Σύμπαν και άνθρωπος

Όλα στο σύμπαν αφορούν τη μεταμόρφωση.Η ζωή μας μοιάζει με τις σκέψεις που τη διαμορφώνουν.

Μάρκος Αυρήλιος

Παρασκευή 25 Ιανουαρίου 2013

Lilith Seductress, Heroine or Murderer?

For 4,000 years Lilith has wandered the earth, figuring in the mythic imaginations of writers, artists and poets. Her dark origins lie in Babylonian demonology, where amulets and incantations were used to counter the sinister powers of this winged spirit who preyed on pregnant women and infants. Lilith next migrated to the world of the ancient Hittites, Egyptians, Israelites and Greeks. She makes a solitary appearance in the Bible, as a wilderness demon shunned by the prophet Isaiah. In the Middle Ages she reappears in Jewish sources as the dreadful first wife of Adam.
In the Renaissance, Michelangelo portrayed Lilith as a half-woman, half-serpent, coiled around the Tree of Knowledge. Later, her beauty would captivate the English poet Dante Gabriel Rossetti. “Her enchanted hair,” he wrote, “was the first gold.”1 Irish novelist James Joyce cast her as the “patron of abortions.”2 Modern feminists celebrate her bold struggle for independence from Adam. Her name appears as the title of a Jewish women’s magazine and a national literacy program. An annual music festival that donates its profits to battered women’s shelters and breast cancer research institutes is called the Lilith Fair.
In most manifestations of her myth, Lilith represents chaos, seduction and ungodliness. Yet, in her every guise, Lilith has cast a spell on humankind.
The ancient name “Lilith” derives from a Sumerian word for female demons or wind spirits—the lilītu and the related ardat lilǐ. The lilītu dwells in desert lands and open country spaces and is especially dangerous to pregnant women and infants. Her breasts are filled with poison, not milk. The ardat lilī is a sexually frustrated and infertile female who behaves aggressively toward young men.
The earliest surviving mention of Lilith’s name appears in Gilgamesh and the Huluppu-Tree, a Sumerian epic poem found on a tablet at Ur and dating from approximately 2000 B.C.E. The mighty ruler Gilgamesh is the world’s first literary hero; he boldly slays monsters and vainly searches for the secret to eternal life.a In one episode, “after heaven and earth had separated and man had been created,”3 Gilgamesh rushes to assist Inanna, goddess of erotic love and war. In her garden near the Euphrates River, Inanna lovingly tends a willow (huluppu) tree, the wood of which she hopes to fashion into a throne and bed for herself. Inanna’s plans are nearly thwarted, however, when a dastardly triumvirate possesses the tree. One of the villains is Lilith: “Inanna, to her chagrin, found herself unable to realize her hopes. For in the meantime a dragon had set up its nest at the base of the tree, the Zu-bird had placed his young in its crown, and in its midst the demoness Lilith had built her house.” Wearing heavy armor, brave Gilgamesh kills the dragon, causing the Zu-bird to fly to the mountains and a terrified Lilith to flee “to the desert.”
Lilith? In the 1930s, scholars identified the voluptuous woman on this terracotta plaque (called the Burney Relief) as the Babylonian demoness Lilith. Today, the figure is generally identified as the goddess of love and war, known as Inanna to the Sumerians and Ishtar to the later Akkadians. (Both characters are featured in the poem Gilgamesh and the Huluppu-Tree, quoted on this page.) The woman wears a horned crown and has the wings and feet of a bird. She is flanked by owls (associated with Lilith) and stands on the backs of two lions (symbols of Inanna). According to Mesopotamian myths, the demoness Lilith (lilītu or ardat lilǐ) flew at night, seducing men and killing pregnant women and babies. This night creature makes one appearance in the Bible, in Isaiah 34, which enumerates the fierce denizens of the desert wilderness: hyenas, goat-demons and “the lilith” (Isaiah 34:14). (In the King James Version, “lilith” is translated “screech owl”—apparently alluding to the demon’s night flights in search of prey.) From The Great Mother

Originating about the same time as the Gilgamesh epic is a terracotta plaque, known as the Burney Relief, that some scholars have identified as the first known pictorial representation of Lilith. (More recently, scholars have identified the figure as Inanna.) The Babylonian relief shows her as a beautiful, naked sylph with bird wings, taloned feet and hair contained under a cap decorated with several pairs of horns. She stands atop two lions and between two owls, apparently bending them to her will. Lilith’s association with the owl—a predatory and nocturnal bird—bespeaks a connection to flight and night terrors.
In early incantations against Lilith, she travels on demon wings, a conventional mode of transportation for underworld residents. Dating from the seventh or eighth century B.C.E. is a limestone wall plaque, discovered in Arslan Tash, Syria, in 1933, which contains a horrific mention of Lilith. The tablet probably hung in the house of a pregnant woman and served as an amulet against Lilith, who was believed to be lurking at the door and figuratively blocking the light. One translation reads: “O you who fly in (the) darkened room(s), / Be off with you this instant, this instant, Lilith. / Thief, breaker of bones.”4 Presumably, if Lilith saw her name written on the plaque, she would fear recognition and quickly depart. The plaque thus offered protection from Lilith’s evil intentions toward a mother or child. At critical junctures in a woman’s life—such as menarche, marriage, the loss of virginity or childbirth—ancient peoples thought supernatural forces were at work. To explain the high rate of infant mortality, for example, a demon goddess was held responsible. Lilith stories and amulets probably helped generations of people cope with their fear.
Over time, people throughout the Near East became increasingly familiar with the myth of Lilith. In the Bible, she is mentioned only once, in Isaiah 34. The Book of Isaiah is a compendium of Hebrew prophecy spanning many years; the book’s first 39 chapters, frequently referred to as “First Isaiah,” can be assigned to the time when the prophet lived (approximately 742–701 B.C.E.). Throughout the Book of Isaiah, the prophet encourages God’s people to avoid entanglements with foreigners who worship alien deities. In Chapter 34, a sword-wielding Yahweh seeks vengeance on the infidel Edomites, perennial outsiders and foes of the ancient Israelites. According to this powerful apocalyptic poem, Edom will become a chaotic, desert land where the soil is infertile and wild animals roam: “Wildcats shall meet hyenas, / Goat-demons shall greet each other; / There too the lilith shall repose / And find herself a resting place” (Isaiah 34:14).5 The Lilith demon was apparently so well known to Isaiah’s audience that no explanation of her identity was necessary.
The evil Lilith is depicted on this ceramic bowl from Mesopotamia. The Aramaic incantation inscribed on the bowl was intended to protect a man named Quqai and his family from assorted demons. The spell begins: “Removed and chased are the curses and incantations from Quqai son of Gushnai, and Abi daughter of Nanai and from their children.” Although Lilith’s name does not appear, she may be identified by comparison with images of her on other bowls, where she is shown with her arms raised aggressively and her skin spotted like a leopard’s. Dating to about 600 C.E., this bowl from Harvard University’s Semitic Museum attests to the longevity of Lilith’s reputation in Mesopotamia as a seducer of men and murderer of children. Courtesy of the Semitic Musuem, Harvard University

The Isaiah passage lacks specifics in describing Lilith, but it locates her in desolate places. The Bible verse thus links Lilith directly to the demon of the Gilgamesh epic who flees “to the desert.” The wilderness traditionally symbolizes mental and physical barrenness; it is a place where creativity and life itself are easily extinguished. Lilith, the feminine opposite of masculine order, is banished from fertile territory and exiled to barren wasteland.
English translators of Isaiah 34:14 sometimes lack confidence in their readers’ knowledge of Babylonian demonology. The King James Bible’s prose rendition of the poem translates “the lilith” as “the screech owl,” recalling the ominous bird-like qualities of the Babylonian she-demon. The Revised Standard Version picks up on her nocturnal habits and tags her “the night hag” instead of “the lilith,” while the 1917 Jewish Publication Society’s Holy Scriptures calls her “the night-monster.”6 The Hebrew text and its best translations employ the word “lilith” in the Isaiah passage, but other versions are true to her ancient image as a bird, night creature and beldam (hag).
While Lilith is not mentioned again in the Bible, she does resurface in the Dead Sea Scrolls found at Qumran. The Qumran sect was engrossed with demonology, and Lilith appears in the Song for a Sage, a hymn possibly used in exorcisms: “And I, the Sage, sound the majesty of His beauty to terrify and confound all the spirits of destroying angels and the bastard spirits, the demons, Lilith. . ., and those that strike suddenly, to lead astray the spirit of understanding, and to make desolate their heart.”7 The Qumran community was surely familiar with the Isaiah passage, and the Bible’s sketchy characterization of Lilith is echoed by this liturgical Dead Sea Scroll. (Lilith may also appear in a second Dead Sea Scroll. See the following article in this issue.)
Centuries after the Dead Sea Scrolls were written, learned rabbis completed the Babylonian Talmud (final editing circa 500 to 600 C.E.), and female demons journeyed into scholarly Jewish inquiries. The Talmud (the name comes from a Hebrew word meaning “study”) is a compendium of legal discussions, tales of great rabbis and meditations on Bible passages. Talmudic references to Lilith are few, but they provide a glimpse of what intellectuals thought about her. The Talmud’s Lilith recalls older Babylonian images, for she has “long hair” (Erubin 100b) and wings (Niddah 24b).8 The Talmud’s image of Lilith also reinforces older impressions of her as a succubus, a demon in female form who had sex with men while the men were sleeping. Unwholesome sexual practices are linked to Lilith as she powerfully embodies the demon-lover myth.
One talmudic reference claims that people should not sleep alone at night, lest Lilith slay them (Shabbath 151b). During the 130-year period between the death of Abel and the birth of Seth, the Talmud reports, a distraught Adam separates himself from Eve. During this time he becomes the father of “ghosts and male demons and female [or night] demons” (Erubin 18b). And those who try to construct the Tower of Babel are turned into “apes, spirits, devils and night-demons” (Sanhedrin 109a). The female night demon is Lilith.
About the time the Talmud was completed, people living in the Jewish colony of Nippur, Babylonia, also knew of Lilith. Her image has been unearthed on numerous ceramic bowls known as incantation bowls for the Aramaic spells inscribed on them. If the Talmud demonstrates what scholars thought about Lilith, the incantation bowls, dating from approximately 600 C.E., show what average citizens believed. One bowl now on display at Harvard University’s Semitic Museum reads, “Thou Lilith. . .Hag and Snatcher, I adjure you by the Strong One of Abraham, by the Rock of Isaac, by the Shaddai of Jacob. . .to turn away from this Rashnoi. . .and from Geyonai her husband. . .Your divorce and writ and letter of separation. . .sent through holy angels. . .Amen, Amen, Selah, Halleluyah!”9 The inscription is meant to offer a woman named Rashnoi protection from Lilith. According to popular folklore, demons not only killed human infants, they would also produce depraved offspring by attaching themselves to human beings and copulating at night. Therefore, on this particular bowl a Jewish writ of divorce expels the demons from the home of Rashnoi.
Until the seventh century C.E., Lilith was known as a dangerous embodiment of dark, feminine powers. In the Middle Ages, however, the Babylonian she-demon took on new and even more sinister characteristics. Sometime prior to the year 1000, The Alphabet of Ben Sira was introduced to medieval Jewry. The Alphabet, an anonymous text, contains 22 episodes, corresponding to the 22 letters of the Hebrew alphabet. The fifth episode includes a Lilith who was to tantalize and terrify the population for generations to come. To some extent, The Alphabet of Ben Sira shows a familiar Lilith: She is destructive, she can fly and she has a penchant for sex. Yet this tale adds a new twist: She is Adam’s first wife, before Eve, who boldly leaves Eden because she is treated as man’s inferior.
The Alphabet’s narrative about Lilith is framed within a tale of King Nebuchadnezzar of Babylon. The king’s young son is ill, and a courtier named Ben Sira is commanded to cure the boy. Invoking the name of God, Ben Sira inscribes an amulet with the names of three healing angels. Then he relates a story of how these angels travel around the world to subdue evil spirits, such as Lilith, who cause illness and death. Ben Sira cites the Bible passage indicating that after creating Adam, God realizes that it is not good for man to be alone (Genesis 2:18). In Ben Sira’s fanciful additions to the biblical tale, the Almighty then fashions another person from the earth, a female called Lilith. Soon the human couple begins to fight, but neither one really hears the other. Lilith refuses to lie underneath Adam during sex, but he insists that the bottom is her rightful place. He apparently believes that Lilith should submissively perform wifely duties. Lilith, on the other hand, is attempting to rule over no one. She is simply asserting her personal freedom. Lilith states, “We are equal because we are both created from the earth.”10
The validity of Lilith’s argument is more apparent in Hebrew, where the words for man (Adam) and “earth” come from the same root, adm (nst) (adam [nst] = Adam; adamah [vnst] = earth). Since Lilith and Adam are formed of the same substance, they are alike in importance.
Eve, meet Lilith. Lilith—depicted with a woman’s face and a serpentine body—assaults Adam and Eve beneath the Tree of Knowledge in Hugo van der Goes’s “Fall of Adam and Eve” (c. 1470), from the Kunsthistorisches Museum, in Vienna. According to medieval Jewish apocryphal tradition, which attempts to reconcile the two Creation stories presented in Genesis, Lilith was Adam’s first wife. In Genesis 1:27, God creates man and woman simultaneously from the earth. In Genesis 2:7, however, Adam is created by himself from the earth; Eve is produced later, from Adam’s rib (Genesis 2:21–22). In Jewish legend, the name Lilith was attached to the woman who was created at the same time as Adam. Erich Lessing/Art Resource, NY

The struggle continues until Lilith becomes so frustrated with Adam’s stubbornness and arrogance that she brazenly pronounces the Tetragrammaton, the ineffable name of the Lord. God’s name (YHWH), translated as “Lord God” in most Bibles and roughly equivalent to the term “Yahweh,” has long been considered so holy that it is unspeakable. During the days of the Jerusalem Temple, only the High Priest said the word out loud, and then only once a year, on the Day of Atonement. In Jewish theology and practice, there is still mystery and majesty attached to God’s special name. The Tetragrammaton is considered “the name that comprises all” (Zohar 19a).11 In the Bible’s burning bush episode of Exodus 3, God explains the meaning of the divine name as “I am what I am,” or “I will be what I will be,” a kind of formula for YHWH (vuvh), associated with the Hebrew root “to be.” The whole of the Torah is thought to be contained within the holy name. In The Alphabet, Lilith sins by impudently uttering the sacred syllables, thereby demonstrating to a medieval audience her unworthiness to reside in Paradise. So Lilith flies away, having gained power to do so by pronouncing God’s avowed name. Though made of the earth, she is not earthbound. Her dramatic departure reestablishes for a new generation Lilith’s supernatural character as a winged devil.
In the Gilgamesh and Isaiah episodes, Lilith flees to desert spaces. In The Alphabet of Ben Sira her destination is the Red Sea, site of historic and symbolic importance to the Jewish people. Just as the ancient Israelites achieve freedom from Pharaoh at the Red Sea, so Lilith gains independence from Adam by going there. But even though Lilith is the one who leaves, it is she who feels rejected and angry.
The Almighty tells Adam that if Lilith fails to return, 100 of her children must die each day. Apparently, Lilith is not only a child-murdering witch but also an amazingly fertile mother. In this way, she helps maintain the world’s balance between good and evil.
Three angels are sent in search of Lilith. When they find her at the Red Sea, she refuses to return to Eden, claiming that she was created to devour children. Ben Sira’s story suggests that Lilith is driven to kill babies in retaliation for Adam’s mistreatment and God’s insistence on slaying 100 of her progeny daily.
“Bind Lilith in chains!” reads a warning in Hebrew on this 18th- or 19th-century C.E. amulet from the Israel Museum intended to protect an infant from the demoness. The image of Lilith appears at center. The small circles that outline her body represent a chain. The divine name is written in code (called atbash) down her chest. (The letters yhwh appear instead as mzpz.) Beneath this is a prayer: “Protect this boy who is a newborn from all harm and evil. Amen.” Surrounding the central image are abbreviated quotations from Numbers 6:22–27 (“The Lord bless you and keep you. . .”) and Psalm 121 (“I lift up my eyes to the hills. . .”). According to the apocryphal Alphabet of Ben Sira, Lilith herself promised she would harm no child who wore an amulet bearing her name. Israel Museum, Jerusalem

To prevent the three angels from drowning her in the Red Sea, Lilith swears in the name of God that she will not harm any infant who wears an amulet bearing her name. Ironically, by forging an agreement with God and the angels, Lilith demonstrates that she is not totally separated from the divine.
Lilith’s relationship with Adam is a different matter. Their conflict is one of patriarchal authority versus matriarchal desire for emancipation, and the warring couple cannot reconcile. They represent the archetypal battle of the sexes. Neither attempts to solve their dispute or to reach some kind of compromise where they take turns being on top (literally and figuratively). Man cannot cope with woman’s desire for freedom, and woman will settle for nothing less. In the end, they both lose.
Why did the The Alphabet’s unnamed author produce this tragedy? What compelled the author to theorize that Adam had a mate before Eve? The answer may be found in the Bible’s two Creation stories. In Genesis 1 living things appear in a specific order; plants, then animals, then finally man and woman are made simultaneously on the sixth day: “Male and female He created them” (Genesis 1:27). In this version of human origins, man and woman (“humankind” in the New Revised Standard Version) are created together and appear to be equal. In Genesis 2, however, man is created first, followed by plants, then animals and finally woman. She comes last because in the array of wild beasts and birds that God had created, “no fitting helper was found” (Genesis 2:20). The Lord therefore casts a deep sleep upon Adam and returns to work, forming woman from Adam’s rib. God presents woman to Adam, who approves of her and names her Eve. One traditional interpretation of this second Creation story (which scholars identify as the older of the two accounts) is that woman is made to please man and is subordinate to him.b
Considering every word of the Bible to be accurate and sacred, commentators needed a midrash or story to explain the disparity in the Creation narratives of Genesis 1 and 2. God creates woman twice—once with man, once from man’s rib—so there must have been two women. The Bible names the second woman Eve; Lilith was identified as the first in order to complete the story.
Another plausible theory about the creation of this Lilith story, however, is that Ben Sira’s tale is in its entirety a deliberately satiric piece that mocks the Bible, the Talmud and other rabbinic exegeses. Indeed, The Alphabet’s language is often coarse and its tone irreverent, exposing the hypocrisies of biblical heroes such as Jeremiah and offering “serious” discussions of vulgar matters such as masturbation, flatulence and copulation by animals.12 In this context, the story of Lilith might have been parody that never represented true rabbinic thought. It may have served as lewd entertainment for rabbinic students and the public, but it was largely unacknowledged by serious scholars of the time.
Whether the writer of The Alphabet intended to produce earnest midrash or irreligious burlesque, the treatise proclaims Lilith unfit to serve as Adam’s helper. While medieval readers might have laughed at the story’s bawdiness, at the end of this risqué tale, Lilith’s desire for liberation is thwarted by male-dominated society. For this reason, of all the Lilith myths, her portrayal in The Alphabet of Ben Sira is today the most trumpeted, despite the distinct possibility that its author was spoofing sacred texts all along.
Dressed in a polka-dot bikini and high-heeled pumps, Lilith hurls lightning bolts at Adam, in Texas artist Allison Merriweather’s colorful “Lilith” (1999), from the artist’s collection. Today, feminists celebrate Lilith for insisting on being treated as Adam’s equal. In repicturing Lilith as a modern woman, they draw heavily on the medieval Alphabet of Ben Sira, where Lilith tells Adam: “We are equal because we are both created from the earth.” But the author of The Alphabet might actually have intended his tale to be interpreted as satire. Indeed, the book is rife with dirty jokes, praise for hypocrites and biting sarcasm. And the pious character Ben Sira, who retells Lilith’s story in The Alphabet, is identified as the product of an incestuous relationship between the prophet Jeremiah and his daughter. Courtesy of Allison Merriweather

