Ψευδο-Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης

Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης είναι το ψευδώνυμο που έχει δοθεί σε έναν Σύριο μοναχό του 5ου αιώνα, ο οποίος ήταν Νεοπλατωνιστής φιλόσοφος και εκκλησιαστικός συγγραφέας. Ενώ τα έργα του θεωρούνται από τα δημοφιλέστερα έργα της χριστιανικής γραμματείας, ο συγγραφέας, που κρύβεται πίσω από το όνομα του Χριστιανού του 1ου αιώνα Διονύσιου Αρεοπαγίτη που αναφέρεται τις Πράξεις των Αποστόλων, παραμένει εντελώς άγνωστος.
Το 500 Κ.Χ. περίπου, εμφανίστηκαν πιθανόν στη Συρία κάποια ψευδεπίγραφα συγγράμματα στην ελληνική που εμφάνιζαν τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη ως συγγραφέα τους, τα οποία προέρχονταν από έναν Χριστιανό νεοπλατωνιστή με τάσεις προς τον Μονοφυσιτισμό και τον μυστικισμό. Στα έργα του αυτοαποκαλείται «Διονύσιος ο Πρεσβύτερος», υπαινισσόμενος ότι ήταν ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης ο μαθητής του Απόστολου Παύλου. Τελικά αυτός ο Σύρος Νεοπλατωνικός (μάλλον σύγχρονος του Βοήθιου, 480–524 μ.Χ.) κατέληξε να αποκαλείται «Ψευδο-Διονύσιος» ή «Ψευδοδιονύσιος».

Αρεοπαγιτικά Συγγράμματα

Υπό το ψευδώνυμο αυτό εμφανίζεται μια δογματική, αποτελούμενη από τέσσερα ανεξάρτητα έργα (πραγματείες) που τιτλοφορούνται:

• Περί της ουρανίου ιεραρχίας, εκ 15 κεφαλαίων στα οποία γίνεται λόγος αναλυτικά περί της φύσεως και των ιδιοτήτων των επουράνιων δυνάμεων.
• Περί της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, εξ 7 κεφαλαίων όπου αναπτύσσεται ότι αμυδρά εικόνα της ουράνιας ιεραρχίας είναι αυτή η εκκλησιαστική και συνεχίζει περί των μυστηρίων και των θείων ιερουργιών.
• Περί Θείων Ονομάτων, εκ 13 κεφαλαίων στα οποία γίνεται λόγος περί ονομάτων και ιδιοτήτων της «υπερούσιας και απόκρυφης θεότητας», και
• Περί μυστικής θεολογίας, εξ 7 κεφαλαίων στα οποία αναπτύσσονται τα περί μυστικής ένωσης της ψυχής μετά του «υπέρ πάσαν ουσίαν και γνώσιν Θεού».

Συμπλήρωμα των παραπάνω 4 πραγματειών είναι και οι 10 διασωθείσες σύντομες επιστολές που ο ίδιος ο συγγραφέας απευθύνει προς τους μαθητές των Αποστόλων Τιμόθεον, Τίτον, Σωσίπατρον, Πολύκαρπον και προς τον Ευαγγελιστή Ιωάννη που βρισκόταν υπό περιορισμό στη Πάτμο.
Σ' αυτά τα έργα επιχειρείται ο συγκερασμός της Πλατωνικής Φιλοσοφίας με το Χριστιανισμό. Η επιτυχία τους ήταν πολύ μεγάλη και επηρέασαν έντονα τη φιλοσοφική και θεολογική σκέψη καθ' όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Ο όσιος Μάξιμος ο Ομολογητής έγραψε εκτενή σχόλια και στην ουσία αποκάθαρε τα έργα από την υποψία αιρετικών δοξασιών.

Έκδοση

Η πρώτη έντυπη έκδοση των παραπάνω πραγματειών έγινε στη Φλωρεντία το 1516 που ακολούθησαν και πολλές άλλες. Στην Ελληνική Πατρολογία του Μινν ανατυπώθηκαν στην εκ Βενετίας γενόμενη έκδοση του 1755 και περιελήφθηκαν στον 3ο και 4ο τόμο. Σ΄ αυτά τα εκδοθέντα συγγράμματα ο συγγραφέας φέρεται να κάνει μνεία και για άλλα έργα που όμως δεν έχουν διασωθεί:

1. «Θεολογικές υποτυπώσεις».
2. «Περί αγγελικών ιδιοτήτων και τάξεων»
3. «Περί Ψυχής» και τέλος
4. «Περί Δικαίου και Θείου Δικαστηρίου».

