικα ο Ηρώδης, είχε εκπληρώσει τη θεϊκή αποστολή του να προετοιμάσει την οδό για τον Μεσσία. Ο Ιωάννης είπε: «Ο λόγος για τον οποίο ήρθα βαφτίζοντας σε νερό ήταν για να φανερωθεί [ο Μεσσίας] στον Ισραήλ. . . . Είδα το πνεύμα να κατεβαίνει σαν περιστέρι από τον ουρανό, και έμεινε πάνω του. Και εγώ ο ίδιος δεν τον γνώριζα, αλλά Αυτός που με έστειλε να βαφτίζω σε νερό, εκείνος μου είπε: “Πάνω σε όποιον δεις να κατεβαίνει και να μένει το πνεύμα, αυτός είναι που βαφτίζει σε άγιο πνεύμα”. Και εγώ το είδα, και έδωσα μαρτυρία ότι αυτός είναι ο Γιος του Θεού».* (Ιωάννης 1:26‐37) Ο Ιωάννης προσδιόρισε συγκεκριμένα τον Ιησού ως τον Γιο του Θεού—τον υποσχεμένο Μεσσία. Η μαρτυρία του Ιωάννη ήταν τόσο σαφής ώστε περίπου οχτώ μήνες μετά το θάνατό του, πολλοί Ιουδαίοι που είχαν ειλικρινή καρδιά ομολόγησαν: «Όσα είπε ο Ιωάννης για αυτόν τον άνθρωπο ήταν όλα αληθινά».—Ιωάννης 10:41, 42.

⁶ Κατόπιν, ο Ιησούς χρησιμοποιεί άλλον έναν αποδεικτικό συλλογισμό για να επιβεβαιώσει τα διαπιστευτήριά του ως Μεσσία. Στρέφει την προσοχή στα δικά του καλά έργα ως αποδείξεις της υποστήριξης του Θεού. «Έχω τη μαρτυρία που είναι μεγαλύτερη από αυτήν του Ιωάννη», λέει, «γιατί τα έργα τα οποία μου ανέθεσε ο Πατέρας μου να επιτελέσω, αυτά τα έργα που κάνω, δίνουν για εμένα μαρτυρία ότι ο Πατέρας με απέστειλε». (Ιωάννης 5:36) Ακόμα και οι εχθροί του Ιησού δεν μπορούσαν να απορρίψουν αυτά τα αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία περιλάμβαναν πολλά θαύματα. Αργότερα ορισμένοι ρωτούν: «Τι θα κάνουμε; Διότι αυτός ο άνθρωπος εκτελεί πολλά σημεία». (Ιωάννης 11:47) Μερικοί, όμως, ανταποκρίνονται ευνοϊκά και λένε: «Όταν έρθει ο Χριστός, μήπως θα εκτελέσει περισσότερα σημεία από όσα έχει εκτελέσει αυτός;» (Ιωάννης 7:31) Οι ακροατές του Ιησού ήταν σε άριστη θέση να διακρίνουν τις ιδιότητες του Πατέρα στον Γιο.—Ιωάννης 14:9.

⁷ Τελικά, ο Ιησούς στρέφει την προσοχή σε έναν αδιάψευστο μάρτυρα. “Οι Γραφές . . . δίνουν μαρτυρία για εμένα”, λέει, και προσθέτει: «Αν πιστεύατε τον Μωυσή, θα πιστεύατε και εμένα, γιατί εκείνος έγραψε για εμένα». (Ιωάννης 5:39, 46) Βέβαια, ο Μωυσής ήταν ένας μόνο από τους πολλούς μάρτυρες της προχριστιανικής εποχής οι οποίοι έγραψαν για τον Χριστό. Τα συγγράμματά τους περιλαμβάνουν εκατοντάδες προφητείες και λεπτομερείς γενεαλογίες που έστρεφαν όλες την προσοχή στον Μεσσία. (Λουκάς 3:23‐38· 24:44‐46· Πράξεις 10:43) Και τι θα πούμε για το Μωσαϊκό Νόμο; «Ο Νόμος έγινε ο παιδαγωγός μας που οδήγησε στον Χριστό», έγραψε ο απόστολος Παύλος. (Γαλάτες 3:24) Ναι, «εκείνο που εμπνέει την προφητεία [δηλαδή η τάση, η πρόθεση και ο σκοπός της προφητείας] είναι το να δοθεί μαρτυρία για τον Ιησού».—Αποκάλυψη 19:10.