The next milestone in Lilith’s journey lies in the Zohar, which elaborates on the earlier account of Lilith’s birth in Eden. The Zohar (meaning “Splendor”) is the Hebrew title for a fundamental kabbalistic tome, first compiled in Spain by Moses de Leon (1250–1305), using earlier sources. To the Kabbalists (members of the late medieval school of mystical thought), the Zohar’s mystical and allegorical interpretations of the Torah are considered sacred. The Lilith of the Zohar depends on a rereading of Genesis 1:27 (“And God created man in His image, in the image of God He created him; male and female He created them”), and the interpretation of this passage in the Talmud. Based on the shift of pronouns from “He created him” to the plural “He created them,” in Genesis 1:27, the Talmud suggests that the first human being was a single, androgynous creature, with two distinct halves: “At first it was the intention that two [male and female] should be created but ultimately only one was created” (Erubin 18a). Centuries later the Zohar elaborates that the male and female were soon separated. The female portion of the human being was attached on the side, so God placed Adam in a deep slumber and “sawed her off from him and adorned her like a bride and brought her to him.” This detached portion is “the original Lilith, who was with him [Adam] and who conceived from him” (Zohar 34b). Another passage indicates that as soon as Eve is created and Lilith sees her rival clinging to Adam, Lilith flies away.
The Zohar, like the earlier treatments of Lilith, sees her as a temptress of innocent men, breeder of evil spirits and carrier of disease: “She wanders about at night time, vexing the sons of men and causing them to defile themselves [emit seed]” (Zohar 19b). The passage goes on to say that she hovers over her unsuspecting victims, inspires their lust, conceives their children and then infects them with disease. Adam is one of her victims, for he fathers “many spirits and demons, through the force of the impurity which he had absorbed” from Lilith. The promiscuity of Lilith will continue until the day God destroys all evil spirits. Lilith even attempts to seduce King Solomon. She comes in the guise of the Queen of Sheba, but when the Israelite king spies her hairy legs, he realizes she is a beastly impostor.
At several points, the Zohar breaks away from the traditional presentation of the divine personality as exclusively male and discusses a female side to God, called the Shekhinah. (The Shekhinah, whose name means “the Divine Presence” in Hebrew, also appears in the Talmud.) In the Zohar, the lust that Lilith instills in men sends the Shekhinah into exile. If the Shekhinah is Israel’s mother, then Lilith is the mother of Israel’s apostasy. Lilith is even accused of tearing apart the Tetragrammaton, the sacred name of the Lord (YHWH).
The Zohar’s final innovation concerning the Lilith myth is to partner her with the male personification of evil, named either Samael or Asmodeus. He is associated with Satan, the serpent and the leader of fallen angels. Lilith and Samael form an unholy alliance (Zohar 23b, 55a) and embody the dark, negative sphere of the depraved. In one of the many stories of Samael and Lilith, God is concerned that the couple will produce a huge demonic brood and overwhelm the earth with evil. Samael is therefore castrated, and Lilith satisfies her passions by dallying with other men and causing their nocturnal emissions, which she then uses to become pregnant.13
While Lilith appears in the Zohar and many anonymous folktales throughout Europe, over the centuries she has attracted the attention of some of Europe’s best-known artists and writers. Germany’s Johann Goethe (1749–1832) refers to Lilith in Faust, and English Victorian poet Robert Browning (1812–1889) penned “Adam, Lilith and Eve,” another testament to the she-demon’s enduring power. The Pre-Raphaelite poet and painter Dante Gabriel Rossetti (1828–1882) imaginatively describes a pact between Lilith and the Bible’s serpent. A scheming and spiteful Lilith convinces her former lover, the snake, to loan her a reptilian shape. Disguised as a snake Lilith returns to Eden, convinces Eve and Adam to sin by eating the forbidden fruit, and causes God great sorrow.14 Rossetti maintains that “not a drop of her blood was human” but that Lilith nevertheless had the form of a beautiful woman, as can be seen in his painting entitled “Lady Lilith,” begun in 1864 (see the sidebar to this article).
In the 1950s C.S. Lewis invoked Lilith’s image in The Chronicles of Narnia by creating the White Witch, one of the most sinister characters in this imaginary world. As the daughter of Lilith, the White Witch is determined to kill the sons of Adam and the daughters of Eve. She imposes a perpetual freeze on Narnia so that it is always winter but never Christmas. In an apocalyptic tale of good overcoming evil, Aslan—creator and king of Narnia—kills the White Witch and ends her cruel reign.
Today the tradition of Lilith has enjoyed a resurgence, due mainly to the feminist movement of the late 20th century. Renewed interest in Lilith has led modern writers to invent ever more stories. Ignoring or explaining away Lilith’s unsavory traits, feminists have focused instead upon Lilith’s independence and desire for autonomy.
A feminist parable by Judith Plaskow Goldenberg typifies the new view of Lilith. At first Goldenberg’s fanciful tale follows the basic Ben Sira plot line: Lilith dislikes being subservient to Adam, so she flees Paradise and her absence inspires God to create Eve. But in Goldenberg’s retelling, the exiled Lilith is lonely and tries to re-enter the garden. Adam does everything he can to keep her out, inventing wildly untrue stories about how Lilith threatens pregnant women and newborns. One day Eve sees Lilith on the other side of the garden wall and realizes that Lilith is a woman like herself. Swinging on the branch of an apple tree, a curious Eve catapults herself over Eden’s walls where she finds Lilith waiting. As the two women talk, they realize they have much in common, “till the bond of sisterhood grew between them.”15 The budding friendship between Lilith and Eve puzzles and frightens both man and deity.
Soon after Goldenberg’s prose piece, Pamela Hadas produced a 12-part poem that examines Lilith’s dilemma from the female vantage point (see the sidebar to this article). Titled “The Passion of Lilith,” the poem explores the she-demon’s feelings in the first person by beginning with the question “What had the likes of me / to do with the likes of Adam?”16 The first two people are cast as opposites who do not understand one another and cannot learn to appreciate each other’s strengths. Lilith regards herself as an example of God’s “after-whim / or black humor.”
Hadas’s Lilith complains that she feels superfluous because she cannot yield to the dull, artless and monotonous restrictions of Paradise. The female misfit flees the scene and tries to satisfy her maternal instincts by approaching women in childbirth and newborn babies, to their detriment, of course. Hadas’s feminist perspective is most apparent at the poem’s conclusion, however, when Lilith sees her life of pain as qualifying her for sainthood. Having been created from God’s breath, Lilith asks “old bald God” to marry her, to breathe her in again. When the Lord refuses, she is hurt, angry and left with few options, except to travel the world alone.
Lilith’s peregrinations continue today. This winged night creature is, in effect, the only “surviving” she-demon from the Babylonian empire, for she is reborn each time her character is reinterpreted. The retellings of the myth of Lilith reflect each generation’s views of the feminine role. As we grow and change with the millennia, Lilith survives because she is the archetype for the changing role of woman.

Janet Howe Gaines teaches English at the University of New Mexico, where she specializes in the Bible as literature. Her article “How Bad Was Jezebel?” appeared in BR 16:05.

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΛΙΛΙΘ



Lilith - Λιλιθ

Τα περισσότερα αλλά και τα βασικότερα στοιχεία της καταγωγής του μυθολογικού συμβόλου της Λίλιθ βρίσκονται στο Ζοχάρ, τη Βίβλο της Λαμπρότητας, ένα παλιό εβραϊκό καβαλιστικό έργο του δέκατου τρίτου αιώνα. Ωστόσο, με τα αρχέγονα χαρακτηριστικά του, τα χαρακτηριστικά δηλαδή του θηλυκού όμορφου δαίμονα με τα μακριά μαύρα μαλλιά, ενυπάρχει, έστω και εν σπέρματι, στη σουμεριακή, βαβυλωνιακή, ασσυριακή, περσική, αραβική, τευτονική και φυσικά, εβραϊκή μυθολογία.
Στη Σουμερία, γύρω στην Τρίτη χιλιετηρίδα π.Χ., αναφέρεται ως Λιλ, πνεύμα του αγέρα αλλά και καταστροφικός άνεμος. Στους Σημίτες της Μεσοποταμίας κατονομάζεται σαφώς ως Λίλιθ. Αργότερα η ονομασία αυτή θα συνενωθεί με την εβραϊκή λέξη Layil (Λαγίλ), που σημαίνει νύχτα, και θ’ αποκτήσει τα οριστικά πλέον χαρακτηριστικά της. Γίνεται ο συγκεκριμένος προαναφερθείς θηλυκός δαίμονας της νύχτας, ο οποίος υποδουλώνει άντρες και γυναίκες που κοιμούνται μόνοι τους’ τους προκαλεί σεξουαλικά όνειρα, νυχτερινούς οργασμούς και βασανιστικές ονειρώξεις. Στη Συρία, τον όγδοο αιώνα π.Χ. περίπου , η Λίλιθ, που εδώ ονομάζεται σούκουμπους –θηλυκός δαίμονας πάντα, το αρσενικό του ονομάζεται ίνκουμπους – ταυτίζεται με μια βρεφοκτόνο μάγισσα αποκτώντας και αυτό το χαρακτηριστικό.
Ο βασικός μύθος ωστόσο της Λίλιθ ξεκινά από τη γραφή. Στη Γένεση Α 27 αναφέρεται: Και εποίησεν ο θεός τον άνθρωπον, κατ’ εικόνα θεού εποίησεν αυτόν, άρρεν και θήλυς εποίησεν αυτούς. Όπως διαπιστώνει εύκολα κανείς, ο Αδάμ ή Άνθρωπος, αλλά και ο θεός επίσης, παρουσιάζονται εδώ ως ανδρόγυνοι. Γι’ αυτό και οι καβαλιστές υποστηρίζουν πως την ώρα που ο Ευλογημένος δημιούργησε-έπλασε τον Αδάμ, τον πρώτο άνθρωπο, τον έπλασε ανδρόγυνο. Το πλάσμα αυτό είχε δύο φύλα και δύο όψεις, μία προς κάθε κατεύθυνση. Αργότερα ο ευλογημένος διαχώρισε τον Αδάμ σε δύο όντα, δίνοντας στο καθένα από μία πλάτη. Η Λίλιθ, είναι λοιπόν, το θηλυκό μέρος του Αδάμ ή Αδαμάχ, η θηλυκή εβραϊκή λέξη για τη γη και το χώμα, μία και το αρχικό αυτό πλάσμα φτιάχτηκε απ’ αυτά τα υλικά.
Ο διαχωρισμός του ανδρόγυνου Αδάμ έγινε για να του δοθεί μία σύντροφος, γιατί η εμπειρία του από την ενστικτώδη συμπεριφορά των ζώων του Παραδείσου, δηλαδή τη συνεύρεση του καθενός με το ταίρι του, τον έκαναν να συνειδητοποιήσει τη μοναξιά του. Έτσι, ο θεός απέσπασε από τον Αδάμ το θηλυκό μέρος του για να του γίνει η σύντροφός του. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, και αφού είχε πραγματοποιηθεί ο διαχωρισμός, το ατελές προς ώρας πλάσμα Λίλιθ δέχτηκε την εωσφορική, δαιμονική επίδραση του ΣΑΤΑΝΑ, με αποτέλεσμα τα όντα που γεννούσε στη συνέχεια η Λίλιθ, μετά την ένωσή της με τον Αδάμ, να είναι διαβολικά-τερατόμορφα. Στο Ζοχάρ πάντα ο ραβίνος Συμεών δηλώνει:” Βρήκα γραμμένο σ’ ένα παλιό βιβλίο πως αυτό το θηλυκό δεν ήταν άλλο από την αρχική Λίλιθ που έμεινε μαζί του και συνέλαβε απ’ αυτόν”. (Ζοχάρ I, 34Β)
Στη συνέχεια, κάποια στιγμή η Λίλιθ εγκατέλειψε τον Αδάμ και κατέφυγε στις ερημιές της Ερυθράς Θάλασσας κι εκεί παντρεύτηκε με τον Διάβολο. Και τότε ο Ιεχωβά δημιούργησε, με τον γνωστό τρόπο, δηλαδή απ’ την πλευρά του Αδάμ, τη δεύτερη σύζυγο του, την υποτακτική Εύα. «Η Λίλιθ, για να εκδικηθεί την ανθρώπινη σύζυγο του Αδάμ, παρότρυνε την Εύα να δοκιμάσει τον απαγορευμένο καρπό και να συλλάβει τον Κάιν, αδερφό και φονιά του Άβελ», σημειώνει ο Μπόρχες. Ο θεός την τιμώρησε για την εξαπάτηση της αθώας Εύας κόβοντας τα πόδια του ερπετού, τη μορφή του οποίου είχε πάρει. Γι’ αυτό, κατά μία εκδοχή, η Λίλιθ δεν έχει χέρια και πόδια για περιπτύξεις και εναγκαλισμούς.
Μετά το αρχέγονο μυθολογικό της σχήμα, η μορφή της ποικίλλει. Μια πρώτη εκδοχή την παρουσιάζει με σώμα ερεθιστικά όμορφης γυναίκας από το κεφάλι μέχρι τη μέση, αλλά από κει και κάτω είναι πύρινη φλόγα. Μια άλλη εκδοχή, η συνηθέστερη, τη θέλει από τη μέση και πάνω πάντα σαγηνευτική, προκλητική και ακαταμάχητη γυναίκα και από τη μέση και κάτω ερπετό. Στο Μεσαίωνα θα συναντηθεί ως Λίλι ή Λίλου δεν είναι πλέον φίδι αλλά φάντασμα της νύχτας ή τέρας ή δαίμονας «πού ρίχνεται σ΄αυτούς που κοιμούνται μονάχοι ή περπατούν στους έρημους δρόμους».
Η πιο διαδεδομένη παραλλαγή της είναι της γυναίκας με την υπνωτιστική ομορφιά, της οποίας όμως τα πόδια, παρόλο που είναι καλλίγραμμα, σκεπάζονται με πυκνές, σκληρές τρίχες, ιδιομορφία για την οποία ντρέπεται ιδιαιτέρως. Γι΄αυτό και δεν τα εκθέτει ποτέ σε κοινή θέα. Όταν, όμως, κάποιος άντρας τα δει κατά τύχη, είναι πλέον πολύ αργά γι’ αυτόν.
Όπως διαφαίνεται, ουσιαστικά η Λίλιθ είναι το πρωταρχικό, αρχέγονο πρότυπο του μετέπειτα βρικόλακα, του οποίου το μολυσμένο θανατηφόρο δάγκωμα ταξιδεύει ανάμεσα στους αιώνες. Εκτός από την επιθυμία του αίματος, η Λίλιθ έχει ακόμα την αρρωστημένη, ανίερη συνήθεια να παρακολουθεί αόρατη ζευγάρια που συνευρίσκονται κατά τη διάρκεια της νύχτας, με πρόθεση να κλέψει σπέρμα απ’ αυτά προκειμένου να δημιουργήσει νέους δαίμονες. Μισεί βαθύτατα τα παιδιά των ανθρώπων και τις μητέρες τους, επειδή τα δικά της είναι αποκρουστικά και τερατόμορφα, γι’ αυτό και προσπαθεί με κάθε τρόπο να επέμβει στο μέλλον τους ή ακόμα να τα καταστρέψει.
Ο εβραϊκός μύθος της Λίλιθ παραπέμπει στον αρχαιοελληνικό μύθο του ανδρόγυνου’ επίσης δεν είναι και άσχετος με τον δαίμονα Άλην των Ελλήνων της Καππαδοκίας ή με τις πανάρχαιες εκείνες δοξασίες που θεωρούν γενικά ερμαφροδιτισμό ως πρώτη μορφή του ανθρώπου. Μεταγενέστερες ιουδαϊκές παραδόσεις ονομάζουν Λίλιν δαίμονες της νύχτας, πλάσματα αντίστοιχα με την ελληνική στρίγκλα, λάμια, μορμώ, Αελλώ και άλλα ανάλογα σκοτεινά μυθικά όντα.
Πλήθος μελετητών, συγγραφέων και ποιητών έχουν εμπνευστεί από το θρύλο της Λίλιθ. Όντα που κουλουριάζονται σε δάση και νερά Γιους που αστραποβολούν, κόρες που φωσφορίζουν... και άλλα τέτοια έχουν γραφτεί.. από όλα αυτά ενδεικτικά αξίζει να αναφερθούν: η Κόρη της Λίλιθ (The Daughter of Lilith) του Ανατόλ Φρανς (1844-1924), το Η Ψυχή της Λίλιθ ( The soul of Lilith) της Μαρίας Κορέλι (1864-1924)κ.α.

