Eισαγωγή
Αυτό το βιβλίο βασίζεται στο φημισμένο κείμενο Οκτώ Στροφές για την Εξάσκηση του Πνεύματος (στα θιβετιανά Λότζονγκ Τσιγκ Γκιέμα) το οποίο γράφτηκε από τον Μποντισάτβα Λάνγκρι Τάνγκπα, ένα βουδιστή Δάσκαλο που έζησε στο Θιβέτ τον ενδέκατο αιώνα. Παρόλο που αποτελείται μόνο από οκτώ τετράστιχες στροφές, αυτό το σπουδαίο κείμενο του Βουδισμού της Μαχαγιάνα αποκαλύπτει την ουσία του μονοπατιού προς τη φώτιση, διότι μας δείχνει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να μεταμορφώσουμε τη σύγχυση και τον εγωκεντρισμό που χαρακτηρίζει τώρα το πνεύμα μας στην τέλεια σοφία και συμπόνια ενός Βούδα.
Κάθε έμβιο ον έχει το δυναμικό να γίνει ένας ή μια Βούδας, δηλαδή ένα ον που έχει εξαγνίσει το πνεύμα του από όλα τα σφάλματα και τους περιορισμούς και έχει τελειοποιήσει όλες τις καλές ιδιότητες. Το πνεύμα μας είναι σαν το συννεφιασμένο ουρανό που, ενώ στην ουσία είναι καθαρός και αγνός, έχει σκεπαστεί από τα σύννεφα των πλανών. Όμως, όπως τελικά διαλύονται ακόμα και τα πιο παχιά σύννεφα, έτσι μπορούν να απομακρυνθούν από το πνεύμα μας ακόμα και οι πιο δυνατές πλάνες. Οι πλάνες, όπως το μίσος, η απληστία και η άγνοια, δεν αποτελούν ένα εγγενές μέρος του πνεύματος. Αν εφαρμόσουμε τις κατάλληλες μεθόδους, μπορούμε να τις εξαλείψουμε από το πνεύμα μας και να βιώσουμε την ύψιστη ευτυχία της τέλειας φώτισης.
Όλοι οι άνθρωποι θέλουν να είναι ευτυχισμένοι και κανείς δεν θέλει να υποφέρει, όμως ελάχιστοι είναι αυτοί που καταλαβαίνουν τις αληθινές αιτίες της ευτυχίας και της δυστυχίας. Έχουμε την τάση να ψάχνουμε την ευτυχία έξω από μας θεωρώντας ότι, αν είχαμε το σωστό σπίτι, το σωστό αυτοκίνητο, τη σωστή δουλειά και τους σωστούς φίλους, τότε θα ήμασταν αληθινά ευτυχισμένοι. Ξοδεύουμε σχεδόν όλη μας την ώρα προσπαθώντας να προσαρμόσουμε τον εξωτερικό κόσμο έτσι ώστε να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες μας. Όλη μας τη ζωή προσπαθούμε να έχουμε γύρω μας ανθρώπους και πράγματα που μας προσφέρουν μια αίσθηση άνεσης, ασφάλειας ή ευχαρίστησης, όμως ακόμα δεν έχουμε βρει αγνή και διαρκή ευτυχία. Ακόμα και όταν εκπληρώσουμε τις επιθυμίες μας, δεν περνάει πολύς χρόνος μέχρι αυτές να αλλάξουν και να θέλουμε κάτι άλλο. Μπορεί να βρούμε το σπίτι των ονείρων μας, αλλά μετά από μερικούς μήνες μας φαίνεται ότι χρειαζόμαστε μια μεγαλύτερη κουζίνα, ένα δωμάτιο ακόμα ή ένα μεγαλύτερο κήπο και έτσι αρχίζουμε να σκεφτόμαστε να μετακομίσουμε. Ή μπορεί να συναντήσουμε τον "τέλειο" ή την "τέλεια" σύντροφο, να τον ή την ερωτευτούμε και να αποφασίσουμε να ζήσουμε μαζί. Στην αρχή ο σύντροφός μας φαίνεται ότι είναι ο πιο υπέροχος άνθρωπος του κόσμου, όμως πολύ σύντομα αρχίζουμε να βρίσκουμε σφάλματα στο χαρακτήρα του. Ανακαλύπτουμε ότι δεν είμαστε πια ερωτευμένοι και αρχίζουμε να ψάχνουμε για κάποιον άλλον άνθρωπο που θα εκπληρώσει τις επιθυμίες μας.