⁸ Δεν θα σας έπειθαν όλες αυτές οι αποδείξεις—η σαφής μαρτυρία του Ιωάννη, τα δυναμικά έργα και οι θεοειδείς ιδιότητες του ίδιου του Ιησού καθώς και η μνημειώδης μαρτυρία των Γραφών—ότι ο Ιησούς ήταν ο Μεσσίας; Οποιοσδήποτε είχε γνήσια αγάπη για τον Θεό και για το Λόγο του θα το αντιλαμβανόταν αυτό αμέσως και θα ασκούσε πίστη στον Ιησού ως τον υποσχεμένο Μεσσία. Τέτοιου είδους αγάπη, όμως, βασικά έλειπε από τον Ισραήλ. Ο Ιησούς είπε στους εναντίους του: «Γνωρίζω καλά ότι δεν έχετε την αγάπη του Θεού μέσα σας». (Ιωάννης 5:42) Αντί να “επιζητούν τη δόξα που έρχεται από τον μόνο Θεό”, αυτοί “αποδέχονταν δόξα ο ένας από τον άλλον”. Δεν είναι άξιο απορίας το ότι έρχονταν σε σύγκρουση με τον Ιησού, ο οποίος, όπως ο Πατέρας του, απεχθάνεται αυτόν τον τρόπο σκέψης!—Ιωάννης 5:43, 44· Πράξεις 12:21‐23.

Ενισχύθηκαν από ένα Προφητικό Όραμα

⁹ Έχει περάσει περισσότερο από ένας χρόνος αφότου ο Ιησούς παρείχε τις προαναφερθείσες αποδείξεις τού ότι είναι ο Μεσσίας. Το Πάσχα του έτους 32 Κ.Χ. ήρθε και πέρασε. Πολλοί που στο παρελθόν ήταν πιστοί έχουν πάψει να τον ακολουθούν, ίσως λόγω του διωγμού, του υλισμού ή των ανησυχιών της ζωής. Άλλοι μπορεί να είναι μπερδεμένοι ή απογοητευμένοι επειδή ο Ιησούς απέρριψε τις προσπάθειες που κατέβαλε ο λαός να τον κάνει βασιλιά. Όταν τον προκάλεσαν οι Ιουδαίοι θρησκευτικοί ηγέτες, αρνήθηκε να δώσει κάποιο σημείο από τον ουρανό προκειμένου να δοξάσει τον εαυτό του. (Ματθαίος 12:38, 39) Αυτή η άρνηση ίσως έχει δημιουργήσει απορίες σε μερικούς. Επιπρόσθετα, ο Ιησούς έχει αρχίσει να αποκαλύπτει στους μαθητές του κάτι που δυσκολεύονται πολύ να καταλάβουν—ότι «πρέπει να πάει στην Ιερουσαλήμ και να υποφέρει πολλά από τους πρεσβυτέρους και τους πρωθιερείς και τους γραμματείς και να θανατωθεί».—Ματθαίος 16:21‐23.

¹⁰ Σε εννιά με δέκα μήνες, θα ερχόταν ο καιρός «να αποχωρήσει [ο Ιησούς] από αυτόν τον κόσμο και να πάει στον Πατέρα». (Ιωάννης 13:1) Δείχνοντας βαθύ ενδιαφέρον για τους όσιους μαθητές του, ο Ιησούς υπόσχεται σε μερικούς από αυτούς ακριβώς ό,τι αρνήθηκε στους άπιστους Ιουδαίους—ένα σημείο από τον ουρανό. «Αληθινά σας λέω», λέει ο Ιησούς, «υπάρχουν μερικοί από αυτούς που στέκονται εδώ οι οποίοι δεν πρόκειται να γευτούν θάνατο, μέχρι να δουν πρώτα τον Γιο του ανθρώπου να έρχεται στη βασιλεία του». (Ματθαίος 16:28) Προφανώς, ο Ιησούς δεν εννοεί ότι ορισμένοι από τους μαθητές του θα ζήσουν μέχρι την εγκαθίδρυση της Μεσσιανικής Βασιλείας το 1914. Ο Ιησούς έχει κατά νου να δώσει σε τρεις από τους μαθητές, που είναι πιο στενά συνδεδεμένοι μαζί του, μια θεαματική προαναλαμπή της δόξας του με Βασιλική δύναμη. Αυτή η πρόγευση, η οποία δόθηκε σε όραμα, ονομάζεται μεταμόρφωση.