Lilith

........... ΚΑΙ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΤΖΟΡΤΖ ΜΑΚΝΤΟΝΑΛΝΤ
Ο Τζορτζ Μακντοναλντ προσεγγίζει τη δική του Λίλιθ μέσα από το αρχέγονο σχήμα της. Είναι ωραία και ελκυστική, σαγηνευτική και επικίνδυνη. Είναι η αιμοπόρτα βασίλισσα της νύχτας, η εμπεριέχουσα ωστόσο το θεϊκό σπέρμα μιας και προέρχεται από το αρχικό θεϊκό πλάσμα που έπλασε ο δημιουργός. Στοιχειώνει το σύμπαν και σφραγίζει τη ζωή και τη μοίρα του ήρωα για να χαθεί στο τέλος μέσα στο μύθο που τη γέννησε.
Ο αρχαίος Όφις με τη μορφή του φόβου συνεχίζει να κατοικεί μέσα της, διότι ο Παράδεισος είναι ένα φευγαλέο όνειρο, ενώ η γήινη Κόλαση μια απλή πραγματικότητα. Και η Κόλαση είναι κατοικημένη μόνο από τη Λίλιθ. Σ’ αυτή την Κόλαση θα προσπαθήσει να μην ξαναεισέλθει ο ήρωας, κι ας έχει μεταμορφωθεί σε Κήπο της Εδέμ, γιατί ξέρει ότι υπάρχει πάντα η πιθανότητα της μοιραίας συνάντησης, στην οποία θα ενδώσει.
Ολόκληρο το έργο λειτουργεί σαν ένας εφιάλτης με φιλοσοφικό υπόστρωμα και προεκτάσεις. Το κοσμικό μυστήριο που περιβάλλει τον άνθρωπο και που στη συνέχεια θα διαπιστώσει ότι ενυπάρχει και μέσα του, παρουσιάζεται και εκδηλώνεται με τη μορφή σκοτεινών τεράτων, σκελετών, φαντασμάτων, φοβερών ερπετών, άνυδρων εκτάσεων, σιωπηλών στοιχειωμένων δασών, ξεραμένων ποταμών, εκτάσεων απόλυτου σκότους. Μέσα σ’ αυτό το εξωκοσμικό, τρομακτικό τοπίο, ο άνθρωπος αναζητά από τον εαυτό του, τρόπους να ξεπεράσει και να νικήσει τους τρόμους του, μια χαραμάδα που θα τον οδηγήσει σε κάποιο φως, λυτρώνοντάς τον από μια ακατανόητη κόλαση και μία ανεξήγητη πορεία στα σπλάχνα ενός κοσμικού τέρατος, στο τέλος της οποίας καραδοκεί, όχι ακριβώς το << ΤΕΛΟΣ >> ή η λύτρωση αλλά μία άλλη << ΕΙΣΟΔΟ >>, προς ένα άλλο ακατανόητο σύμπαν. Βέβαια η <<ΚΟΛΑΣΗ >> αυτή δεν είναι ένα ακόμα εγκεφαλικό κατασκεύασμα, είναι σαφώς << ΟΙ ΑΛΛΟΙ>>, δηλαδή η ανθρωπότητα, ιδωμένη μέσ’ από ένα συμβολικά παραμορφωτικό καθρέφτη, που επιστρέφει την πραγματικότητα με σύμβολα και παραβολές που σκοπό έχουν να τηναποκρυπτογραφήσουν, να την κριτικάρουν και να της υποδείξουν το σωστό δρόμο πρέπει να ακολουθήσει.
Τα αθώα, αγγελόμορφα Μικρά Παιδιά, οι υπερφίαλοι, ζωώδεις Γίγαντες, ο χορός των σκελετών, οι άνυδρες εκτάσεις, βουνά, λαγκάδια, ξεραμένες κοίτες ποταμών, γυμνά όρη, σιωπηλοί ουρανοί, πλάσματα της νύχτας και της ημέρας, όλα είναι παραμορφωμένες αντανακλάσεις μιας πραγματικότητας που κοιτάζει περίτρομη τον διαστρεβλωμένο και κατακερματισμένο εαυτό της σ’ ένα απρόβλεπτο τρομαχτικό κάτοπτρο.
Η ύπαρξη της Λίλιθ με τα αρχέγονα χαρακτηριστικά της είναι, επομένως, φυσική σ’ ένα τέτοιο κόσμο. Ο παράδεισος δεν υπάρχει πια, ούτε και η ανάμνησή του, και το καινούργιο περιβάλλον με τους ατελείς κατοίκους του δημιουργεί όλες τις προϋπόθεσης συντήρησης και επαναβίωσής της. Έτσι, η Λίλιθ, σύμβολο του άλλου εαυτού, αναδύεται μέσα από το θρύλο της, φαντασίωση και υλική, απλή πραγματικότητα, επιθυμητή και απωθητική, άγγελος και δαίμονας, ωραία και τέρας, για να διεκδικήσει τον εαυτό της και τη θέση της στη ζωή. Και για να κατορθώσει αυτό πρέπει να αντλήσει ζωή από την ζωή, δηλαδή να τραφεί με το κύριο συστατικό της, το ΑΙΜΑ. Έτσι η Λίλιθ είναι ο πρώτος βρικόλακας, που η συνειδητοποίηση του εαυτού του τον οδηγεί μοιραία και αναπόφευκτα στην πράξη. Έτσι η Λίλιθ είναι πάντα σύμφωνη με τον εαυτό της.
Το δηλώνει απερίφρακτα έχοντας επίγνωση της δημιουργίας της. <<Όχι, δεν θα πάψω, θα είμαι ο εαυτός μου και όχι κάποιος άλλος>>. Αυτή είναι η επίγνωση, ωστόσο, αυτή η αποδοχή της πραγματικής, δοσμένης ή δημιουργημένης φύσης, δεν την απαλλάσσει από το βάσανο της αυτογνωσίας. << Το μαρτύριό είναι ότι είναι αυτή που είναι >>. Απ’ αυτήν την άποψή η Λίλιθ είναι ο σύνχρονος, συνειδησιακά υπαρξιακός άνθρωπος, του οποίου η αγωνιώδης κραυγή προσπαθεί να εκπορθήσει το μυστήριο και το ακατανόητο της δημιουργίας της : << Γιατί Εκείνος να με πλάσει έτσι;>> Κι αμέσως κάνει τις πικρές, τραγικές διαπιστώσεις της, << Συνειδησιακά με έπλασε έτσι που να το ξέρω και να είμαι δυστυχισμένη>>. Και είναι δυστυχισμένη γιατί ξέρει πως δεν υπάρχει λύτρωση, δεν υπάρχει έλεος, δεν υπάρχει τίποτα άλλο εκτός από αυτό που είναι. Θα παραμείνει στόν αιώνα τον άπαντα ο δημιουργημένος εαυτός του, χώμα και νερό, που θα ξαναγυρίσουν και τα δύο σε μία ακατανόητη Γη. << Δεν ξαναπλάθομαι εγώ!>> κραυγάζει μάταια συνειδητοποιώντας το τρωτό, φθαρτό που τον χαρακτηρίζει, την απέραντη δυστυχία του, <<Διότι πρέπει να βιώνει τον θάνατο ως την αιωνιότητα>>.
Βιβλιογραφία: ΤΖΟΡΤΖ ΜΑΚΝΤΟΝΑΛΝΤ - Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΛΙΛΙΘ
 http://www.blackstate.gr/Lilith.htm

Η Αξία της Αυτοεκτίμησης

Παρόλο που όλοι μας γνωρίζουμε την αξία της 'πρόληψης', συχνά ξεχνάμε ότι η πρόληψη σε θέματα ψυχολογικής υγείας βασίζεται σε έννοιες απλές, όπως 'αγάπη', 'αποδοχή', 'ενθάρρυνση', 'επιβράβευση' και πάνω απ' όλα, υψηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Αυτοεκτίμηση σημαίνει νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας, να θεωρούμε ότι αξίζουμε, να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας όπως είναι. 

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση βρίσκεται συχνά στη βάση της πυραμίδας των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε στις σχέσεις, στη συμπεριφορά, στα συναισθήματα.  Ενώ η υψηλή αυτοεκτίμηση, αυξάνει τις πιθανότητες να δημιουργούμε υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, να είμαστε ικανοποιημένοι και αποτελεσματικοί στις καθημερινές μας δραστηριότητες. 

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων με χαμηλή αυτοεκτίμηση;
  • Αναφέρονται συχνά στον εαυτό τους με αρνητικούς χαρακτηρισμούς ή μειώνουν/υποβιβάζουν τα θετικά τους στοιχεία.
  • Εστιάζουν στην αρνητική διάθεση των άλλων, ακόμα κι αν αυτή δε σχετίζεται με τη δική τους συμπεριφορά.
  • Δεν δέχονται την κριτική ακόμα και όταν είναι εποικοδομητική, επειδή δημιουργεί δυσβάσταχτο άγχος.
  • Ασκούν όμως σκληρή κριτική στους άλλους.
  • Η απόδοση στο χώρο της εργασίας δεν ανταποκρίνεται στις δυνατότητές τους.
  • Έχουν δυσκολία στη δημιουργία φιλικών ή ερωτικών σχέσεων.
  • Επηρεάζονται πολύ από τα αρνητικά σχόλια των άλλων.
  • Στενοχωριούνται επίσης υπερβολικά από τις αποτυχίες τους.
  • Κατά συνέπεια είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στο άγχος και την κατάθλιψη.
Αντίστοιχα, τι κερδίζουμε όταν έχουμε υψηλή αυτοεκτίμηση;
  • Είμαστε και νιώθουμε αυτόνομοι, όχι εξαρτημένοι από τους άλλους ή έρμαια των περιστάσεων.
  • Έχουμε πιο συχνά επιτυχίες σε όλους τους τομείς.
  • Παίρνουμε πρωτοβουλίες και δεν φοβόμαστε να δοκιμάσουμε νέες δραστηριότητες ή να κάνουμε αλλαγές.
  • Έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και δεν μας αποθαρρύνουν εύκολα οι δυσκολίες.
  • Αναλαμβάνουμε μόνο τις ευθύνες που μας αναλογούν, δεν είμαστε 'θύματα' .
  • Αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά την ψυχολογική πίεση της καθημερινότητας.
  • Διαχειριζόμαστε και ξεπερνάμε τα αρνητικά συναισθήματα (π.χ. άγχος, θλίψη, θυμός).
  • Ξέρουμε να παίρνουμε, αλλά και να δίνουμε θετικά συναισθήματα στους συνανθρώπους μας.

Τι μπορούμε να κάνουμε για την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης;
  •  Να εκπαιδευτούμε! Ξέρουμε άραγε καλά τον εαυτό μας; Και η αυτογνωσία αλλά και οι επιτυχημένες ανθρώπινες σχέσεις (προσωπικές και εργασιακές) περνούν μέσα από μια διαδικασία μάθησης.  Αν ανακαλύψουμε τις δυνατότητες και τις δυνάμεις μας, αν αποκτήσουμε καλές διαπροσωπικές σχέσεις, εκτιμάμε τον εαυτό μας πολύ περισσότερο.  Να μη διστάσουμε λοιπόν να απευθυνθούμε στον κατάλληλο σύμβουλο / επαγγελματία ψυχικής υγείας που θα μας διευκολύνει προς αυτή την κατεύθυνση.  Επίσης, μπορούμε να παρακολουθήσουμε εκπαιδευτικά ή και βιωματικά σεμινάρια στον τομέα της συμβουλευτικής και της ψυχολογίας. Έτσι ενισχύουμε τις γνώσεις μας, μας δίνονται νέες προοπτικές, αποκτάμε νέες ικανότητες διερεύνησης του εαυτού μας και δεξιότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας.
  • Να ξεκινήσουμε μια νέα δραστηριότητα σε κάτι που μας ενδιαφέρει.  Εκεί θα βρούμε ανθρώπους με παρόμοια ενδιαφέροντα και θα αποκτήσουμε εμπιστοσύνη στις ικανότητές μας.  Γενικά, η επικοινωνία με ανθρώπους που μας καταλαβαίνουν και η ενασχόληση με κάτι που ξέρουμε ότι μπορούμε να πετύχουμε, τονώνει άριστα το ηθικό!
  • Τέλος, μπορούμε να εφαρμόζουμε στην καθημερινή μας ζωή μερικές απλές τεχνικές για την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, όπως περιγράφονται παρακάτω. 

Ενδεικτικές Τεχνικές για Ενίσχυση της Αυτοεκτίμησης
  •  Κάνω μία λίστα με τα θετικά μου χαρακτηριστικά.  Αν επιμένω να καταγράψω και τα αρνητικά μου χαρακτηριστικά, βρίσκω τη θετική τους όψη.
  • Καταγράφω τα θετικά της κάθε ημέρας (π.χ. έκανα ηλιοθεραπεία, αγόρασα ένα δώρο στη φίλη μου, έφτιαξα ένα ωραίο κέικ, πέρασα καλά στη δουλειά) και το θετικό συναίσθημα που είχα.
  • Κάνω μία λίστα με τα επιτεύγματά μου, τις επιτυχίες μου, ό,τι κάνω καλά, ό,τι καταφέρνω, από τα πιο σημαντικά ως τα πιο ασήμαντα.
  • Καταγράφω τις γκάφες ή τις αποτυχίες μου και βρίσκω την αστεία τους πλευρά. Αντιμετωπίζω τα λάθη μου με χιούμορ και  μαθαίνω από αυτά, αποφασίζω να αποφεύγω την τελειοθηρία ή την τελειομανία, η ζωή είναι εδώ και τώρα και καλό είναι να την απολαύσουμε χωρίς να παίρνουμε τα πάντα πολύ σοβαρά!
  • Γράφω το πώς θα ήθελα να νιώθω ή τι θα ήθελα να κάνω και το θυμίζω στον εαυτό μου π.χ. 'είμαι άξιος', 'φροντίζω τον εαυτό μου', 'αρέσω στους φίλους μου'.
  • Κάνω μία λίστα με τα στοιχεία που μου αρέσουν στον εαυτό μου: «Μου αρέσω γιατί....»
  • Καταγράφω τρόπους με τους οποίους θα νιώσω καλύτερα, που δεν κοστίζουν σε χρήμα ούτε έχουν σχέση με φαγητό, π.χ. να κάνω μια βόλτα στην εξοχή, να χαζέψω τις βιτρίνες, να χαϊδέψω τη γάτα μου.
  • Σκέφτομαι πράγματα που θα με κάνουν να γελάσω, τρόπους να βοηθάω τους άλλους, λόγους για να γιορτάζω, για τι μπορώ να είμαι περήφανος.
  • Τέλος, κάθομαι παρέα με έναν καλό φίλο και συμφωνούμε να επαινούμε ο ένας τον άλλον για 10 λεπτά!

Κλείνοντας, να επισημάνουμε ότι είναι καλό να θυμόμαστε ότι στη ζωή δεν έρχονται πάντα τα πράγματα όπως τα περιμένουμε και υπάρχουν πολλοί λόγοι για να μην καταφέρουμε κάτι που θέλουμε, όσο κι αν προσπαθήσουμε. Εμπόδια υπάρχουν πολλά, αν δεν εκτιμάμε τον εαυτό μας βάζουμε από μόνοι  μας ένα ακόμα!...
© ΤΖΙΝΑ ΧΟΝΔΡΟΥ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ - ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ THACE

Website: www.thace.edu.gr
 http://e-psychology.gr/selfhelp/336-self-esteem

Ευτυχία: κληρονομικό χάρισμα, στόχος ή άσκηση;

Aκολουθήστε τα παρακάτω βήματα μιας συνταγής που πετυχαίνει πάντα. Σημειώστε όλα τα πράγματα που πάνε στραβά: έχει συννεφιά εδώ και τρεις μέρες, ξοδέψατε τα χρήματα του δεκαπενθήμερου πριν τις 16, χάσατε την προθεσμία για το ΚΤΕΟ. Συλλογιστείτε τα χειρότερα που έρχονται: όλα τα μαλλιά σας θα ασπρίσουν και μια ωραία μέρα θα πεθάνετε, το κατοικίδιο σας θα πεθάνει και αυτό και το αγαπημένο σας σήριαλ θα τελειώσει σύντομα. Σκεφτείτε όσα δεν πετύχατε στη ζωή σας: μια νύχτα με μια θεά, τη θέση του ανίκανου προϊσταμένου σας. Συνεχίστε καταγράφοντας όσα δεν έχετε: το τελευταίο μοντέλο i-phone, την Αντζελίνα Τζολί στο πλευρό σας. Τέλος, φανταστείτε αυτό που δεν θα είστε ποτέ: ο πιο ωραίος, ο πιο διάσημος, ο πιο έξυπνος, ο πιο δυνατός. Μη ξεχάσετε να αφιερώσετε και μια ολιγόλεπτη σκέψη σε όσους δεν σας αγαπούν. Το αποτέλεσμα είναι σίγουρο, θα νοιώσετε απελπισμένος και αν μη τι άλλο δυστυχής.

Βέβαια, το αίσθημα αυτό (όπως και της ευτυχίας) είναι παροδικό. Τη μια στιγμή, νοιώθουμε να πετάμε στα σύννεφα και την άλλη απίστευτα ψυχοπλακωμένοι: αυτές οι διακυμάνσεις περιστρέφονται γύρω από ένα «κέντρο βάρους», ιδιαίτερο για τον καθένα, ένα κέντρο βάρους  που αντανακλά το μέσο επίπεδο ευτυχίας μας. Όπως παρουσιάστηκε σε πρόσφατο άρθρο στο biology4u, μελέτες που έγιναν αρχικά σε ομοζυγωτικά δίδυμα (1) και πιο πρόσφατα στη γενετική έδειξαν ότι το επίπεδο αυτό είναι κληρονομικό κατά 50% . Για παράδειγμα, αν έχω φαινότυπο του μεταφορέα της νευροδιαβιβαστικής ουσίας σεροτονίνης (φυσικό αντικαταθλιπτικό) ομοζυγωτικό της μακράς έκδοσης του (5-HTT long), θα επαναδεσμεύω περισσότερο  τη σεροτονίνη στις συνάψεις και θα είμαι καλύτερα εξοπλισμένος για τις αντιξοότητες της ζωής (2,3,4). Θα γελάω, θα χαίρομαι, θα διασκεδάζω πιο εύκολα από κάποιον που έτυχε να έχει το φαινότυπο του μικρού μεταφορέα της σεροτονίνης. Σε περίπτωση αποτυχίας, μεγάλης στενοχώριας κτλ., το χτύπημα θα είναι εξίσου επώδυνο και στους δυο τύπους ανθρώπου, αλλά ο εσωτερικός κλονισμός του ενός, θα είναι ηπιότερος και μικρότερης διάρκειας από αυτόν του άλλου.

Η προδιάθεση μου για χαρά και ευτυχία συνδέεται επιπλέον με θετικά χαρακτηριστικά  της ανθρώπινης προσωπικότητας όπως το να είμαι δραστήριος, κοινωνικός, ευσυνείδητος και όχι υπερβολικά αγχώδης, τα οποία φαίνεται να είναι και αυτά γενετικά ελεγχόμενα (5). Αυτό σημαίνει ότι η ικανότητα να νοιώσω ευτυχισμένος εξαρτάται κληρονομικά ίσως παραπάνω και από 50%... Αν επιπλέον λάβουμε υπ’ όψιν ότι παράγοντες όπως το αν είμαι όμορφος ή άσχημος, πλούσιος ή φτωχός, ψηλός ή κοντός, μορφωμένος ή όχι, παντρεμένος ή όχι, συσχετίζονται μόνο κατά 10% με το κεφάλαιο για ευτυχία που διαθέτω, τότε μένει στην καλύτερη περίπτωση ένα 40% προς προσωπική αξιοποίηση… Πόσο αξιόλογο είναι αυτό το ποσοστό και πόσο δεσμευτικό είναι το γενετικό μου υπόβαθρο; Μπορώ να βελτιώσω μια άσχημη προίκα ή το παιχνίδι είναι χαμένο από χέρι πριν ακόμα ξεκινήσει; Με απλά λόγια, μπορεί ο καθένας να είναι ευτυχισμένος άνθρωπος;

Το πρώτο σκέλος της απάντησης έρχεται από τις νευροεπιστήμες και τις τεχνικές πυρηνικού μαγνητικού συντονισμού (fΝΜR), οι οποίες απέδειξαν ότι ο εγκέφαλος διαμορφώνεται κυριολεκτικά σε όλη την διάρκεια της ζωής, μέσα από τα γεγονότα και τις συναισθηματικές αλληλεπιδράσεις που την συνοδεύουν, και με χρονικά διαστήματα εξαιρετικά μεγάλης πλαστικότητας, όπως αυτές της πρώτης παιδικής ηλικίας (έως τα τέσσερα) και της εφηβείας.