Κατόπιν και των παραπάνω οι πραγματείες του Ψευδο-Διονύσιου του Αρεοπαγίτη αριθμούνται σε 8 εκ των οποίων διασώθηκαν οι τέσσερις.

Ιστορικό εμφάνισης

Μέχρι του 1ου τετάρτου του 6ου αιώνα τα συγγράμματα αυτά ήταν άγνωστα. Φαίνεται να εμφανίστηκαν κατά πρώτον σε κάποια θεολογική συζήτηση μεταξύ των Ορθοδόξων και των Σεβηριανών μετριοπαθών χριστιανών, δηλαδή των Μονοφυσιτών που έγινε το 533 στη Κωνσταντινούπολη. Οι οπαδοί του Σεβήρου, μονοφυσίτες, προς υποστήριξη των απόψεών τους μεταχειρίστηκαν χωρία αυτών των συγγραμμάτων θεωρώντας ως πραγματικό συγγραφέα τον Διονύσιο Αρεοπαγίτη. Ο Προεδρεύων όμως της Συνέλευσης Εφέσου Υπάτιος αμφισβήτησε τη γνησιότητα αυτών και κατέδειξε πως ήταν αδύνατον αυτά να τα είχε συντάξει ο φερόμενος ως συγγραφέας των.
Οι αμφιβολίες αυτές με τον καιρό λησμονήθηκαν και όπως ήταν φυσικό άρχισαν να διαδίδονται σε Ανατολή και Δύση ταχύτατα αφού δι΄ αυτών συνδεόταν η παλαιότερη αρχαία φιλοσοφία με τη νεότερη χριστιανική. Έτσι ο Μάξιμος ο Ομολογητής ερμήνευσε αυτά και υποστήριξε τη γνησιότητά τους, ο δε Γεώργιος ο Σκυθοπολίτης έγραψε σχόλια επ΄ αυτών και ο δε Παχυμέρης (13ος αιώνας) παράφρασε αυτά. Επίσης στη Συριακή γλώσσα μεταφράσθηκαν από τον Αβά Ιλδουΐνο.
Ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μανουήλ Β' ο Παλαιολόγος, λόγω της εξαιρετικής τιμής που έτρεφε στον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη που εσφαλμένα θεωρούνταν ως Απόστολος της Γαλατίας, όταν επισκέφθηκε το Παρίσι πρόσφερε στον Βασιλέα της Γαλλίας Κώδικα που περιείχε ίσως μέρος αυτών των συγγραμμάτων και που μεταφράσθηκαν κατόπιν εντολής του Βασιλέως της Γαλλίας Καρόλου του Φαλακρού από τον Ιωάννη Εριγένα. Και αυτά ακριβώς είναι που διασώθηκαν μέχρι σήμερα.

Σημεία αμφισβήτησης

Οι σημαντικότεροι λόγοι αμφισβήτησης ότι αυτά τα κείμενα τα έγραψε ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης είναι:

1. Τα κείμενα αυτά αγνοούνται από σύμπασα την αρχαία χριστιανική παράδοση.
2. Χωρία των κειμένων αυτών βρίσκονται για πρώτη φορά στα συγγράμματα του μονοφυσίτη Σεβήρου πατριάρχου Αντιοχείας (512-518), καθώς επίσης και στο «Υπόμνημα στην Αποκάλυψη» του Ανδρέου Κρήτης (520).
3. Ο συγγραφέας των κειμένων αυτών γνωρίζει τα έργα του νεοπλατωνικού Πρόκλου (411-485) από τα οποία και έχει λάβει κάποια χωρία.
4. Ο συγγραφέας προϋποθέτει ανάπτυξη μοναχικού βίου στην Εκκλησία.
5. Επίσης ο συγγραφέας γνωρίζει και κάνει λόγο περί του «ενωτικού» του Αυτοκράτορα Ζήνωνα (482) και γνωρίζει τον όρο «Θεανδρική ενέργεια».