¹¹ Έξι ημέρες αργότερα, ο Ιησούς ανεβαίνει με τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη σε ένα ψηλό βουνό—πιθανώς σε μια από τις ράχες του Όρους Αερμών. Εκεί, ο Ιησούς «μεταμορφώθηκε μπροστά τους, και το πρόσωπό του έλαμψε όπως ο ήλιος, και τα εξωτερικά του ενδύματα έγιναν λαμπρά όπως το φως». Εμφανίζονται επίσης οι προφήτες Μωυσής και Ηλίας, οι οποίοι συνομιλούν με τον Ιησού. Αυτό το συνταρακτικό γεγονός ενδεχομένως λαβαίνει χώρα τη νύχτα, πράγμα που του προσδίδει ιδιαίτερη ζωντάνια. Είναι μάλιστα τόσο πραγματικό ώστε ο Πέτρος προσφέρεται να στήσει τρεις σκηνές—από μία για τον Ιησού, τον Μωυσή και τον Ηλία. Ενώ ο Πέτρος μιλάει ακόμα, τους επισκιάζει ένα φωτεινό σύννεφο και μια φωνή μέσα από αυτό λέει: «Αυτός είναι ο Γιος μου ο αγαπητός, τον οποίο έχω επιδοκιμάσει· να τον ακούτε».—Ματθαίος 17:1‐6.

¹² Είναι αλήθεια ότι ο Πέτρος είχε κάνει πρόσφατα τη δήλωση πως ο Ιησούς είναι «ο Χριστός, ο Γιος του ζωντανού Θεού». (Ματθαίος 16:16) Φανταστείτε, όμως, να ακούει κάποιος τον ίδιο τον Θεό να δίνει τη δική του μαρτυρία, επιβεβαιώνοντας την ταυτότητα και το ρόλο του χρισμένου Γιου του! Πόσο ενισχύει την πίστη του Πέτρου, του Ιακώβου και του Ιωάννη η εμπειρία του οράματος της μεταμόρφωσης! Με την πίστη τους πολύ ενδυναμωμένη από αυτό το γεγονός, είναι τώρα καλύτερα προετοιμασμένοι για όσα τους επιφυλάσσει το μέλλον και για το σπουδαίο ρόλο που θα παίξουν στη μελλοντική εκκλησία.

¹³ Η μεταμόρφωση χαράζεται ανεξίτηλα στις διάνοιες των μαθητών. Τριάντα και πλέον χρόνια αργότερα, ο Πέτρος γράφει: «[Ο Ιησούς] έλαβε από τον Θεό τον Πατέρα τιμή και δόξα, όταν απευθύνθηκαν σε αυτόν από τη μεγαλοπρεπή δόξα τέτοια λόγια: “Αυτός είναι ο γιος μου, ο αγαπητός μου, τον οποίο εγώ έχω επιδοκιμάσει”. Ναι, αυτά τα λόγια εμείς τα ακούσαμε να απευθύνονται από τον ουρανό ενώ ήμασταν μαζί του στο άγιο βουνό». (2 Πέτρου 1:17, 18) Ο Ιωάννης είναι εξίσου συγκινημένος από αυτό το συμβάν. Ύστερα από 60 και πλέον χρόνια, προφανώς αναφέρεται έμμεσα σε αυτό με τα λόγια: «Πήραμε μια άποψη της δόξας του, δόξας σαν και αυτήν που έχει ένας μονογενής γιος από τον πατέρα του». (Ιωάννης 1:14) Ωστόσο, η μεταμόρφωση δεν θα είναι το τελευταίο όραμα που λαβαίνουν ακόλουθοι του Ιησού.

Περαιτέρω Διαφώτιση για τους Οσίους του Θεού

¹⁴ Μετά την ανάστασή του, ο Ιησούς εμφανίζεται στους μαθητές του κοντά στη Θάλασσα της Γαλιλαίας. Εκεί λέει στον Πέτρο: «Αν είναι θέλημά μου να παραμείνει [ο Ιωάννης] μέχρι να έρθω, εσένα τι σε ενδιαφέρει;» (Ιωάννης 21:1, 20‐22, 24) Υποδηλώνουν άραγε αυτά τα λόγια ότι ο απόστολος Ιωάννης θα ζούσε περισσότερο από τους άλλους αποστόλους; Προφανώς ναι, διότι ο Ιωάννης υπηρετεί τον Ιεχωβά πιστά επί σχεδόν 70 ακόμα χρόνια. Εντούτοις, η δήλωση του Ιησού έχει βαθύτερο νόημα.