Ένα παράδειγμα που στοιχειοθετεί αυτό το γεγονός είναι το φαινόμενο της επανατακτικότητας (resilience) (6) που έχει παρατηρηθεί και η τραγική ιστορία των ορφανών της Ρουμανίας.
Το 1970, το κομουνιστικό καθεστώς στη Ρουμανία προώθησε μια σειρά μέτρων για την ενίσχυση ενός ξέφρενου ρυθμού γεννήσεων. Ο Ν. Ceaucescu πιστεύει πως για να είναι ένα κράτος ισχυρό, πρέπει να έχει και μεγάλο πληθυσμό. Οι εργένηδες πάνω από είκοσι ετών, όπως και τα άτεκνα ζευγάρια, τιμωρούνται με πρόστιμο. Αντισύλληψη και αμβλώσεις απαγορεύονται. Οι επισκέψεις στον γυναικολόγο είναι υποχρεωτικές και οι γιατροί που πραγματοποιούν διακοπή κύησης κινδυνεύουν με βαριές ποινές φυλάκισης έως και με την ποινή του θανάτου σε περίπτωση υποτροπής.

Πλήθος μέτρων δημιουργούνται για να προτρέψουν τα ζευγάρια στην τεκνοποίηση, ώστε η κάθε οικογένεια να έχει τουλάχιστον 4 παιδιά: πριμοδοτήσεις, διακοπές, διευκολύνσεις στην ανεύρεση εργασίας, κατοικίας, στις μεταφορές. Τέλος, το κράτος αναλαμβάνει μέσω ορφανοτροφείων όσα παιδιά δεν θέλουν οι γονείς τους, και ενθαρρύνει την εγκατάλειψη, θέλοντας να δημιουργηθεί εκεί ένας νέος τύπος ανθρώπου, «καθαρός» και με απόλυτη πίστη στο κομμουνιστικό καθεστώς. Οι φρικτές συνέπειες αυτής της πολιτικής ανακαλύφθηκαν το 1990 από τη Δύση: σε εκατοντάδες ορφανοτροφεία, δεκάδες χιλιάδες παιδιά έχουν εγκαταλειφθεί από μικρή ηλικία, ζουν χωρίς στοιχειώδη φροντίδα και επαρκή τροφή, με αποτέλεσμα να εμφανίσουν κύριες δυσλειτουργίες στη συμπεριφορά.
Πραγματοποιώντας μαγνητική σάρωση εγκεφάλων τέτοιων παιδιών, χαρακτηρισμένων ως καθυστερημένων, διαπιστώθηκε μια ατροφία στον πρόσθιο λοβό του εγκεφάλου τους, στα κέντρα που ελέγχουν τη μνήμη και τα συναισθήματα. Όμως, ένα χρόνο μετά την τοποθέτησή τους σε ανάδοχες οικογένειες, οι εγκέφαλοι αυτών των παιδιών ξανάρχισαν την ανάπτυξή τους, κρατώντας μεν το αρχικό τραύμα, αλλά αναπτύσσοντας νευρολογικούς μηχανισμούς αντιστάθμισης. Δηλαδή, η ατροφία δεν προϋπήρχε της εγκατάλειψής τους στο ορφανοτροφείο αλλά ήταν επακόλουθο του ότι στερήθηκαν στοργή και αισθητηριακές διεγέρσεις. Η τραγική αυτή ιστορία τεκμηριώνει λοιπόν το γεγονός ότι ο εγκέφαλός μας «πλάθεται» από την αλληλεπίδρασή μας με το περιβάλλον, τόσο που μπορεί να χαρακτηριστεί συμπέρασμα των σχέσεων μας, που υπερβαίνει το γενετικό υπόβαθρό μας.

Το δεύτερο σκέλος της απάντησης σχετίζεται άμεσα με την έννοια της ευτυχίας και έρχεται από έναν καινούργιο κλάδο, της λεγόμενης «θετικής ψυχολογίας». Μέχρι το 2000 η ψυχολογία είχε ως αντικείμενο μελέτης την ψυχική ασθένεια, ταξινομώντας παθήσεις, προσφέροντας αξιόπιστες διαγνώσεις και αγωγές, με σκοπό να φέρει ασθενείς από μια αρνητική κατάσταση σε μια ουδέτερη «κανονική» κατάσταση. Με διαμετρικά αντίθετη επιλογή στόχων, ο νεοεμφανισθείς κλάδος της θετικής ψυχολογίας αποσκοπεί στο να βελτιώσει τις «κανονικές» ζωές: να ενισχύσει την ανθρώπινη δύναμη αντί της αδυναμίας, να ενοποιήσει και να σταθεροποιήσει τις καλύτερες πτυχές της προσωπικότητας αντί να επιδιορθώνει τις χειρότερες, να κάνει τη ζωή κανονικών ανθρώπων πιο γεμάτη, πιο ευτυχισμένη, αντί να γιατρεύει την παθογένεια.

Παρά την υποκειμενικότητα που συνοδεύει την έννοια της ευτυχίας και τον μη στατικό της χαρακτήρα, η σχολή των θετικών ψυχολόγων μπόρεσε να αναπτύξει διάφορες επιστημονικά αξιόπιστες μεθόδους για να αξιολογήσει τη φύση της ευτυχίας και το βαθμό που την αντιλαμβάνεται ο καθένας μας καθώς και να κάνει ποσοτικοποιήσεις των αποτελεσμάτων, προσφέροντας χρήσιμα συμπεράσματα.

Όπως περιγράφει ο ιδρυτής της θετικής ψυχολογίας, καθηγητής Μ. Seligman, η συνταγή πλοήγησης προς την ευτυχία αποτελείται από τρεις δρόμους: αυτόν της ευχαρίστησης, αυτόν της συμμετοχής/ αφοσίωσης (π.χ. στη δουλειά, στην οικογένεια, στο σύντροφο, στους φίλους), και του νοήματος (αξιοποίηση των καλύτερων μας πλευρών σε κάτι μεγαλύτερο από μας). Από αυτούς, ο πρώτος είναι ο  λιγότερο σημαντικός, σχεδόν με αμελητέα συμβολή: συγκρούεται αμετάκλητα μ’ αυτό που λέγεται «ηδονιστική προσαρμογή», που σημαίνει πως ό,τι και να κάνουμε, γρήγορα συνηθίζουμε, χάνεται η ένταση του συναισθήματος και επιστρέφουμε στο αρχικό μας στάδιο. Υπάρχει εδώ ένας χαρακτήρας παροδικότητας που απαιτεί συνεχή εναλλαγή για να συντηρηθεί η ένταση της ευχαρίστησης. Επίσης, με αυτόν τον τύπο συμπεριφοράς συνδέεται και η γενετική μας κληρονομιά που αναφέραμε παραπάνω, που δύσκολα μπορεί να αλλάξει: ένας άνθρωπος συνεσταλμένος δύσκολα μπορεί να μεταμορφωθεί σε “party animal“... Μονάχα όταν προϋπάρχει κάποιο από τα άλλα δυο  συστατικά ευτυχίας, αυτά της συμμετοχής/ αφοσίωσης ή/ και του νοήματος, τότε η επιδίωξη της ευχαρίστησης θα παίξει ρόλο ενισχυτικό! Κάτι σαν την κρέμα σαντιγί πάνω στο παγωτό… Χωρίς παγωτό το γλυκό δεν λέει.

Η ευτυχία που έχει βάθος χρόνου καθορίζεται λοιπόν μόνο από το βαθμό συμμετοχής/ αφοσίωσης/ νοήματος που έχουμε στη ζωή μας, βαθμό που έχει να κάνει με αυτό που ονομάζεται “flow”, η βέλτιστη ευφορία/ συγκέντρωση που συνοδεύει κάθε δραστηριότητα που κάνουμε και στην οποία είμαστε πολύ καλοί. Σε αυτή την περίπτωση, ο χρόνος σταματάει, γινόμαστε ένα με αυτό που κάνουμε και εκφράζουμε την προσωπικότητά μας και την ατομική υπογραφή που αποτελούν τα δυνατότερα μας σημεία. Γνώση αυτών των σημείων μπορεί να επιτευχθεί με διάφορα τεστ που έχουν αναπτυχθεί: όλες οι πτυχές της ζωής μας μπορούν να προσαρμοστούν στις θετικότερες δυνατότητές μας. Παράλληλα, αποδείχθηκε ότι απλές ασκήσεις όπως αυτές που ενισχύουν τα θετικά συναισθήματα, την καλοσύνη, το αίσθημα ευγνωμοσύνης, την αλτρουιστική συμπεριφορά, την αφοσίωση στους φίλους και τα αγαπημένα πρόσωπα σε συνδυασμό με την κοινωνικότητα αυξάνουν προς το καλύτερο το αίσθημα ικανοποίησης που έχουμε για την ζωή μας. Για παράδειγμα, γράψτε κάθε μέρα τρία πράγματα που σας χαροποίησαν (π.χ. ένα ευχάριστο οικογενειακό γεύμα, μια ωραία βόλτα, ένα αναπάντεχο τηλεφώνημα από φίλο) και  άμεσα θα νοιώσετε ουσιαστικά ευτυχέστεροι. Και νοιώθω ευτυχέστερος δεν είναι μόνο το ότι νοιώθω καλύτερα αλλά έχω αποδεδειγμένα μεγαλύτερη μακροβιότητα, καλύτερη υγεία, καλύτερη απόδοση στη εργασία, καλύτερη ανάκτηση σε οποιαδήποτε αντιξοότητα, μεγαλύτερη περιέργεια κτλ.

Συνοψίζουμε. Μπορεί μερικοί άνθρωποι να είναι περισσότερο προικισμένοι εκ γενετής από άλλους στον τρόπο σκέψης και στην αντιμετώπιση της ζωής. Όμως το θέμα ευτυχία δεν βρίσκεται εκεί. Είναι ένα κεφάλαιο που καλλιεργείται και είναι στο χέρι του καθενός να το επιχειρήσει. Καλλιέργεια που ξεκινάει με το να αποβάλουμε τα ασυνείδητα στερεότυπα τύπου η ευτυχία είναι υπόθεση τύχης και μοίρας, ή ότι βρίσκεται σε ένα καινούριο αυτοκίνητο, μια καινούρια δουλειά, μια καινούρια αγάπη: όλα τα τυχερά που θα πέσουν σαν μάννα εξ’ ουρανού, θα φαγωθούν από “την ηδονιστική μας προσαρμογή”. Αντίθετα, η ευτυχία θα έρθει εδώ και τώρα αν εφαρμόσουμε μια στρατηγική συμπεριφοράς προσαρμοσμένη στις καλύτερες δυνατότητες και αρετές της προσωπικότητάς μας και στον τρόπο ζωής μας (7). Μια πρακτική που ξεκινάει σαν συνειδητή καθημερινή προσπάθεια και καταλήγει να είναι τρόπος ζωής.

1.    Lykken D. and Tellegen A. “Happiness is a stochastic phenomenon”, Psychological Science, Vol.7, no 3, (May 1996).
2.    Caspi A. et al., "Influence of life stress on depression: moderation by a polymorphism in the 5-HTT gene", Science 301: 386-389, (2003).
3.    Hariri A. R. et al., "Serotonin transporter genetic variation and the Response of the human amygdala", Science 297:400-403, (2002).
4.    Fox E. et al., “Looking on the bright side: biased attention and the human serotonin transporter gene”, Proc R Soc B 276, (2009).
5.    Weiss A. et al., “Personnality and well-being”, Psychological Science, Vol.19, no3, 205-210, (March 2008).
6.    Boris Cyrulnik, “Της σάρκας και της ψυχής”, μετ. Σ. Μανουσοπούλου και  Α. Πλεύρη, εκδόσεις  Κέλευθος, (2008). O B. Cyrulnik είναι νευροψυχίατρος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τουλόν, Γαλλίας.
7.    Tal Ben-Shahar, “Happier: Learn the Secrets to Daily Joy and Lasting Fulfillment” Ο Tal Ben-Shahar είναι διδάκτωρ ψυχολογίας και   φιλοσοφίας και διδάσκει θετική ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Harvard. Στο εαρινό εξάμηνο του 2007, παρακολούθησαν το μάθημα του 1 400 φοιτητές! Μερικά από αυτά είναι διαθέσιμα στο YouTube.


 http://www.biology4u.gr/index.php/2008-08-23-04-31-36/2008-08-23-04-34-42/293-2009-05-18-14-10-57

Οκτώ Βήματα προς την Ευτυχία

Eισαγωγή
Αυτό το βιβλίο βασίζεται στο φημισμένο κείμενο Οκτώ Στροφές για την Εξάσκηση του Πνεύματος (στα θιβετιανά Λότζονγκ Τσιγκ Γκιέμα) το οποίο γράφτηκε από τον Μποντισάτβα Λάνγκρι Τάνγκπα, ένα βουδιστή Δάσκαλο που έζησε στο Θιβέτ τον ενδέκατο αιώνα. Παρόλο που αποτελείται μόνο από οκτώ τετράστιχες στροφές, αυτό το σπουδαίο κείμενο του Βουδισμού της Μαχαγιάνα αποκαλύπτει την ουσία του μονοπατιού προς τη φώτιση, διότι μας δείχνει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να μεταμορφώσουμε τη σύγχυση και τον εγωκεντρισμό που χαρακτηρίζει τώρα το πνεύμα μας στην τέλεια σοφία και συμπόνια ενός Βούδα.
Κάθε έμβιο ον έχει το δυναμικό να γίνει ένας ή μια Βούδας, δηλαδή ένα ον που έχει εξαγνίσει το πνεύμα του από όλα τα σφάλματα και τους περιορισμούς και έχει τελειοποιήσει όλες τις καλές ιδιότητες. Το πνεύμα μας είναι σαν το συννεφιασμένο ουρανό που, ενώ στην ουσία είναι καθαρός και αγνός, έχει σκεπαστεί από τα σύννεφα των πλανών. Όμως, όπως τελικά διαλύονται ακόμα και τα πιο παχιά σύννεφα, έτσι μπορούν να απομακρυνθούν από το πνεύμα μας ακόμα και οι πιο δυνατές πλάνες. Οι πλάνες, όπως το μίσος, η απληστία και η άγνοια, δεν αποτελούν ένα εγγενές μέρος του πνεύματος. Αν εφαρμόσουμε τις κατάλληλες μεθόδους, μπορούμε να τις εξαλείψουμε από το πνεύμα μας και να βιώσουμε την ύψιστη ευτυχία της τέλειας φώτισης.
Όλοι οι άνθρωποι θέλουν να είναι ευτυχισμένοι και κανείς δεν θέλει να υποφέρει, όμως ελάχιστοι είναι αυτοί που καταλαβαίνουν τις αληθινές αιτίες της ευτυχίας και της δυστυχίας. Έχουμε την τάση να ψάχνουμε την ευτυχία έξω από μας θεωρώντας ότι, αν είχαμε το σωστό σπίτι, το σωστό αυτοκίνητο, τη σωστή δουλειά και τους σωστούς φίλους, τότε θα ήμασταν αληθινά ευτυχισμένοι. Ξοδεύουμε σχεδόν όλη μας την ώρα προσπαθώντας να προσαρμόσουμε τον εξωτερικό κόσμο έτσι ώστε να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες μας. Όλη μας τη ζωή προσπαθούμε να έχουμε γύρω μας ανθρώπους και πράγματα που μας προσφέρουν μια αίσθηση άνεσης, ασφάλειας ή ευχαρίστησης, όμως ακόμα δεν έχουμε βρει αγνή και διαρκή ευτυχία. Ακόμα και όταν εκπληρώσουμε τις επιθυμίες μας, δεν περνάει πολύς χρόνος μέχρι αυτές να αλλάξουν και να θέλουμε κάτι άλλο. Μπορεί να βρούμε το σπίτι των ονείρων μας, αλλά μετά από μερικούς μήνες μας φαίνεται ότι χρειαζόμαστε μια μεγαλύτερη κουζίνα, ένα δωμάτιο ακόμα ή ένα μεγαλύτερο κήπο και έτσι αρχίζουμε να σκεφτόμαστε να μετακομίσουμε. Ή μπορεί να συναντήσουμε τον "τέλειο" ή την "τέλεια" σύντροφο, να τον ή την ερωτευτούμε και να αποφασίσουμε να ζήσουμε μαζί. Στην αρχή ο σύντροφός μας φαίνεται ότι είναι ο πιο υπέροχος άνθρωπος του κόσμου, όμως πολύ σύντομα αρχίζουμε να βρίσκουμε σφάλματα στο χαρακτήρα του. Ανακαλύπτουμε ότι δεν είμαστε πια ερωτευμένοι και αρχίζουμε να ψάχνουμε για κάποιον άλλον άνθρωπο που θα εκπληρώσει τις επιθυμίες μας.
Οι άνθρωποι ανέκαθεν προσπαθούσαν να βελτιώσουν τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής τους, όμως παρά τις προσπάθειες κανείς δεν έχει αποκτήσει μεγαλύτερη ευτυχία. Από την άποψη της υλικής ανάπτυξης οι χώρες που προοδεύουν είναι πολλές, η τεχνολογία εξελίσσεται όλο και πιο πολύ και η γνώση των ανθρώπων στα διάφορα θέματα έχει αυξηθεί υπερβολικά. Σήμερα γνωρίζουμε πολλά πράγματα που δεν γνωρίζαμε στο παρελθόν και μπορούμε να κάνουμε πράγματα, τα οποία δεν μπορούσαμε καν να ονειρευτούμε. Επιφανειακά ο κόσμος μας μοιάζει να βελτιώνεται, όμως, αν κοιτάξουμε λίγο βαθύτερα, θα διαπιστώσουμε ότι σήμερα υπάρχουν πολλά προβλήματα που δεν υπήρχαν παλιά. Τα νέα όπλα είναι τρομακτικά, το περιβάλλον μας δηλητηριάζεται συστηματικά και μέρα με τη μέρα εμφανίζονται καινούργιες αρρώστιες. Ακόμα και οι πιο απλές απολαύσεις, όπως το φαγητό και η ηλιοθεραπεία, γίνονται όλο και πιο επικίνδυνες.