Τα παραπάνω πείθουν πως ο αληθής συγγραφέας ζούσε στη Συρία και έγραψε αυτά στο τέλος περίπου του 5ου με αρχές του 6ου αιώνα.

Αναζήτηση επί αναζητήσεων

Στο ερώτημα ποιος ήταν τελικά ο συγγραφέας αυτών των κειμένων οι διάφοροι ερευνητές αναζήτησαν αυτόν μεταξύ των ορθοδόξων, άλλοι μεταξύ των «αιρετικών» και άλλοι πάλι μεταξύ των Ελλήνων Νεοπλατωνικών (εθνικών) και μάλιστα μεταξύ των τότε «ιερέων» του Διονύσου! Πάντως τελευταία κατά την άποψη του αειμνήστου Κωνσταντίνου Δυοβουνιώτη η γνώμη του Γκρίγκερ ότι ο συγγραφέας των έργων αυτών είναι δυνατόν να είναι ο Διονύσιος ο Γαζής φίλος του Πέτρου του Ίβηρος, μονοφυσίτη επισκόπου Μαϊουμά (που πέθανε το 487) φαίνεται άξια κάθε προσοχής.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• "Platonic Elements in Pseudo-Dionysius Anti-Manichaean Ontology", από τον Προκοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνο Σκουτέρη.

Έργα του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη μεταφρασμένα στα νέα ελληνικά

• Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, εισαγωγή,κείμενο, μετάφραση, σχόλια από τον Παναγιώτη Χρήστου, Φιλοκαλία των Νηπτικών και ασκητικών τομ. 3, Πατερικές εκδόσεις Γρηγόριος Παλαμάς, Θεσσ/ίκη 1986

Πηγές

• Νιάρχος Κωνσταντίνος, «Η γλώσσα και το απόλυτο: Αναφορά στο έργο του Διονυσίου του Αρεοπαγίτου Περί θείων ονομάτων», στο Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία: Γλώσσα και πραγματικότητα στην ελληνική φιλοσοφία. Αθ. 1985, σελ.256-268
• Γαρίτσης Κωνσταντίνος, Όρασις Αοράτου. Η διδασκαλία του Ωραίου στον Διονύσιο Αρεοπαγίτη, Θεσβίτης:Θήρα, 2002. ISBN 978-960-87217-2-2
• Griffith, R., "Neo-Platonism and Christianity: Pseudo-Dionysius and Damascius", in: Studia patristica XXIX. Papers presented at the Twelfth International Conference on Patristic Studies held in Oxford 1995, ed. by E. A. Livingstone (Leuven: Peeters, 1997), 238-243.
• Frend, W. H. C.. The Rise of the Monophysite Movement (New York: Cambridge University Press, 1972).
• Hathaway, Ronald F.. Hierarchy and the definition of order in the letters of Pseudo-Dionysius: A study in the form and meaning of the Pseudo-Dionysian writings (The Hague, Nijhoff, 1969).
• Hunt, P. "The Wisdom Iconography of Light: The Genesis, Meaning and Iconographic Realization of a Symbol," Byzantinoslavica, LXVII,1-2 (2009), 55-118.
• Ivanovic, Filip, Symbol and Icon: Dionysius the Areopagite and the Iconoclastic Crisis (Eugene: Pickwick, 2010). ISBN 978-1-60899-335-2
• Perl, Eric D. Theophany: The Neoplatonic Philosophy of Dionysius the Areopagite. (Albany: SUNY Press, 2007). ISBN 978-0-7914-7111-1.
• Rorem, Paul. Pseudo-Dionysius: A commentary on the texts and an introduction to their influence (New York: Oxford University Press, 1993).
• Rorem, Paul and John C. Lamoreaux, "John of Scythopolis on Apollinarian Christology and the Pseudo-Areopagite's True Identity." Church History, 62,4 (1993), 469–482.
• Stock, Wiebke-Marie, Theurgisches Denken. Zur "Kirchlichen Hierarchie" des Dionysius Areopagita (Berlin: de Gruyter, 2008) (Transformationen der Antike, 4).

 http://el.wikipedia.org/wiki/