¹⁵ Η φράση «μέχρι να έρθω» μας θυμίζει τα λόγια του Ιησού για “τον Γιο του ανθρώπου ο οποίος έρχεται στη βασιλεία του”. (Ματθαίος 16:28) Ο Ιωάννης παραμένει μέχρι να έρθει ο Ιησούς με την έννοια ότι μεταγενέστερα βλέπει σε προφητικό όραμα τον Ιησού να έρχεται με Βασιλική δύναμη. Προς το τέλος της ζωής του, εξόριστος στην Πάτμο, ο Ιωάννης λαβαίνει την Αποκάλυψη με όλα τα καταπληκτικά προφητικά σημεία της τα οποία αναφέρονται σε γεγονότα που πρόκειται να συμβούν «στην ημέρα του Κυρίου». Ο Ιωάννης συγκινείται τόσο βαθιά από αυτά τα εντυπωσιακά οράματα ώστε, όταν ο Ιησούς λέει: «Ναι· έρχομαι γρήγορα», εκείνος αναφωνεί: «Αμήν! Έλα, Κύριε Ιησού».—Αποκάλυψη 1:1, 10· 22:20.

¹⁶ Τα άτομα με ειλικρινή καρδιά που ζουν τον πρώτο αιώνα δέχονται τον Ιησού ως τον Μεσσία και θέτουν πίστη σε αυτόν. Λόγω της απιστίας που επικρατεί γύρω τους, του έργου που έχουν να κάνουν και των δοκιμασιών που πρόκειται να αντιμετωπίσουν, όσοι γίνονται πιστοί χρειάζονται ενίσχυση. Ο Ιησούς έχει παράσχει άφθονες αποδείξεις τού ότι είναι ο Μεσσίας και έχει προσφέρει διαφωτιστικά προφητικά οράματα για την ενθάρρυνση των όσιων ακολούθων του. Σήμερα, έχουμε προχωρήσει πολύ μέσα «στην ημέρα του Κυρίου». Σύντομα, ο Χριστός θα καταστρέψει ολόκληρο το πονηρό σύστημα πραγμάτων του Σατανά και θα απελευθερώσει το λαό του Θεού. Πρέπει και εμείς επίσης να ενισχύουμε την πίστη μας αξιοποιώντας πλήρως όλες τις προμήθειες τις οποίες έχει κάνει ο Ιεχωβά για την πνευματική μας ευημερία.

Διάσωση Μέσα από το Σκοτάδι και τη Θλίψη

¹⁷ Μετά το θάνατο του Ιησού, οι μαθητές υπακούν θαρραλέα στην εντολή του να δώσουν μαρτυρία για αυτόν «τόσο στην Ιερουσαλήμ όσο και σε όλη την Ιουδαία και τη Σαμάρεια και ως το πιο απομακρυσμένο μέρος της γης». (Πράξεις 1:8) Παρά τα κύματα διωγμού που ξεσπούν, ο Ιεχωβά ευλογεί τη νεοσύστατη Χριστιανική εκκλησία με πνευματική διαφώτιση και πολλούς νέους μαθητές.—Πράξεις 2:47· 4:1‐31· 8:1‐8.

¹⁸ Από την άλλη πλευρά, οι προοπτικές εκείνων που εναντιώνονται στα καλά νέα γίνονται ολοένα και πιο ζοφερές. «Η οδός των πονηρών είναι σαν τη σκοτεινιά», λέει το εδάφιο Παροιμίες 4:19. «Δεν γνωρίζουν πού σκοντάφτουν». Η «σκοτεινιά» γίνεται βαθύτερη το 66 Κ.Χ. όταν οι ρωμαϊκές δυνάμεις πολιορκούν την Ιερουσαλήμ. Αφού αποσύρονται προσωρινά χωρίς προφανή λόγο, οι Ρωμαίοι επιστρέφουν το 70 Κ.Χ. και αυτή τη φορά ισοπεδώνουν την πόλη. Σύμφωνα με τον Ιουδαίο ιστορικό Ιώσηπο, αφανίζονται ένα εκατομμύριο και πλέον Ιουδαίοι. Οι πιστοί Χριστιανοί, όμως, διαφεύγουν. Γιατί; Επειδή, όταν λύνεται η πρώτη πολιορκία, υπακούν στην εντολή του Ιησού να φύγουν.—Λουκάς 21:20‐22.