Η αχαλίνωτη επιζήτηση της ευτυχίας σε εξωτερικές πηγές έχει επιφέρει την καταστροφή του πλανήτη μας και έχει κάνει τη ζωή μας περίπλοκη και δυσάρεστη. Είναι ώρα λοιπόν να αναζητήσουμε την ευτυχία σε μία διαφορετική πηγή. Η ευτυχία είναι μια κατάσταση του πνεύματος και έτσι, η πραγματική πηγή της ευτυχίας θα πρέπει να βρίσκεται μέσα στο πνεύμα, όχι στις εξωτερικές συνθήκες. Αν το πνεύμα μας είναι αγνό και ήρεμο, τότε θα είμαστε ευτυχισμένοι, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής μας. Αν όμως το πνεύμα μας δεν είναι αγνό και ήρεμο, δεν θα μπορούμε να είμαστε αληθινά ευτυχισμένοι, όσο σκληρά κι αν προσπαθούμε να αλλάξουμε τις εξωτερικές μας συνθήκες. Σπίτι και σύντροφο μπορούμε να αλλάξουμε αμέτρητες φορές, όμως, αν δεν αλλάξουμε το ανήσυχο και ανικανοποίητο πνεύμα μας, δεν θα βρούμε ποτέ την αληθινή ευτυχία.
Αν είμαστε αναγκασμένοι να περπατήσουμε σ' ένα τραχύ μέρος γεμάτο αγκάθια, ένας τρόπος για να προστατεύσουμε τα πόδια μας είναι να καλύψουμε όλο το έδαφος με δέρμα, μόνο που αυτό δεν είναι και πολύ πρακτικό. Μπορούμε να έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα με έναν πολύ πιο απλό τρόπο, δηλαδή καλύπτοντας με δέρμα τα πόδια μας. Με τον ίδιο τρόπο, αν θέλουμε να προστατευτούμε από τη δυστυχία, μπορούμε ή να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε όλο τον κόσμο, ώστε να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες μας, ή να αλλάξουμε το πνεύμα μας. Μέχρι τώρα προσπαθήσαμε να αλλάξουμε τον κόσμο, αλλά είναι φανερό ότι αυτό δεν απέδωσε. Τώρα χρειάζεται να αλλάξουμε το πνεύμα μας.
Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι να αναγνωρίσουμε ποιες είναι οι καταστάσεις του πνεύματος που προκαλούν την ευτυχία και ποιες αυτές που προκαλούν τη δυστυχία. Στο βουδισμό οι καταστάσεις του πνεύματος που φέρνουν την ηρεμία και την ευτυχία λέγονται "ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος", ενώ αυτές που ταράζουν την ηρεμία μας και μας προκαλούν δυστυχία λέγονταν "πλάνες". Στο πνεύμα μας υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι πλανών, όπως η προσκόλληση λόγω της επιθυμίας, ο θυμός, η ζήλια, η υπερηφάνεια, η φιλαργυρία και η άγνοια. Αυτές οι πλάνες είναι γνωστές ως "εσωτερικοί εχθροί", διότι βρίσκονται μέσα μας και καταστρέφουν διαρκώς την ευτυχία μας. Η μοναδική τους λειτουργία είναι να μας βλάπτουν.
Οι πλάνες είναι οι διεστραμμένοι τρόποι με τους οποίους βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους ανθρώπους και τον κόσμο γύρω μας. Μια απατηλή κατάσταση του πνεύματος βλέπει αυτά τα φαινόμενα με έναν τρόπο που δεν συμφωνεί με την πραγματικότητα. Παραδείγματος χάρη το μίσος, το οποίο είναι μια απατηλή κατάσταση του πνεύματος, θεωρεί έναν άλλον άνθρωπο αυθύπαρκτα κακό (άνω τελεία) ένας αυθύπαρκτα κακός άνθρωπος όμως είναι κάτι που δεν υπάρχει. Από την άλλη μεριά, η προσκόλληση λόγω της επιθυμίας από την άλλη μεριά, θεωρεί το αντικείμενο που επιθυμεί ένα αυθύπαρκτα καλό αντικείμενο και μια αληθινή πηγή της ευτυχίας. Αν έχουμε μια έντονη λαχτάρα να φάμε σοκολάτα, η σοκολάτα μάς φαίνεται ότι είναι ένα αυθύπαρκτα επιθυμητό αντικείμενο. Παρ' όλα αυτά, αν φάμε πάρα πολύ και αρχίσουμε να νιώθουμε άσχημα, η σοκολάτα παύει να φαίνεται τόσο επιθυμητή και μπορεί να μας φανεί ακόμα και αηδιαστική. Αυτό δείχνει ότι από μόνη της η σοκολάτα δεν είναι ούτε επιθυμητή ούτε αηδιαστική. Η προσκόλληση είναι αυτή η οποία προβάλλει στη σοκολάτα ένα σωρό ιδιότητες που την κάνουν επιθυμητή και η οποία σχετίζεται μετά μαζί της σαν να είχε πράγματι αυτές τις ιδιότητες.
Όλες οι πλάνες λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, διότι προβάλλουν στον κόσμο τη δική τους διεστραμμένη έκδοση της πραγματικότητας και σχετίζονται μετά με αυτή την προβολή σαν να ήταν αληθινή. Όταν το πνεύμα μας βρίσκεται κάτω από την επιρροή των πλανών, δεν βρισκόμαστε σε επαφή με την πραγματικότητα και κατά κάποιον τρόπο είναι σαν να έχουμε παραισθήσεις. Εφόσον το πνεύμα μας επηρεάζεται από έστω και λεπτοφυείς μορφές πλανών, δεν είναι καθόλου παράξενο που η ζωή μας είναι τόσο συχνά γεμάτη απογοήτευση. Είναι σαν να κυνηγάμε διαρκώς οφθαλμαπάτες με μοναδικό αποτέλεσμα την απογοήτευση, όταν δεν παίρνουμε την ικανοποίηση που ελπίζαμε.
Η πηγή όλων των πλανών είναι η διαστρεβλωμένη κατάσταση του πνεύματος, η οποία ονομάζεται "άγνοια του αυτο-αδράγματος" και η οποία αντιλαμβάνεται τα φαινόμενα ως αυθύπαρκτα ή ως ανεξάρτητα. Στην πραγματικότητα όλα τα φαινόμενα προκύπτουν σε εξάρτηση από άλλα φαινόμενα. Δηλαδή η ύπαρξη των φαινομένων εξαρτάται από άλλα φαινόμενα, όπως είναι οι αιτίες τους, τα μέρη τους και οι καταστάσεις του πνεύματος που τα αντιλαμβάνονται. Τα αντικείμενα δεν υπάρχουν από μόνα τους, δηλαδή δεν είναι αυθυπόστατα, διότι εξαρτώνται από τον τρόπο που τα θεωρεί κανείς. Η ανικανότητά μας να συνειδητοποιήσουμε αυτό το σημείο είναι η πηγή όλων μας των προβλημάτων.
Ο τύπος του αυτο-αδράγματος που μας βλάπτει περισσότερο είναι αυτός που μας κάνει να αρπαζόμαστε από τον εαυτό μας ή το εγώ μας, θεωρώντας ότι είναι αυθύπαρκτο ή ανεξάρτητο.
Ενστικτωδώς αυτό που νιώθουμε είναι ότι έχουμε έναν τελείως αληθινό και αντικειμενικό εαυτό ή εγώ, ο οποίος υπάρχει ανεξάρτητα από όλα τα άλλα φαινόμενα, ακόμα και από το ίδιο μας το σώμα και το πνεύμα. Μια συνέπεια αυτού του αδράγματος από τον εαυτό -δηλαδή τον εαυτό ως ανεξάρτητη οντότητα που είναι ξεχωριστή από τον κόσμο και τους άλλους ανθρώπους- είναι ότι αναπτύσσουμε φιλαυτία, δηλαδή μια κατάσταση του πνεύματος που θεωρεί τον εαυτό ύψιστα σημαντικό. Επειδή φροντίζουμε τον εαυτό μας τόσο πολύ, μας έλκουν οι άνθρωποι και τα πράγματα που θεωρούμε γοητευτικά, θέλουμε να αποφύγουμε τους ανθρώπους και τα πράγματα που θεωρούμε απωθητικά και αδιαφορούμε για τους ανθρώπους και τα πράγματα που δεν θεωρούμε ούτε γοητευτικά, ούτε απωθητικά. Κατ' αυτόν τον τρόπο γεννιέται η προσκόλληση, ο θυμός και η αδιαφορία. Επειδή έχουμε μια υπερβολική αίσθηση της σπουδαιότητάς μας, νιώθουμε ότι τα συμφέροντα των άλλων είναι αντίθετα με τα δικά μας και αυτό με τη σειρά του προκαλεί την εμφάνιση της ανταγωνιστικότητας, της ζήλιας, της αλαζονείας και της απουσίας της περίσκεψης για τους άλλους. Κάτω από την επιρροή αυτών αλλά και άλλων πλανών, συμπεριφερόμαστε με καταστροφικούς τρόπους, σκοτώνοντας, κλέβοντας, έχοντας αρνητική σεξουαλική συμπεριφορά, λέγοντας ψέματα και πληγώνοντας τους άλλους με το λόγο μας. Το αποτέλεσμα αυτών των αρνητικών πράξεων είναι ότι προκαλούμε δυστυχία τόσο στον εαυτό μας όσο και στους άλλους.

Παρόλο που οι πλάνες μας είναι βαθιά ριζωμένες, δεν αποτελούν ένα εγγενές μέρος του πνεύματός μας, γι' αυτό λοιπόν είναι σίγουρο ότι μπορούμε να τις απομακρύνουμε. Οι πλάνες δεν είναι παρά κακές συνήθειες του πνεύματος και, όπως συμβαίνει με όλες τις συνήθειες, μπορούν να κοπούν. Κάνοντας μια ειλικρινή και συνεχή προσπάθεια να εξοικειωθούμε με δημιουργικές καταστάσεις του πνεύματος, θα μπορέσουμε να εξαλείψουμε ακόμα και τις πιο επίμονες πλάνες και να τις αντικαταστήσουμε με τις αντίθετες ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος. Παραδείγματος χάρη ο θυμός μας θα αποδυναμωθεί, αν εξοικειώσουμε το πνεύμα μας με την υπομονή και την αγάπη, η προσκόλληση θα αποδυναμωθεί, αν εξοικειώσουμε το πνεύμα μας με τη μη προσκόλληση και η ζήλια μας θα αποδυναμωθεί, αν μάθουμε να αγαλλιάζουμε με την καλή τύχη των άλλων.
Για να εξαλείψουμε όμως τις πλάνες, θα πρέπει να καταστρέψουμε τη ρίζα τους, το πνεύμα του αυτο-αδράγματος, εξοικειώνοντας το πνεύμα μας με την αληθινή φύση της πραγματικότητας, την τελική αλήθεια. Αν καταστρέψουμε το αυτο-άδραγμα θα είναι φυσικό να σταματήσουν όλες οι πλάνες, όπως συμβαίνει με τα φύλλα και τα κλαδιά ενός δέντρου τα οποία ξεραίνονται αν καταστραφούν οι ρίζες του. Αφού εξαλείψουμε τις πλάνες μας, τίποτα δεν θα μπορεί να ταράξει πια το πνεύμα μας. Καθώς δεν θα υπάρχουν πλέον οι εσωτερικές αιτίες της δυστυχίας, οι εξωτερικές πηγές της δυστυχίας, όπως η αρρώστια ή ο θάνατος, δεν θα έχουν τη δύναμη να ταράξουν το πνεύμα μας. Αυτή η μόνιμη παύση της πλάνης και της δυστυχίας είναι γνωστή στα Σανσκριτικά ως "απελευθέρωση" ή "νιρβάνα".
Η επίτευξη της προσωπικής μας απελευθέρωσης από τη δυστυχία είναι ένα υπέροχο κατόρθωμα, όμως δεν είναι ο τελικός στόχος. Δεν είμαστε απομονωμένα άτομα, αλλά μέρος της οικογένειας όλων των έμβιων όντων. Όλα όσα έχουμε στην κατοχή μας, όλα όσα απολαμβάνουμε, όλες οι ευκαιρίες που έχουμε για πνευματική ανάπτυξη και ακόμα και το ίδιο μας το σώμα προέρχονται από την καλοσύνη των άλλων. Τι θα κάνουμε λοιπόν; Θα δραπετεύσουμε από τη δυστυχία και θα εγκαταλείψουμε όλους τους άλλους στην τύχη τους; Τότε θα ήμασταν σαν το νεαρό άνδρα ο οποίος παρόλο που έχει φυλακιστεί μαζί με τους γονείς του, δραπετεύει μόνος του, αφήνοντας τους γονείς του στη φυλακή. Κανείς δεν θα θαύμαζε ποτέ αυτό τον άνθρωπο. Βεβαίως και χρειάζεται να κάνουμε μια προσπάθεια για να απελευθερωθούμε από τη φυλακή που δημιουργούν οι απατηλές καταστάσεις του πνεύματος, όμως ο τελικός μας στόχος θα πρέπει να είναι να βοηθήσουμε και όλους τους άλλους να κάνουν το ίδιο.

Έτσι λοιπόν στο βουδισμό ο τελικός στόχος είναι η επίτευξη της τέλειας φώτισης. Ο Σανσκριτικός όρος "Βούδας" σημαίνει "Αυτός που Έχει Ξυπνήσει" και αναφέρεται σε οποιονδήποτε έχει ξυπνήσει από τον ύπνο της άγνοιας και έχει απελευθερωθεί από το όνειρο της απατηλής εμφάνισης. Επειδή τα κοινά όντα σαν και μας δεν έχουν ξυπνήσει από τον ύπνο της άγνοιας, συνεχίζουμε να ζούμε σ' ένα ονειρικό κόσμο απατηλών εμφανίσεων και δεν βλέπουμε την αληθινή φύση των πραγμάτων. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που βιώνουμε δυστυχία και δεν μπορούμε να ευεργετήσουμε τους άλλους. Έχοντας απομακρύνει εντελώς όλα τα ίχνη του σκοταδιού της άγνοιας από το πνεύμα τους, οι Βούδες έχουν αποκτήσει παντογνώστρια σοφία και την απεριόριστη ικανότητα να βοηθούν όλα τα έμβια όντα.
Η απεριόριστη συμπόνια τους, η οποία αγκαλιάζει τα πάντα, δίνει στους Βούδες την ενέργεια να δουλεύουν ασταμάτητα για χάρη των άλλων. Επειδή γνωρίζουν τις αληθινές αιτίες της ευτυχίας και της δυστυχίας, ξέρουν με ποιον ακριβώς τρόπο μπορούν να βοηθήσουν τα έμβια όντα σύμφωνα με τις ανάγκες και τις τάσεις του καθενός. Οι Βούδες έχουν τη δύναμη να ευλογούν το πνεύμα των ανθρώπων, προκαλώντας έτσι τη μείωση των πλανών τους και την αύξηση των αρετών τους, καθώς και την ικανότητα να εκδηλώνουν αμέτρητες μορφές προς όφελος των άλλων. Ο πλέον αποτελεσματικός απ' όλους τους τρόπους, με τους οποίους οι Βούδες βοηθούν τα έμβια όντα, είναι ότι τα διδάσκουν τον τρόπο να ελέγξουν το πνεύμα τους και να ακολουθήσουν το μονοπάτι προς την απελευθέρωση και τη φώτιση.
Ο ιδρυτής του βουδισμού σ' αυτόν τον κόσμο ήταν ο Βούδας Σακυαμούνι. Αφού έφτασε στη φώτιση, ο Βούδας έδωσε ογδόντα τέσσερις χιλιάδες διδασκαλίες. Όλες αυτές οι διδασκαλίες είναι συμβουλές για το πώς μπορεί κανείς να δαμάσει και να υπερνικήσει τις πλάνες του καλλιεργώντας ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος. Οι διδασκαλίες του Βούδα και οι εσωτερικές συνειδητοποιήσεις που αποκτά κανείς, εφαρμόζοντας στην πράξη αυτές τις διδασκαλίες, είναι γνωστές ως "Ντάρμα".
Στο κείμενο, στο οποίο βασίζεται αυτό το βιβλίο, ο Μποντισάτβα Λάνγκρι Τάνγκπα συνοψίζει την ουσία του Βουδαντάρμα μέσα σε οκτώ μικρές στροφές. Αν στοχαστούμε το νόημα αυτών των στροφών, θα διαπιστώσουμε ότι παρουσιάζουν βήμα προς βήμα το μονοπάτι προς την τέλεια εσωτερική ειρήνη και ευτυχία. Αν εφαρμόσουμε σταδιακά στην πράξη αυτές τις οδηγίες με ειλικρίνεια, θα υποτάξουμε τις καταστροφικές και εγωκεντρικές συνήθειες του πνεύματός μας και θα τις αντικαταστήσουμε με θετικές καταστάσεις του πνεύματος, όπως είναι η άνευ όρων αγάπη και η συμπόνια. Τέλος, εφαρμόζοντας τις οδηγίες που δίνονται στο κεφάλαιο για την τελική μποντιτσίτα, θα μπορέσουμε να υπερνικήσουμε την κύρια πλάνη της άγνοιας του αυτο-αδράγματος και τα αποτυπώματά της, βιώνοντας έτσι την ευδαιμονία της τέλειας φώτισης. Αυτό είναι το αληθινό νόημα της αναζήτησης της ευτυχίας από μια διαφορετική πηγή.
Παρόλο που οι Οκτώ Στροφές γράφτηκαν πριν από εννιακόσια χρόνια, είναι τόσο σχετικές με το σήμερα όσο ήταν και τότε. Από τις συμβουλές του Λάνγκρι Τάνγκπα μπορεί να ωφεληθεί όποιος έχει την αυθεντική ευχή να υπερνικήσει τα εσωτερικά του προβλήματα και να φτάσει στη μόνιμη εσωτερική ειρήνη και ευτυχία είτε είναι βουδιστής είτε όχι.
Η ΚΑΛΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ
Όλα τα έμβια όντα αξίζουν την φροντίδα μας, διότι μας έχουν δείξει μεγάλη καλοσύνη. Όλη η ευτυχία μας προσωρινή, ή τελική, είναι αποτέλεσμα της καλοσύνης τους. Ακόμα και το σώμα μας είναι αποτέλεσμα της καλοσύνης των άλλων. Το σώμα μας δεν το φέραμε μαζί μας από την περασμένη μας ζωή, αναπτύχθηκε από την ένωση του σπέρματος του πατέρα μας και του ωαρίου της μητέρας μας. μετά τη σύλληψή μας η μητέρα μας, εξαιτίας της καλοσύνης της, μας επέτρεψε να παραμείνουμε μέσα στη μήτρα της. Έθρεψε το σώμα μας με το αίμα και τη ζεστασιά της, υπέμεινε μεγάλες ταλαιπωρίες και τέλος πέρασε για χάρη μας από την επώδυνη δοκιμασία της γέννας. Ήρθαμε σε αυτόν τον κόσμο γυμνοί και με άδεια χέρια και αμέσως μας δόθηκε σπίτι, τροφή, ρούχα και ό,τι άλλο χρειαζόμασταν. Όταν ήμασταν ένα ανήμπορο μωρό, η μητέρα μας προστάτεψε από τον κίνδυνο, μας τάισε, μας καθάρισε, μας αγάπησε. Χωρίς την καλοσύνη της δεν θα ήμασταν ζωντανοί σήμερα. (…)
Εν συντομία, οι άλλοι άνθρωποι είναι απαραίτητοι για τη σωματική, τη συναισθηματική και την πνευματική μας ευημερία. Χωρίς τους άλλους δεν είμαστε τίποτα. Η αίσθηση που έχουμε ότι είμαστε ένα νησί, ένα ανεξάρτητο, αυτοδύναμο άτομο, δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Πιο σωστό θα ήταν να θεωρήσουμε τον εαυτό μας σαν ένα κύτταρο στο τεράστιο σώμα της ζωής, ναι μεν ξεχωριστό, αλλά και στενά συνδεδεμένο με όλα τα έμβια όντα. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς τους άλλους, αλλά και αυτοί με τη σειρά τους επηρεάζονται από ό,τι κάνουμε. Η άποψη ότι είναι δυνατό να εξασφαλίσουμε τη δική μας ευημερία, αγνοώντας την ευημερία των άλλων ή και ενεργώντας εις βάρος της, δεν είναι καθόλου ρεαλιστική.
Αν στοχαστούμε τους αμέτρητους τρόπους με τους οποίους δεχόμαστε βοήθεια από τους άλλους, θα πρέπει να πάρουμε την αμετάκλητη απόφαση "Πρέπει να φροντίζω για όλα τα έμβια όντα, διότι μου φέρονται με μεγάλη καλοσύνη". Σε αυτή την απόφαση βασίζεται και η ανάπτυξη της φιλαλληλίας, δηλαδή της αίσθησης ότι όλα τα έμβια όντα είναι σημαντικά και ότι η ευτυχία τους έχει σημασία. Στη συνέχεια προσπαθούμε να συγκεντρώσουμε όλη μας την προσοχή σ' αυτό το συναίσθημα και να το διατηρήσουμε στο πνεύμα μας χωρίς να το ξεχάσουμε, για όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο. Όταν τελειώσουμε το διαλογισμό, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε στο πνεύμα μας αυτή την αγάπη, έτσι ώστε, κάθε φορά που συναντάμε κάποιον, να σκεφτόμαστε ως εξής "Αυτός ο άνθρωπος είναι σημαντικός, η ευτυχία αυτού του ανθρώπου έχει σημασία". Κατ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να κάνουμε τη φιλαλληλία την κύρια άσκησή μας.

Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΟΝΙΑΣ
Κατ' αρχάς μπορούμε να σκεφτούμε όλους αυτούς που υποφέρουν αυτή τη στιγμή από έντονο εμφανή πόνο. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που βιώνουν τρομακτική δυστυχία από αρρώστιες όπως είναι ο καρκίνος, το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοποιητικής Ανεπάρκειας (AIDS) και η ασθένεια του Πάρκινσον. Πόσοι άνθρωποι δεν έχουν χάσει ένα αγαπημένο παιδί ή ένα φίλο από τη μάστιγα του AIDS, βλέποντας το αγαπημένο τους πρόσωπο μέρα με τη μέρα να γίνεται όλο και πιο αδύναμο και ξέροντας ότι δεν υπάρχει θεραπεία; Κάθε μέρα είναι χιλιάδες οι άνθρωποι που βιώνουν την αγωνία του θανάτου από αρρώστιες ή δυστυχήματα. Χωρίς να έχουν καμία δυνατότητα επιλογής αποχωρίζονται όσους αγαπάνε, ενώ αυτοί που μένουν πίσω νιώθουν συχνά απαρηγόρητο πόνο και μοναξιά. Φανταστείτε μια ηλικιωμένη γυναίκα που έχασε τον άντρα της, το σύντροφο όλης της ζωής της και επιστρέφει λυπημένη μετά την κηδεία σ' ένα άδειο σπίτι όπου θα ζήσει μόνη της για το υπόλοιπο της ζωής της! (…)
Όλη η δυστυχία που αντιμετωπίζουμε είναι αποτέλεσμα αρνητικού κάρμα. Αν μπορούμε να αναπτύξουμε συμπόνια γι' αυτούς που βιώνουν τα αποτελέσματα των αρνητικών πράξεων που έχουν κάνει στο παρελθόν, γιατί να μην μπορούμε να αναπτύξουμε συμπόνια και γι' αυτούς που δημιουργούν τις αιτίες να βιώσουν δυστυχία στο μέλλον; Ένας βασανιστής βρίσκεται, αν κρίνουμε μακροπρόθεσμα, σε χειρότερη θέση από το θύμα του, διότι η δυστυχία του μόλις αρχίζει. Αν το θύμα μπορέσει να δεχτεί τη δυστυχία του χωρίς να αναπτύξει μίσος στο πνεύμα του, θα εξαντλήσει αυτό το συγκεκριμένο κάρμα χωρίς να δημιουργήσει καινούργιο και έτσι η δυστυχία του όπου να' ναι θα πάρει τέλος. Ο βασανιστής όμως θα πρέπει πρώτα να περάσει πολλούς αιώνες στην κόλαση και μετά, όταν θα έχει πια επαναγεννηθεί ως άνθρωπος, θα πρέπει να βιώσει πόνο παρόμοιο με αυτόν που προκάλεσε στο θύμα του. Αυτός είναι ο λόγος που θα πρέπει να αναπτύξουμε έντονη συμπόνια γι' αυτούς τους ανθρώπους.
Μια μητέρα, παρόλο που μπορεί να έχει προειδοποιήσει το παιδί της για τον κίνδυνο, θα νιώσει συμπόνια αν το παιδί της ακουμπήσει το χέρι του στο ηλεκτρικό μάτι και καεί. Κανείς δεν θέλει να υποφέρει (άνω τελεία) ο μοναδικός λόγος που τα έμβια όντα δημιουργούν τις αιτίες για δυστυχία είναι επειδή βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο των πλανών τους. Έτσι λοιπόν θα πρέπει να νιώθουμε την ίδια συμπόνια για όλα τα έμβια όντα, τόσο γι' αυτά που δημιουργούν τις αιτίες για δυστυχία, όσο και γι' αυτά που ήδη υποφέρουν από τις συνέπειες των αδέξιων πράξεών τους. Ούτε ένα έμβιο ον δεν υπάρχει για το οποίο δεν θα πρέπει να νιώθουμε συμπόνια.
Μπορεί επίσης να δυσκολευόμαστε να νιώσουμε συμπόνια για τους πλούσιους, τους υγιείς και τους ανθρώπους που έχουν το σεβασμό των άλλων, επειδή δεν υποφέρουν από εμφανή πόνο. Στην πραγματικότητα όμως, ακόμα και αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν μεγάλη πνευματική δυστυχία και δυσκολεύονται να διατηρήσουν το πνεύμα τους ήρεμο. Ανησυχούν για τα χρήματά τους, το σώμα τους και τη φήμη τους. Όπως και τα άλλα σαμσαρικά όντα, είναι αναγκασμένοι από τη μια ζωή στην άλλη να υποφέρουν ασταμάτητα από τα δεινά της γέννησης, των γηρατειών, της αρρώστιας και του θανάτου. Επιπλέον τα πλούτη και οι καλές συνθήκες που απολαμβάνουν στη ζωή τους δεν έχουν κανένα απολύτως νόημα, αν λόγω της άγνοιας τα χρησιμοποιούν μόνο για να δημιουργήσουν την αιτία για μελλοντική δυστυχία.
Αν, λόγω της εγκάρδιας αγάπης που έχουμε για όλα τα έμβια όντα, στοχαστούμε τον πόνο τους, την αδυναμία τους να εκπληρώσουν τις ευχές τους, τον τρόπο που σπέρνουν τους σπόρους για τη μελλοντική τους δυστυχία και την έλλειψη ελευθερίας που έχουν, τότε η συμπόνια που θα νιώσουμε γι' αυτά θα είναι βαθιά. Πρέπει να καταλάβουμε, αλλά και να νιώσουμε τον πόνο τους, με την ίδια ένταση που νιώθουμε το δικό μας. Στην αρχή μπορούμε να στοχαστούμε τη δυστυχία της οικογένειας και των στενών φίλων μας και μετά να συμπεριλάβουμε στις σκέψεις μας και άλλα όντα, μέχρις ότου η συμπόνια μας αγκαλιάσει τελικά όλα τα έμβια όντα. Όταν εμφανιστεί στο πνεύμα μας αυτό το συναίσθημα της παγκόσμιας συμπόνιας, εστιάζουμε όλη μας την προσοχή σ' αυτό και προσπαθούμε να το διατηρήσουμε για όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο. Κατ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να εξοικειώσουμε το πνεύμα μας με τη μεγάλη συμπόνια. Κατά πάσα πιθανότητα, στην αρχή θα μπορούμε να διατηρήσουμε αυτό το συναίσθημα μόνο για λίγα λεπτά, όμως σταδιακά μέσω της εξάσκησης θα είμαστε σε θέση να το διατηρούμε για όλο και περισσότερο χρόνο μέχρι που τελικά θα προκύπτει αυθόρμητα, μέρα και νύχτα και θα διαποτίζει όλες μας τις σκέψεις. Από εκείνο το σημείο και μετά οτιδήποτε κι αν κάνουμε θα μας φέρνει πιο κοντά στη φώτιση και όλη μας η ζωή θα αποκτήσει μεγάλο νόημα.
Με λίγα λόγια λοιπόν, όποιος έχει γεννηθεί μέσα στη σαμσάρα είναι αναγκασμένος να βιώσει δυστυχία. Οι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να βιώσουν τη δυστυχία των ανθρώπων, τα ζώα είναι αναγκασμένα να βιώσουν τη δυστυχία των ζώων και τα πεινασμένα φαντάσματα και τα όντα της κόλασης είναι αναγκασμένα να βιώσουν τα δεινά του δικού τους επιπέδου ύπαρξης. Δεν θα ήταν και τόσο τρομερό αν ήταν αναγκασμένοι οι άνθρωποι να βιώσουν αυτή τη δυστυχία για μία μόνο ζωή. Όμως ο κύκλος της δυστυχίας είναι ατέλειωτος και συνεχίζει από τη μια ζωή στην άλλη. Αν στοχαστούμε αυτό τον ανελέητο κύκλο, θα αναπτύξουμε στο πνεύμα μας την έντονη ευχή να ελευθερώσουμε όλα τα έμβια όντα από τη σαμσαρική επαναγέννηση και να τα οδηγήσουμε στην κατάσταση της μόνιμης απελευθέρωσης. Έχοντας λοιπόν προκαλέσει στο πνεύμα μας τη γένεση της παγκόσμιας συμπόνιας, κάνουμε διαλογισμό με απερίσπαστη συγκέντρωση. 

Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ ΜΑΣ ΣΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ ΤΟΥ ΝΤΑΡΜΑ
Ο κύριος λόγος που δεν φροντίζουμε για όλα τα έμβια όντα είναι ότι είμαστε διαρκώς απασχολημένοι με τον εαυτό μας και αυτό αφήνει πολύ λίγο χώρο στο πνεύμα μας για να εκτιμήσουμε τους άλλους. Αν έχουμε την ειλικρινή ευχή να αναπτύξουμε στο πνεύμα μας τη φιλαλληλία, θα πρέπει να μειώσουμε το έμμονο ενδιαφέρον για τον εαυτό μας. Γιατί θεωρούμε τον εαυτό μας εξαιρετικά σημαντικό, αλλά τους άλλους όχι; Διότι είμαστε πολύ εξοικειωμένοι με τη φιλαυτία. Σε άναρχο χρόνο έχουμε αρπαχτεί από ένα αληθινά υπαρκτό εγώ. Αυτό το άδραγμα από το εγώ προκαλεί αυτόματα την εμφάνιση της φιλαυτίας, η οποία μας κάνει να σκεφτόμαστε ενστικτωδώς "Είμαι πιο σημαντικός από τους άλλους". Για τα κοινά όντα, το άδραγμα από το εγώ και η φιλαυτία είναι όπως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: το αυτο-άδραγμα αρπάζεται από ένα αληθινά υπαρκτό εγώ, ενώ η φιλαυτία θεωρεί αυτό το εγώ σημαντικό και φροντίζει για την ευημερία του. Ο κύριος λόγος που συμβαίνει αυτό είναι η συνεχής εξοικείωσή μας με τη φιλαυτία, η οποία υπάρχει στο πνεύμα μας μέρα και νύχτα, ακόμα και όταν κοιμόμαστε.
Εφόσον θεωρούμε ότι ο εαυτός μας ή το εγώ μας είναι τόσο πολύτιμο και σημαντικό, διογκώνουμε τις καλές μας ιδιότητες και αναπτύσσουμε μία υπερβολική ιδέα για τον εαυτό μας. Οτιδήποτε μπορεί να λειτουργήσει ως βάση γι' αυτή την υπεροπτική κατάσταση του πνεύματος - η εμφάνισή μας, τα υλικά αγαθά μας, οι γνώσεις μας, οι εμπειρίες μας ή η κοινωνική θέση μας. Αν κάνουμε ένα έξυπνο σχόλιο, σκεφτόμαστε "Είμαι τόσο έξυπνος!" ή, αν έχουμε ταξιδέψει σε πολλά μέρη, νιώθουμε ότι αυτό μας κάνει αυτόματα ένα συναρπαστικό άνθρωπο. Υπερηφάνεια μπορεί να αναπτύξουμε ακόμα και για πράγματα για τα οποία θα έπρεπε να ντρεπόμαστε, όπως για την ικανότητά μας να εξαπατούμε τους άλλους ή και για ικανότητες που απλώς φανταζόμαστε ότι έχουμε, ενώ αντίθετα δυσκολευόμαστε πολύ να αναγνωρίσουμε τα λάθη και τις αδυναμίες μας. Είναι τόσες οι ώρες που περνάμε σκεφτόμενοι τις καλές, φανταστικές ή πραγματικές, ιδιότητές μας, που ξεχνάμε εντελώς τα σφάλματά μας. Στην πραγματικότητα το πνεύμα μας είναι γεμάτο χονδροειδείς πλάνες, τις οποίες όμως αγνοούμε. Φτάνουμε έτσι ακόμα και στο σημείο να κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας, νομίζοντας ότι εμείς δεν έχουμε τέτοιες αποκρουστικές καταστάσεις του πνεύματος. Έτσι ακριβώς όπως όταν σπρώχνουμε τα σκουπίδια κάτω από το χαλί και μετά προσποιούμαστε ότι το σπίτι είναι καθαρό.
Συχνά μας είναι τόσο επώδυνο να παραδεχτούμε τα σφάλματά μας, ώστε βρίσκουμε ένα σωρό δικαιολογίες, προκειμένου να μην αλλάξουμε τη μεγάλη ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας. Ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους για να μην αναγνωρίζουμε τα σφάλματά μας είναι να κατηγορούμε τους άλλους.

Παραδείγματος χάρη, αν έχουμε μια δύσκολη σχέση με κάποιον, το φυσιολογικό συμπέρασμα που βγάζουμε είναι ότι γι' αυτό φταίει αποκλειστικά ο άλλος (άνω τελεία) είμαστε ανίκανοι να δεχτούμε ότι τουλάχιστον εν μέρει σφάλλουμε κι εμείς. Αντί να αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας και να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας, τσακωνόμαστε με τους άλλους και επιμένουμε ότι αυτοί είναι που θα πρέπει να αλλάξουν. Επειδή λοιπόν νομίζουμε ότι είμαστε υπερβολικά σημαντικοί, αποκτάμε μια επικριτική στάση προς τους άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να είναι σχεδόν αδύνατο να αποφύγουμε τη σύγκρουση. Βέβαια το γεγονός ότι εμείς έχουμε ξεχάσει εντελώς τα σφάλματά μας δεν εμποδίζει τους άλλους ανθρώπους να τα παρατηρήσουν και να τα επισημάνουν. Όταν όμως το κάνουν, νιώθουμε ότι μας αδικούν. Αντί να ελέγξουμε τη συμπεριφορά μας με ειλικρίνεια, για να δούμε αν είναι δικαιολογημένη ή όχι η κριτική που δεχόμαστε, εξαιτίας της φιλαυτίας φερόμαστε αμυντικά και προσπαθούμε να αντεκδικηθούμε βρίσκοντας σφάλματα στους άλλους.
Ένας άλλος λόγος που δεν θεωρούμε τους άλλους πολύτιμους είναι ότι δίνουμε μεγάλη προσοχή στα σφάλματά τους, αγνοώντας ταυτόχρονα τις καλές τους ιδιότητες. Δυστυχώς έχουμε αναπτύξει πολύ την ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε τα σφάλματα των άλλων και αφιερώνουμε πολλή από την ενέργειά μας για να τα κατατάξουμε σε λίστες, να τα αναλύσουμε ή ακόμα και να κάνουμε διαλογισμό σ' αυτά! Έχοντας λοιπόν μια τόσο κριτική στάση, αν διαφωνήσουμε για κάτι με το σύντροφό μας ή τους συνεργάτες μας, αντί να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τη δική τους άποψη, σκεφτόμαστε μόνο τους λόγους για τους οποίους έχουμε δίκιο εμείς και όχι αυτοί.

Εστιάζοντας την προσοχή μας αποκλειστικά στα σφάλματα και στα όρια των ικανοτήτων των άλλων θυμώνουμε και γινόμαστε μνησίκακοι και έτσι, αντί να φροντίσουμε γι' αυτούς, αναπτύσσουμε την ευχή να τους βλάψουμε ή να τους δυσφημήσουμε. Έτσι οι μικρές διαφωνίες μπορούν εύκολα να καταλήξουν σε διαμάχες που υποβόσκουν για μήνες.
Αν συγκεντρώνουμε διαρκώς την προσοχή μας στις δικές μας καλές ιδιότητες και στα σφάλματα των άλλων, δεν θα έχουμε ποτέ καλά αποτελέσματα. Το μόνο που θα κατορθώσουμε θα είναι να αποκτήσουμε μια ιδιαίτερα διαστρεβλωμένη άποψη για τον εαυτό μας, τον οποίο θα θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικό, καθώς και μια υπεροπτική και ασεβή στάση απέναντι στους άλλους. Όπως λέει ο Σαντιντέβα στον Οδηγό για τον Τρόπο Ζωής του Μποντισάτβα:
Αυτοί που θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο
και τους άλλους κατώτερους
θα επαναγεννηθούν στα κατώτερα επίπεδα ύπαρξης.
Αν αργότερα επαναγεννηθούν ως άνθρωποι,
θα είναι υπηρέτες ή θα ανήκουν σε κατώτερη τάξη.

Επειδή θεωρούμε ότι εμείς είμαστε ανώτεροι και οι άλλοι κατώτεροι, κάνουμε πολλές αρνητικές πράξεις, οι οποίες αργότερα θα ωριμάσουν ως επαναγέννηση στα κατώτερα επίπεδα ύπαρξης. Λόγω αυτής της αλαζονικής στάσης, ακόμα και όταν τελικά επαναγεννηθούμε ως άνθρωποι, θα έχουμε χαμηλή κοινωνική θέση και θα ζούμε σαν υπηρέτες ή σκλάβοι. Εξαιτίας της υπερηφάνειας μπορεί να θεωρούμε τον εαυτό μας εξαιρετικά έξυπνο, όμως στην πραγματικότητα η υπερηφάνεια μας κάνει ανόητους και γεμίζει το πνεύμα μας με αρνητικότητα. Δεν έχει καμία αξία να θεωρούμε ότι είμαστε πιο σημαντικοί από τους άλλους και να σκεφτόμαστε μόνο τις δικές μας ιδιότητες. Κάτι τέτοιο ούτε βελτιώνει τις ιδιότητές μας, ούτε μειώνει τα σφάλματά μας, ούτε κάνει τους άλλους να συμμερίζονται τη μεγάλη ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας.
Αν αντίθετα εστιάσουμε την προσοχή μας στις καλές ιδιότητες των άλλων, η απατηλή υπερηφάνειά μας θα μειωθεί και θα φτάσουμε στο σημείο να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι πιο σημαντικοί και πολύτιμοι από εμάς. Το αποτέλεσμα θα είναι να αυξηθεί η αγάπη και η συμπόνια μας και θα είναι φυσικό να κάνουμε ενάρετες πράξεις. Αυτό θα μας οδηγήσει στα ανώτερα επίπεδα ύπαρξης, θα επαναγεννηθούμε δηλαδή ως ένας άνθρωπος ή ένας θεός και θα αποκτήσουμε το σεβασμό και τη φιλία πολλών ανθρώπων. Μόνο καλό μπορεί να είναι το αποτέλεσμα που φέρνει ο στοχασμός των καλών ιδιοτήτων των άλλων. Έτσι λοιπόν, ενώ τα κοινά όντα ψάχνουν να βρουν σφάλματα στους άλλους, οι Μποντισάτβα ψάχνουν να βρουν μόνο καλές ιδιότητες.
Στη Συμβουλή από την Καρδιά του Ατίσα ο Ατίσα λέει τα εξής:
Να μην ψάχνετε για λάθη στους άλλους,
αλλά να ψάχνετε για λάθη στον εαυτό σας
και να τα απομακρύνετε όπως το δηλητήριο από το σώμα.
Να μην στοχάζεστε τις καλές σας ιδιότητες,
αλλά να στοχάζεστε τις καλές ιδιότητες των άλλων
και να σέβεστε τον καθένα, όπως θα έκανε ένας υπηρέτης.

Χρειάζεται να σκεφτούμε πολύ γύρω από τα σφάλματά μας, διότι, αν δεν μπορούμε να τα αντιληφθούμε, δεν θα έχουμε κανένα κίνητρο να τα υπερνικήσουμε. Αυτοί που έχουν ήδη φτάσει στη φώτιση μπόρεσαν να απελευθερωθούν από τις πλάνες, οι οποίες αποτελούν την πηγή όλων των σφαλμάτων, εξετάζοντας διαρκώς το πνεύμα τους με σκοπό να βρουν τα σφάλματα και τις ατέλειές τους και έπειτα κάνοντας μεγάλη προσπάθεια για να τα εγκαταλείψουν. Ο Βούδας είπε ότι αυτοί που καταλαβαίνουν τα δικά τους σφάλματα είναι σοφοί, ενώ αυτοί που, χωρίς να γνωρίζουν τα δικά τους σφάλματα, ψάχνουν για σφάλματα στους άλλους, είναι ανόητοι. Ο στοχασμός των δικών μας ιδιοτήτων και των σφαλμάτων των άλλων το μόνο που κάνει είναι να αυξάνει τη φιλαυτία μας και να μειώνει την αγάπη για τους άλλους. Όλα τα φωτισμένα όντα συμφωνούν ότι η φιλαυτία αποτελεί τη ρίζα όλων των σφαλμάτων και ότι η φιλαλληλία αποτελεί την πηγή όλης της ευτυχίας. Οι μόνοι άνθρωποι που διαφωνούν μ' αυτή την άποψη είναι αυτοί που εξακολουθούν να βρίσκονται μέσα στη σαμσάρα. Αν θέλουμε, μπορούμε να διατηρήσουμε την άποψη που έχουν τα κοινά όντα ή να υιοθετήσουμε την άποψη που έχουν όλα τα ιερά όντα. Η επιλογή είναι δική μας, αλλά, αν θέλουμε να απολαύσουμε αληθινή ειρήνη και ευτυχία στο πνεύμα μας, θα ήταν σοφό να υιοθετήσουμε τη δεύτερη.
Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ένα από τα κύρια προβλήματά μας είναι η έλλειψη αυτοσεβασμού και ότι αυτό που χρειάζεται να κάνουμε, είναι να εστιάσουμε εντελώς την προσοχή μας στις καλές μας ιδιότητες, έτσι ώστε να τονώσουμε την αυτοπεποίθησή μας. Είναι αλήθεια ότι, για να σημειώσει κανείς αυθεντική πρόοδο στο πνευματικό μονοπάτι, χρειάζεται να αναπτύξει εμπιστοσύνη στο πνευματικό του δυναμικό και να αναγνωρίσει και να βελτιώσει τις καλές του ιδιότητες. Επίσης όμως χρειάζεται να μπορεί να αναγνωρίσει με διαύγεια, ακρίβεια και ρεαλισμό τα σφάλματα και τις ατέλειες που έχει την εκάστοτε στιγμή. Αν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, θα αναγνωρίσουμε ότι προς το παρόν το πνεύμα μας είναι γεμάτο μιαρότητες, όπως είναι ο θυμός, η προσκόλληση και η άγνοια. Αυτές οι πνευματικές ασθένειες δεν πρόκειται να απομακρυνθούν, μόνο και μόνο επειδή υποκρινόμαστε ότι δεν υπάρχουν. Ο μόνος τρόπος να τις εξαφανίσουμε, είναι να αναγνωρίσουμε με ειλικρίνεια την ύπαρξή τους και μετά να κάνουμε τη χαρούμενη προσπάθεια που χρειάζεται, για να τις εξαλείψουμε.
Ένας από τους κύριους σκοπούς των διδασκαλιών του Ντάρμα είναι να λειτουργήσουν ως καθρέφτης, μέσα στον οποίο μπορούμε να δούμε τα σφάλματά μας. Παραδείγματος χάρη, όταν εμφανίζεται θυμός στο πνεύμα μας, αντί να βρίσκουμε δικαιολογίες, χρειάζεται να πούμε στον εαυτό μας "Αυτός ο θυμός είναι το εσωτερικό δηλητήριο της πλάνης. Δεν έχει καμία αξία ή λόγο ύπαρξης. Λειτουργεί μόνο, για να με βλάψει. Δεν θα ανεχτώ την ύπαρξή του στο πνεύμα μου". Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τον καθρέφτη του Ντάρμα, για να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην προσκόλληση λόγω της επιθυμίας και στην αγάπη. Αυτές οι δύο καταστάσεις του πνεύματος συγχέονται εύκολα, όμως έχει ζωτική σημασία να μπορούμε να διακρίνουμε τη μία από την άλλη, διότι η αγάπη φέρνει μόνο ευτυχία, ενώ η προσκόλληση φέρνει μόνο δυστυχία και μας παγιδεύει ακόμα πιο βαθιά μέσα στη σαμσάρα. Τη στιγμή που αντιλαμβανόμαστε ότι έχει εμφανιστεί προσκόλληση στο πνεύμα μας, θα πρέπει να τεθούμε σε επιφυλακή. Όσο ευχάριστο κι αν μας φαίνεται να ακολουθήσουμε αυτή την προσκόλληση, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι στην πραγματικότητα είναι σαν να γλείφουμε μέλι από την κόψη ενός ξυραφιού και ότι μακροπρόθεσμα η προσκόλληση οδηγεί συνήθως σε ακόμα μεγαλύτερη δυστυχία.
Παρόλο που θα πρέπει να έχουμε βαθιά επίγνωση των σφαλμάτων μας, δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε ποτέ στον εαυτό μας να καταβληθεί και να αποθαρρυνθεί από αυτά τα σφάλματα. Μπορεί να έχουμε πολύ θυμό στο πνεύμα μας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε ένας αυθύπαρκτα θυμωμένος άνθρωπος. Όσες πλάνες και αν έχουμε ή όσο δυνατές και αν είναι, αυτές οι πλάνες δεν αποτελούν ένα ουσιώδες μέρος του πνεύματός μας. Είναι ακαθαρσίες που μολύνουν προσωρινά το πνεύμα μας, χωρίς όμως να αμαυρώνουν την αγνή, ουσιώδη φύση του. Είναι σαν τη λάσπη που, ενώ λερώνει το νερό, δεν γίνεται ποτέ πραγματικά μέρος του νερού. Όπως μπορεί να απομακρυνθεί η λάσπη και να φανερωθεί το αγνό καθαρό νερό, έτσι μπορούν να απομακρυνθούν και οι πλάνες και να φανερωθεί η φυσική αγνότητα και διαύγεια του πνεύματός μας. Παρόλο που χρειάζεται να αναγνωρίζουμε ότι έχουμε πλάνες, δεν θα πρέπει ποτέ να ταυτιζόμαστε μ' αυτές και να σκεφτόμαστε ότι είμαστε ένας άνθρωπος εγωιστής και ανάξιος ή γεμάτος θυμό. Αντίθετα θα πρέπει να ταυτιστούμε με το αγνό δυναμικό μας και να αναπτύξουμε τη σοφία και το θάρρος ώστε να υπερνικήσουμε τις πλάνες μας.
Συνήθως, όταν κοιτάζουμε διάφορα εξωτερικά πράγματα, μπορούμε να διακρίνουμε ανάμεσα σ' αυτά που είναι χρήσιμα και πολύτιμα και σ' αυτά που δεν είναι. Θα πρέπει να μάθουμε να κάνουμε το ίδιο και με το πνεύμα μας. Παρά την αγνή και διαυγή φύση του ριζικού μας πνεύματος, οι νοητικές σκέψεις που προκύπτουν από αυτό είναι πολλές και μοιάζουν με τις φυσαλίδες που δημιουργούνται στον ωκεανό ή με τις πολυάριθμες ακτίνες φωτός που βγαίνουν από μία μόνο φλόγα. Μερικές από αυτές τις σκέψεις είναι ευεργετικές και οδηγούν στην ευτυχία, και την παροντική και τη μελλοντική, ενώ άλλες οδηγούν στη δυστυχία και στα αφόρητα δεινά μιας επαναγέννησης σε κατώτερα επίπεδα ύπαρξης. Χρειάζεται να παρακολουθούμε διαρκώς το πνεύμα μας και να μάθουμε να διακρίνουμε τις ευεργετικές από τις επιβλαβείς σκέψεις που εμφανίζονται την κάθε στιγμή. Αυτοί που έχουν την ικανότητα να το κάνουν αυτό είναι αληθινά σοφοί.
Κάποτε ένας κακός άνθρωπος που είχε σκοτώσει χιλιάδες ανθρώπους συνάντησε ένα Μποντισάτβα που λεγόταν Βασιλιάς Τσάντρα, ο οποίος τον βοήθησε διδάσκοντάς του το Ντάρμα και δείχνοντάς του τα λάθη του. Ο άνθρωπος είπε "Έχοντας κοιτάξει στον καθρέφτη του Ντάρμα καταλαβαίνω τώρα πόσο αρνητικές ήταν οι πράξεις μου και νιώθω έντονη μετάνοια". Υποκινούμενος από αυτή τη βαθιά μετάνοια έκανε με ειλικρίνεια διάφορες ασκήσεις εξαγνισμού και τελικά έγινε ένας Γιόγκι με βαθιές συνειδητοποιήσεις. Αυτό δείχνει ότι, αν κάποιος κοιτάξει στον καθρέφτη του Ντάρμα, αναγνωρίσει τα σφάλματά του και μετά κάνει μία αποφασιστική προσπάθεια να τα απομακρύνει, ακόμα και αν είναι ο πιο κακός άνθρωπος, μπορεί να γίνει ένα εξ ολοκλήρου αγνό ον.
Στο Θιβέτ ζούσε κάποτε ένας φημισμένος ασκούμενος στο Ντάρμα που λεγόταν Γκέσε Μπεν Γκιούνγκιαλ, ο οποίος ούτε προσευχές απήγγειλε ούτε καθόταν στην παραδοσιακή στάση του διαλογισμού, για να κάνει διαλογισμό. Η μοναδική του άσκηση ήταν να παρατηρεί πολύ προσεκτικά το πνεύμα του και να αντικρούει τις πλάνες μόλις εμφανίζονταν. Όποτε παρατηρούσε έστω και την ελάχιστη ταραχή στο πνεύμα του, γινόταν ιδιαίτερα προσεκτικός και αρνιόταν να ακολουθήσει οποιαδήποτε αρνητική σκέψη. Παραδείγματος χάρη, αν καταλάβαινε ότι στο πνεύμα του άρχιζε να αναπτύσσεται η φιλαυτία, θυμόταν αμέσως τα μειονεκτήματά της και σταματούσε την εμφάνισή της, εφαρμόζοντας τον αντίπαλό της, την αγάπη. Όποτε το πνεύμα του ήταν ειρηνικό και θετικό, χαλάρωνε και απολάμβανε την ηρεμία που δημιουργούσαν οι ενάρετες καταστάσεις του πνεύματός του.
Για να αξιολογήσει την πρόοδό του, κάθε φορά που εμφανιζόταν μία αρνητική σκέψη, έβαζε ένα μαύρο βότσαλο μπροστά του και κάθε φορά που εμφανιζόταν μία θετική, έβαζε ένα άσπρο βότσαλο. Στο τέλος της ημέρας μετρούσε τα βότσαλα και αν τα περισσότερα βότσαλα ήταν μαύρα μάλωνε τον εαυτό του και την επόμενη μέρα έκανε ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια, αν όμως ήταν περισσότερα τα άσπρα βότσαλα τότε επαινούσε και ενθάρρυνε τον εαυτό του.
Στην αρχή τα μαύρα βότσαλα ήταν πολύ περισσότερα από τα άσπρα, αλλά με την πάροδο των χρόνων το πνεύμα του βελτιώθηκε, μέχρι που έφτασε στο σημείο να μην βάζει για μέρες ολόκληρες ούτε ένα μαύρο βότσαλο μπροστά του. Πριν αρχίσει να ασκείται στο Ντάρμα, ο Γκέσε Μπεν Γκιούνγκιαλ είχε τη φήμη ενός ατίθασου και απείθαρχου ανθρώπου. Όμως από τότε που άρχισε να παρακολουθεί στενά το πνεύμα του όλη την ώρα και να το αξιολογεί με απόλυτη ειλικρίνεια κοιτάζοντας μέσα στον καθρέφτη του Ντάρμα, έγινε σταδιακά ένα πολύ αγνό και ιερό ον. Γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε και εμείς το ίδιο;
Οι Καντάμ-πα Γκέσε δίδαξαν ότι η λειτουργία ενός Πνευματικού Οδηγού είναι να επισημαίνει τα σφάλματα των μαθητών του, διότι τότε οι μαθητές θα αποκτήσουν μία ξεκάθαρη κατανόηση των αδυναμιών τους, έχοντας έτσι την ευκαιρία να τις υπερνικήσουν. Στην εποχή μας αν ένας Δάσκαλος επισημάνει τα σφάλματα των μαθητών του, αυτοί κατά πάσα πιθανότητα θα συγχυστούν και μπορεί ακόμα να χάσουν και την πίστη τους σ' αυτόν. Για το λόγο αυτό ο Δάσκαλος θα πρέπει να υιοθετήσει μια πιο ήπια προσέγγιση. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και αν ο Πνευματικός ή η Πνευματική μας Οδηγός αποφεύγει με διακριτικότητα να επισημάνει τα σφάλματά μας, εμείς θα πρέπει να τα αναγνωρίζουμε, εξετάζοντας το πνεύμα μας στον καθρέφτη των διδασκαλιών του/της. Συσχετίζοντας τις διδασκαλίες που μας δίνει για το κάρμα και τις πλάνες με τη δική μας κατάσταση, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε τι πρέπει να εγκαταλείψουμε και σε τι πρέπει να ασκηθούμε.

Ένας άρρωστος άνθρωπος δεν μπορεί να θεραπευτεί διαβάζοντας μόνο τις οδηγίες που υπάρχουν πάνω στο φάρμακο. Για να θεραπευτεί, πρέπει να πάρει το φάρμακο. Το ίδιο ισχύει και για τις διδασκαλίες του Βούδα που αποτελούν το ύψιστο φάρμακο για τη θεραπεία της εσωτερικής ασθένειας των πλανών. Από αυτή την ασθένεια όμως δεν μπορούμε να θεραπευτούμε μόνο διαβάζοντας ή μελετώντας τα βιβλία του Ντάρμα. Τα καθημερινά μας προβλήματα θα μπορέσουμε να τα λύσουμε, μόνο όταν βάλουμε το Ντάρμα στην καρδιά μας και ασκηθούμε σ' αυτό με ειλικρίνεια.
ΤΑ ΕΜΒΙΑ ΟΝΤΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΣΦΑΛΜΑΤΑ
Σ' αυτό το σημείο είναι πιθανόν να διαφωνήσουμε, υποστηρίζοντας ότι αν και είναι αλήθεια ότι τα αισθανόμενα όντα αποτελούν τα αντικείμενα της υπομονής μας, της συμπόνιας μας και ούτω καθεξής, δεν είναι δυνατό να θεωρήσουμε ότι είναι πολύτιμα διότι έχουν πάρα πολλά σφάλματα. Πώς είναι δυνατό να θεωρήσουμε πολύτιμο κάποιον το πνεύμα του οποίου είναι διαποτισμένο από προσκόλληση, θυμό και άγνοια; Η απάντηση σ' αυτή την αντίρρηση χρειάζεται βαθύ στοχασμό. Παρόλο που το πνεύμα των αισθανόμενων όντων είναι γεμάτο πλάνες, τα ίδια τα αισθανόμενα όντα δεν έχουν σφάλματα. Λέμε ότι το θαλασσινό νερό είναι αλμυρό, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι το ίδιο το νερό που είναι αλμυρό. Αλμυρό το κάνει το αλάτι που βρίσκεται μέσα. Η αληθινή γεύση του νερού δεν είναι αλμυρή. Το ίδιο ισχύει και για τα σφάλματα που βλέπουμε στους ανθρώπους, τα οποία στην πραγματικότητα είναι τα σφάλματα των πλανών τους και όχι των ίδιων των ανθρώπων. Οι Βούδες καταλαβαίνουν ότι οι πλάνες έχουν πολλά σφάλματα, όμως δεν βλέπουν ποτέ σφάλματα στους ανθρώπους, διότι κάνουν διάκριση ανάμεσα στους ανθρώπους και στις πλάνες τους. Αν κάποιος είναι θυμωμένος, εμείς σκεφτόμαστε "Αυτός είναι ένας κακός άνθρωπος γεμάτος θυμό", ενώ οι Βούδες σκέφτονται "Αυτός ο άνθρωπος υποφέρει, διότι βασανίζεται από την εσωτερική αρρώστια του θυμού". Αν είχαμε ένα φίλο που υπέφερε από καρκίνο, δεν θα τον κατηγορούσαμε για την αρρώστια του, οπότε, αν κάποιος υποφέρει από θυμό ή προσκόλληση, δεν θα πρέπει να τον κατηγορούμε για τις αρρώστιες του πνεύματός του.
Οι πλάνες είναι οι εχθροί των αισθανόμενων όντων και, όπως δεν θα κατηγορούσαμε ποτέ ένα θύμα για τα σφάλματα του ανθρώπου που του επιτίθεται, δεν θα πρέπει να κατηγορούμε τα αισθανόμενα όντα για τα σφάλματα των εσωτερικών τους εχθρών. Όταν κάποιος έχει προσωρινά νικηθεί από έναν εσωτερικό εχθρό, όπως είναι ο θυμός, δεν θα πρέπει να τον κατηγορήσουμε, διότι ο άνθρωπος και ο θυμός που έχει στο πνεύμα του είναι δύο ξεχωριστά φαινόμενα. Όπως το σφάλμα ενός μικροφώνου δεν είναι το σφάλμα ενός βιβλίου και το σφάλμα ενός φλιτζανιού δεν είναι το σφάλμα της τσαγιέρας, έτσι και τα σφάλματα των πλανών δεν είναι τα σφάλματα των ανθρώπων. Η μόνη κατάλληλη αντίδραση προς τους ανθρώπους που, κάτω από τον έλεγχο των πλανών τους, θέλουν να βλάψουν τους άλλους, είναι η συμπόνια. Μερικές φορές είναι απαραίτητο να συγκρατήσουμε αυτούς οι οποίοι, εξαιτίας της επιρροής που ασκούν οι πλάνες στο πνεύμα τους, φέρονται με καταστροφικό τρόπο. Αυτό πρέπει να το κάνουμε όχι μόνο για το δικό τους όφελος, αλλά και για να προστατεύσουμε τους άλλους. Όμως δεν θα πρέπει ποτέ να τους κατηγορήσουμε ή να τους θυμώσουμε.