¹⁹ Η δική μας κατάσταση είναι παρόμοια. Η επερχόμενη μεγάλη θλίψη θα σημάνει το τέλος ολόκληρου του πονηρού συστήματος του Σατανά. Αλλά ο λαός του Θεού δεν χρειάζεται να φοβάται, διότι ο Ιησούς υποσχέθηκε: «Εγώ είμαι μαζί σας όλες τις ημέρες μέχρι την τελική περίοδο του συστήματος πραγμάτων». (Ματθαίος 28:20) Για να εποικοδομήσει την πίστη των πρώτων μαθητών του και να τους προετοιμάσει για όσα επιφύλασσε το μέλλον, ο Ιησούς τούς έδωσε μια προαναλαμπή της ουράνιας δόξας του ως Μεσσιανικού Βασιλιά. Τι θα πούμε για τη σημερινή εποχή; Το 1914 εκείνη η προαναλαμπή έγινε πραγματικότητα. Και πόσο ενισχυτική για την πίστη του λαού του Θεού είναι αυτή η πραγματικότητα! Υπόσχεται ένα θαυμάσιο μέλλον, και έχει δοθεί στους υπηρέτες του Ιεχωβά προοδευτική ενόραση σε ό,τι αφορά αυτή την πραγματικότητα. Μέσα στο σημερινό κόσμο, όπου επικρατεί όλο και πιο βαθύ σκοτάδι, «ο δρόμος των δικαίων είναι σαν το λαμπρό φως που γίνεται όλο και πιο φωτεινό ώσπου να γίνει τέλεια η ημέρα».—Παροιμίες 4:18.

²⁰ Ακόμα και πριν από το 1914, μια μικρή ομάδα χρισμένων Χριστιανών άρχισε να κατανοεί σημαντικές αλήθειες σχετικά με την επάνοδο του Κυρίου. Για παράδειγμα, διέκριναν ότι αυτή θα ήταν αόρατη, όπως είχαν αφήσει να εννοηθεί οι δύο άγγελοι οι οποίοι το 33 Κ.Χ. εμφανίστηκαν στους μαθητές την ώρα που ο Ιησούς ανέβαινε στον ουρανό. Όταν ένα σύννεφο άρπαξε τον Ιησού προς τα πάνω και τον έκρυψε από τα μάτια των μαθητών, οι άγγελοι είπαν: «Αυτός ο Ιησούς που αναλήφθηκε από εσάς στον ουρανό θα έρθει έτσι, με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο τον είδατε να πηγαίνει στον ουρανό».—Πράξεις 1:9‐11.

²¹ Μόνο οι όσιοι ακόλουθοι του Ιησού είδαν την αναχώρησή του. Όπως και η μεταμόρφωση, η αναχώρηση του Ιησού δεν ήταν φανερή στο κοινό. Ο κόσμος γενικά ούτε καν αντιλήφθηκε τι είχε συμβεί. Το ίδιο θα συνέβαινε και όταν ο Χριστός θα επέστρεφε με Βασιλική δύναμη. (Ιωάννης 14:19) Μόνο οι πιστοί χρισμένοι μαθητές του θα διέκριναν τη βασιλική του παρουσία. Στο επόμενο άρθρο θα δούμε πώς αυτή η ενόραση επρόκειτο να ασκήσει βαθιά επίδραση πάνω τους, με αποκορύφωμα τη σύναξη εκατομμυρίων ανθρώπων οι οποίοι θα γίνονταν επίγειοι υπήκοοι του Ιησού.—Αποκάλυψη 7:9, 14.

[Υποσημείωση]

Προφανώς, κατά το βάφτισμα του Ιησού, μόνο ο Ιωάννης άκουσε τη φωνή του Θεού. Οι Ιουδαίοι στους οποίους απευθύνεται ο Ιησούς “ούτε τη φωνή του [Θεού] έχουν ακούσει ποτέ ούτε τη μορφή του έχουν δει”.—Ιωάννης 5:37.

 http://wol.jw.org/el/wol/d/r11/lp-g/2005043#s=8:0-8:917