Συνήθως αναφερόμαστε στο σώμα και στο πνεύμα μας λέγοντας "το σώμα μου" και "το πνεύμα μου" με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αναφερόμαστε και στα διάφορα άλλα πράγματα που έχουμε. Αυτό δείχνει ότι το σώμα και το πνεύμα μας είναι ξεχωριστά από τον εαυτό μας ή το εγώ μας. Το σώμα και το πνεύμα αποτελούν τη βάση, πάνω στην οποία θεμελιώνουμε την ύπαρξη του εγώ μας, όχι το ίδιο το εγώ μας. Οι πλάνες είναι χαρακτηριστικά του πνεύματος ενός ανθρώπου και όχι του ανθρώπου. Εφόσον λοιπόν δεν μπορούμε να βρούμε ποτέ σφάλματα στα ίδια τα αισθανόμενα όντα, τότε από αυτή την άποψη μπορούμε να πούμε ότι τα αισθανόμενα όντα είναι σαν τους Βούδες.
Έχοντας κάνει τη διάκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και στις πλάνες του, θα πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι οι πλάνες είναι μόνο προσωρινά και επιπρόσθετα χαρακτηριστικά του πνεύματος και όχι η αληθινή φύση του πνεύματός του. Οι πλάνες είναι διεστραμμένες νοητικές σκέψεις που εμφανίζονται στο πνεύμα με τον ίδιο τρόπο που εμφανίζονται τα κύματα στον ωκεανό. Όπως είναι δυνατό να κοπάσουν τα κύματα χωρίς να εξαφανιστεί ο ωκεανός, έτσι είναι δυνατό να σταματήσουν και οι πλάνες χωρίς να παύσει η πνευματική μας συνέχεια.
Επειδή οι Βούδες κάνουν διάκριση ανάμεσα στις πλάνες και στους ανθρώπους, έχουν την ικανότητα να βλέπουν τα σφάλματα των πλανών, χωρίς όμως να βλέπουν ποτέ έστω και το παραμικρό σφάλμα σε οποιοδήποτε αισθανόμενο ον. Συνεπώς η αγάπη και η συμπόνιά τους για τα αισθανόμενα όντα δεν μειώνεται ποτέ. Εμείς όμως που δεν έχουμε την ικανότητα να κάνουμε αυτή τη διάκριση, αντί να αναγνωρίζουμε τα σφάλματα των πλανών, ακόμη και αυτών που υπάρχουν στο ίδιο μας το πνεύμα, βρίσκουμε συνεχώς σφάλματα στους άλλους.
Υπάρχει μία προσευχή που λέει:

Αυτό το σφάλμα που βλέπω δεν είναι σφάλμα του ανθρώπου,
αλλά σφάλμα της πλάνης.
Συνειδητοποιώντας το αυτό,
μακάρι να μην βλέπω ποτέ τα σφάλματα των άλλων,
αλλά να θεωρώ όλα τα όντα ύψιστα.

Η εστίαση της προσοχής μας στα σφάλματα των άλλων ανθρώπων είναι η πηγή ενός μεγάλου μέρους της αρνητικότητάς μας και ένας από τους κυριότερους λόγους που μας εμποδίζουν να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι εξαιρετικά πολύτιμοι. Αν ενδιαφερόμαστε ειλικρινά να αναπτύξουμε τη φιλαλληλία στο πνεύμα μας, πρέπει να μάθουμε να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και στις πλάνες του και να συνειδητοποιήσουμε ότι το μόνο πράγμα που πρέπει να κατηγορεί κανείς για όλα τα σφάλματα που βλέπει στους άλλους είναι οι πλάνες.
Μπορεί να μας φανεί ότι υπάρχει μία αντίφαση ανάμεσα σ' αυτή εδώ την ενότητα και σε μία προηγούμενη, όπου μας δόθηκε η συμβουλή να αναγνωρίζουμε τα δικά μας σφάλματα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, αφού έχουμε εμείς σφάλματα, τότε σίγουρα έχουν και οι άλλοι άνθρωποι! Αυτό από μία άποψη είναι αλήθεια, διότι τα αισθανόμενα όντα έχουν πλάνες στο πνεύμα τους και οι πλάνες είναι σφάλματα. Όμως το θέμα εδώ δεν είναι τόσο αν τα αισθανόμενα όντα έχουν ή δεν έχουν σφάλματα από τη δική τους μεριά, αλλά ποιος είναι ο πιο ευεργετικός τρόπος σκέψης. Από πρακτική άποψη οι κύριες πνευματικές μας επιδιώξεις είναι να απομακρύνουμε τις πλάνες από το πνεύμα μας και να βελτιώσουμε την αγάπη μας προς τα άλλα αισθανόμενα όντα. Αν θέλουμε να πραγματοποιήσουμε αυτές τις επιδιώξεις θα είναι πολύ ευεργετικό να κοιτάζουμε μόνο τα δικά μας σφάλματα -τις πλάνες και τις μη ενάρετες πράξεις μας- και πολύ ζημιογόνο να κοιτάζουμε τα σφάλματα των άλλων. Μόνο όταν απομακρύνουμε τις δικές μας πλάνες και μάθουμε να αγαπάμε και να σεβόμαστε τους άλλους από τα βάθη της καρδιάς μας, θα μπορέσουμε να τους βοηθήσουμε αποτελεσματικά να ελευθερωθούν από τη δυστυχία τους.
Όταν μία μητέρα βλέπει το παιδί της να εκνευρίζεται, ξέρει ότι το παιδί φέρεται με άσχημο τρόπο, όμως αυτό δεν μειώνει την αγάπη της γι' αυτό. Παρόλο που βλέπει το θυμό του παιδιού της, αυτό δεν την οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το παιδί είναι κακό ή ότι είναι ένα αυθύπαρκτα οργισμένο παιδί. Κάνοντας τη διάκριση ανάμεσα στην πλάνη και στον άνθρωπο, συνεχίζει να το βλέπει ως ένα καλό και γεμάτο δυνατότητες παιδί. Έτσι κι εμείς θα πρέπει να θεωρούμε ότι όλα τα αισθανόμενα όντα είναι εξαιρετικά πολύτιμα, ενώ ταυτόχρονα καταλαβαίνουμε ξεκάθαρα ότι υποφέρουν από την αρρώστια των πλανών.

Τον ίδιο τρόπο σκέψης μπορούμε να εφαρμόσουμε και για τον εαυτό μας, αναγνωρίζοντας δηλαδή ότι στην πραγματικότητα τα σφάλματά μας είναι τα σφάλματα των πλανών μας και όχι του εαυτού μας. Αυτό θα μας βοηθήσει να μην ταυτιζόμαστε με τα σφάλματά μας, κάτι που θα μας έκανε να νιώθουμε ένοχοι και ανεπαρκείς, αλλά να βλέπουμε τις πλάνες μας με ένα ρεαλιστικό τρόπο. Τις πλάνες μας θα πρέπει όχι μόνο να τις αναγνωρίσουμε αλλά και να αναλάβουμε την ευθύνη να τις υπερνικήσουμε, όμως για να έχουμε αποτελέσματα θα πρέπει πρώτα να αποστασιοποιηθούμε από αυτές. Παραδείγματος χάρη μπορούμε να σκεφτούμε "Παρόλο που τώρα υπάρχει φιλαυτία στο πνεύμα μου, αυτή η φιλαυτία δεν είμαι εγώ. Μπορώ να την καταστρέψω, χωρίς να καταστρέψω τον εαυτό μου". Κατ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να είμαστε εντελώς ανελέητοι με τις πλάνες μας, αλλά ευγενικοί και υπομονετικοί με τον εαυτό μας. Δεν χρειάζεται να κατηγορούμε τον εαυτό μας για τις πολλές πλάνες που έχουμε κληρονομήσει από την περασμένη μας ζωή, αλλά, αν θέλουμε να απολαύσει ηρεμία και ευτυχία ο μελλοντικός μας εαυτός, τότε χρειάζεται να αναλάβουμε την ευθύνη να τις απομακρύνουμε από το πνεύμα μας.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ένας από τους καλύτερους τρόπους για να αρχίσουμε να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι πολύτιμοι, είναι να θυμόμαστε την καλοσύνη τους. Για άλλη μια φορά μπορεί να διαφωνήσουμε, λέγοντας "Πώς είναι δυνατό να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι ευγενικοί, όταν κάνουν τόσες κακές και επιβλαβείς πράξεις;" Για να δώσουμε απάντηση σ' αυτή την αντίρρηση, θα πρέπει να καταλάβουμε ότι, όταν οι άνθρωποι βλάπτουν τους άλλους, βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο των πλανών τους. Οι πλάνες είναι σαν ένα ισχυρό παραισθησιογόνο φάρμακο που κάνει τους ανθρώπους να ενεργούν με τρόπους που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική τους φύση. Ένας άνθρωπος που βρίσκεται κάτω από την επιρροή των πλανών δεν είναι στα λογικά του, διότι δημιουργεί τρομερή δυστυχία στον εαυτό του, ενώ όποιος άνθρωπος είναι στα λογικά του, δεν δημιουργεί ποτέ δυστυχία στον εαυτό του. Όλες οι πλάνες βασίζονται σ' έναν εσφαλμένο τρόπο αντίληψης των πραγμάτων. Όταν βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι πραγματικά, θα είναι φυσικό να εξαφανιστούν οι πλάνες και εξίσου φυσικό θα είναι να εμφανιστούν οι ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος. Οι καταστάσεις του πνεύματος, όπως είναι η αγάπη και η καλοσύνη, βασίζονται στην πραγματικότητα και είναι μία έκφραση της αγνής φύσης μας. Έτσι λοιπόν, όταν θεωρούμε τους άλλους καλόκαρδους, βλέπουμε πέρα από τις πλάνες τους και σχετιζόμαστε με την αγνή τους φύση, τη βουδική τους φύση.
Ο Βούδας σύγκρινε τη βουδική μας φύση με ένα σβόλο χρυσού που βρίσκεται μέσα στη λάσπη, διότι όσο αηδιαστικές κι αν είναι οι πλάνες ενός ανθρώπου, η πραγματική φύση του πνεύματός του παραμένει ακηλίδωτη σαν το καθαρό χρυσάφι. Στην καρδιά και του πιο σκληρού και έκφυλου ανθρώπου υπάρχει το δυναμικό για απεριόριστη αγάπη, συμπόνια και σοφία. Σε αντίθεση με τους σπόρους των πλανών μας, οι οποίοι είναι δυνατό να καταστραφούν, αυτό το δυναμικό είναι τελείως ακατάλυτο και αποτελεί την αγνή, ουσιώδη φύση κάθε έμβιου όντος. Όποτε συναντάμε άλλους ανθρώπους, αντί να εστιάζουμε την προσοχή μας στις πλάνες τους, θα πρέπει να την εστιάζουμε στο χρυσάφι της βουδικής τους φύσης. Αυτό, εκτός του ότι θα δώσει σε εμάς τη δυνατότητα να τους θεωρούμε πολύτιμους και μοναδικούς, θα βοηθήσει και τους άλλους να φέρουν στην επιφάνεια τις καλές τους ιδιότητες. Αν θεωρούμε ότι ο κάθε άνθρωπος είναι ένας μελλοντικός Βούδας, τότε, λόγω της αγάπης και της συμπόνιας μας, θα είναι φυσικό να βοηθήσουμε και να ενθαρρύνουμε την ωρίμανση αυτού του δυναμικού.
Επειδή έχουμε συνηθίσει να φροντίζουμε για τον εαυτό μας περισσότερο από τους άλλους, η άποψη ότι όλα τα αισθανόμενα όντα είναι εξαιρετικά πολύτιμα δεν μπορεί να καλλιεργηθεί εύκολα. Για να προκύψει αυτή η σκέψη φυσικά και αβίαστα θα πρέπει να εξασκήσουμε το πνεύμα μας υπομονετικά για πολλά χρόνια. Όπως ένας ωκεανός σχηματίζεται από πολλές μικροσκοπικές σταγόνες νερού οι οποίες μαζεύονται σιγά-σιγά για πάρα πολύ καιρό, έτσι και οι συνειδητοποιήσεις της αγάπης και της συμπόνιας που υπάρχουν στο πνεύμα των προχωρημένων ασκούμενων είναι αποτέλεσμα συνεχούς εξάσκησης. Θα πρέπει να αρχίσουμε προσπαθώντας να φροντίζουμε για τους γονείς, την οικογένεια και τους στενούς μας φίλους, μέχρι να φτάσουμε στο σημείο να νιώθουμε το ίδιο και για όλους τους ανθρώπους που ζουν γύρω μας. Σταδιακά θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε τη φιλαλληλία που φροντίζει για όλα τα αισθανόμενα όντα.
Είναι σημαντικό να αρχίσουμε με τους ανθρώπους του στενού μας κύκλου, διότι αν προσπαθούμε να αγαπάμε όλα τα αισθανόμενα όντα με ένα γενικό και αόριστο τρόπο, ενώ ταυτόχρονα παραμελούμε τους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρεφόμαστε συχνά, η φιλαλληλία μας θα είναι αόριστη και αναξιόπιστη. Κατά τη διάρκεια του διαλογισμού μας ίσως αναπτύξουμε μερικά καλά συναισθήματα, τα οποία όμως θα εξαφανιστούν με το τέλος του διαλογισμού και έτσι δεν θα επέλθει καμία βασική αλλαγή στο πνεύμα μας. Όμως, αν στο τέλος του κάθε διαλογισμού παίρνουμε τη δυνατή απόφαση να φροντίζουμε για αυτούς με τους οποίους πρόκειται να περάσουμε τη μέρα μας και μετά υλοποιήσουμε αυτή την απόφαση, η φιλαλληλία μας θα έχει γερά θεμέλια και θα είναι ειλικρινής. Η συστηματική και αποφασιστική προσπάθεια να αγαπήσουμε τους ανθρώπους του στενού μας κύκλου, ακόμα και όταν μας δυσκολεύουν τη ζωή, θα φθείρει συνεχώς τη φιλαυτία μας και τελικά θα μας δώσει τη δυνατότητα να οικοδομήσουμε στο πνεύμα μας ένα σταθερό θεμέλιο φιλαλληλίας. Μ' αυτό το θεμέλιο δεν θα δυσκολευόμαστε να νιώθουμε αγάπη για όλο και περισσότερα αισθανόμενα όντα και τελικά θα αναπτύξουμε την παγκόσμια αγάπη και τη συμπόνια ενός Μποντισάτβα.

Η ικανότητά μας να βοηθήσουμε τους άλλους εξαρτάται και από την καρμική σχέση που έχουμε σ' αυτή τη ζωή, καθώς και από την καρμική σχέση που είχαμε στις περασμένες μας ζωές. Όλοι έχουμε ένα στενό κύκλο ανθρώπων με τους οποίους έχουμε μία ξεχωριστή καρμική σχέση σ' αυτή τη ζωή. Παρόλο που χρειάζεται να φροντίζουμε εξίσου για όλα τα όντα, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να φερόμαστε σε όλους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Παραδείγματος χάρη, δεν θα ήταν σωστό να φερόμαστε στον εργοδότη μας με τον ίδιο τρόπο που φερόμαστε στους στενούς μας φίλους και στην οικογένειά μας. Υπάρχουν επίσης άνθρωποι που θέλουν απλώς την ησυχία τους και αντιπαθούν οποιαδήποτε έκφραση τρυφερότητας. Η αγάπη για τους άλλους είναι κυρίως μια στάση του πνεύματος και ο τρόπος με τον οποίο την εκφράζουμε εξαρτάται από τις ανάγκες και τις ευχές του κάθε ανθρώπου, καθώς επίσης και από την καρμική σχέση που έχουμε μαζί του. Πρακτικά δεν μπορούμε να φροντίσουμε για όλα τα όντα, μπορούμε όμως να αναπτύξουμε ενδιαφέρον για όλα τα όντα. Αυτό είναι το κύριο σημείο της εξάσκησης του πνεύματος. Αν εξασκήσουμε το πνεύμα μας κατ' αυτόν τον τρόπο θα γίνουμε τελικά ένας Βούδας, ο οποίος θα έχει πραγματικά τη δύναμη να προστατεύσει όλα τα αισθανόμενα όντα.
Αν στοχαστούμε προσεκτικά όλα αυτά τα σημεία θα φτάσουμε στο ακόλουθο συμπέρασμα:

Επειδή όλα τα αισθανόμενα όντα είναι πολύ πολύτιμα για μένα, θα πρέπει να τα φροντίζω και να τα αγαπώ.
Αυτή την απόφαση θα πρέπει να τη θυμόμαστε διαρκώς, διότι αποτελεί ένα σπόρο στον οποίο θα πρέπει να προσφέρουμε τα απαραίτητα συστατικά μέχρι να μεγαλώσει και να γίνει ένα αυθόρμητο συναίσθημα ισότητας του εαυτού με τους άλλους. Αυτή η συνειδητοποίηση λέγεται "η εξίσωση του εαυτού με τους άλλους". Όπως θεωρούμε σημαντική τη δική μας ηρεμία και ευτυχία, έτσι θα πρέπει να θεωρούμε και την ηρεμία και ευτυχία όλων των έμβιων όντων. Επιπλέον, με τον ίδιο τρόπο που δουλεύουμε για να ελευθερώσουμε τον εαυτό μας από τη δυστυχία και τα προβλήματα, θα πρέπει να δουλεύουμε για να ελευθερώσουμε και τους άλλους. 
 http://www.translatum.gr/buddhism/kelsang1.htm