Οι άνθρωποι ανέκαθεν προσπαθούσαν να βελτιώσουν τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής τους, όμως παρά τις προσπάθειες κανείς δεν έχει αποκτήσει μεγαλύτερη ευτυχία. Από την άποψη της υλικής ανάπτυξης οι χώρες που προοδεύουν είναι πολλές, η τεχνολογία εξελίσσεται όλο και πιο πολύ και η γνώση των ανθρώπων στα διάφορα θέματα έχει αυξηθεί υπερβολικά. Σήμερα γνωρίζουμε πολλά πράγματα που δεν γνωρίζαμε στο παρελθόν και μπορούμε να κάνουμε πράγματα, τα οποία δεν μπορούσαμε καν να ονειρευτούμε. Επιφανειακά ο κόσμος μας μοιάζει να βελτιώνεται, όμως, αν κοιτάξουμε λίγο βαθύτερα, θα διαπιστώσουμε ότι σήμερα υπάρχουν πολλά προβλήματα που δεν υπήρχαν παλιά. Τα νέα όπλα είναι τρομακτικά, το περιβάλλον μας δηλητηριάζεται συστηματικά και μέρα με τη μέρα εμφανίζονται καινούργιες αρρώστιες. Ακόμα και οι πιο απλές απολαύσεις, όπως το φαγητό και η ηλιοθεραπεία, γίνονται όλο και πιο επικίνδυνες.
Η αχαλίνωτη επιζήτηση της ευτυχίας σε εξωτερικές πηγές έχει επιφέρει την καταστροφή του πλανήτη μας και έχει κάνει τη ζωή μας περίπλοκη και δυσάρεστη. Είναι ώρα λοιπόν να αναζητήσουμε την ευτυχία σε μία διαφορετική πηγή. Η ευτυχία είναι μια κατάσταση του πνεύματος και έτσι, η πραγματική πηγή της ευτυχίας θα πρέπει να βρίσκεται μέσα στο πνεύμα, όχι στις εξωτερικές συνθήκες. Αν το πνεύμα μας είναι αγνό και ήρεμο, τότε θα είμαστε ευτυχισμένοι, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής μας. Αν όμως το πνεύμα μας δεν είναι αγνό και ήρεμο, δεν θα μπορούμε να είμαστε αληθινά ευτυχισμένοι, όσο σκληρά κι αν προσπαθούμε να αλλάξουμε τις εξωτερικές μας συνθήκες. Σπίτι και σύντροφο μπορούμε να αλλάξουμε αμέτρητες φορές, όμως, αν δεν αλλάξουμε το ανήσυχο και ανικανοποίητο πνεύμα μας, δεν θα βρούμε ποτέ την αληθινή ευτυχία.
Αν είμαστε αναγκασμένοι να περπατήσουμε σ' ένα τραχύ μέρος γεμάτο αγκάθια, ένας τρόπος για να προστατεύσουμε τα πόδια μας είναι να καλύψουμε όλο το έδαφος με δέρμα, μόνο που αυτό δεν είναι και πολύ πρακτικό. Μπορούμε να έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα με έναν πολύ πιο απλό τρόπο, δηλαδή καλύπτοντας με δέρμα τα πόδια μας. Με τον ίδιο τρόπο, αν θέλουμε να προστατευτούμε από τη δυστυχία, μπορούμε ή να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε όλο τον κόσμο, ώστε να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες μας, ή να αλλάξουμε το πνεύμα μας. Μέχρι τώρα προσπαθήσαμε να αλλάξουμε τον κόσμο, αλλά είναι φανερό ότι αυτό δεν απέδωσε. Τώρα χρειάζεται να αλλάξουμε το πνεύμα μας.
Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι να αναγνωρίσουμε ποιες είναι οι καταστάσεις του πνεύματος που προκαλούν την ευτυχία και ποιες αυτές που προκαλούν τη δυστυχία. Στο βουδισμό οι καταστάσεις του πνεύματος που φέρνουν την ηρεμία και την ευτυχία λέγονται "ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος", ενώ αυτές που ταράζουν την ηρεμία μας και μας προκαλούν δυστυχία λέγονταν "πλάνες". Στο πνεύμα μας υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι πλανών, όπως η προσκόλληση λόγω της επιθυμίας, ο θυμός, η ζήλια, η υπερηφάνεια, η φιλαργυρία και η άγνοια. Αυτές οι πλάνες είναι γνωστές ως "εσωτερικοί εχθροί", διότι βρίσκονται μέσα μας και καταστρέφουν διαρκώς την ευτυχία μας. Η μοναδική τους λειτουργία είναι να μας βλάπτουν.
Οι πλάνες είναι οι διεστραμμένοι τρόποι με τους οποίους βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους ανθρώπους και τον κόσμο γύρω μας. Μια απατηλή κατάσταση του πνεύματος βλέπει αυτά τα φαινόμενα με έναν τρόπο που δεν συμφωνεί με την πραγματικότητα. Παραδείγματος χάρη το μίσος, το οποίο είναι μια απατηλή κατάσταση του πνεύματος, θεωρεί έναν άλλον άνθρωπο αυθύπαρκτα κακό (άνω τελεία) ένας αυθύπαρκτα κακός άνθρωπος όμως είναι κάτι που δεν υπάρχει. Από την άλλη μεριά, η προσκόλληση λόγω της επιθυμίας από την άλλη μεριά, θεωρεί το αντικείμενο που επιθυμεί ένα αυθύπαρκτα καλό αντικείμενο και μια αληθινή πηγή της ευτυχίας. Αν έχουμε μια έντονη λαχτάρα να φάμε σοκολάτα, η σοκολάτα μάς φαίνεται ότι είναι ένα αυθύπαρκτα επιθυμητό αντικείμενο. Παρ' όλα αυτά, αν φάμε πάρα πολύ και αρχίσουμε να νιώθουμε άσχημα, η σοκολάτα παύει να φαίνεται τόσο επιθυμητή και μπορεί να μας φανεί ακόμα και αηδιαστική. Αυτό δείχνει ότι από μόνη της η σοκολάτα δεν είναι ούτε επιθυμητή ούτε αηδιαστική. Η προσκόλληση είναι αυτή η οποία προβάλλει στη σοκολάτα ένα σωρό ιδιότητες που την κάνουν επιθυμητή και η οποία σχετίζεται μετά μαζί της σαν να είχε πράγματι αυτές τις ιδιότητες.
Όλες οι πλάνες λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, διότι προβάλλουν στον κόσμο τη δική τους διεστραμμένη έκδοση της πραγματικότητας και σχετίζονται μετά με αυτή την προβολή σαν να ήταν αληθινή. Όταν το πνεύμα μας βρίσκεται κάτω από την επιρροή των πλανών, δεν βρισκόμαστε σε επαφή με την πραγματικότητα και κατά κάποιον τρόπο είναι σαν να έχουμε παραισθήσεις. Εφόσον το πνεύμα μας επηρεάζεται από έστω και λεπτοφυείς μορφές πλανών, δεν είναι καθόλου παράξενο που η ζωή μας είναι τόσο συχνά γεμάτη απογοήτευση. Είναι σαν να κυνηγάμε διαρκώς οφθαλμαπάτες με μοναδικό αποτέλεσμα την απογοήτευση, όταν δεν παίρνουμε την ικανοποίηση που ελπίζαμε.
Η πηγή όλων των πλανών είναι η διαστρεβλωμένη κατάσταση του πνεύματος, η οποία ονομάζεται "άγνοια του αυτο-αδράγματος" και η οποία αντιλαμβάνεται τα φαινόμενα ως αυθύπαρκτα ή ως ανεξάρτητα. Στην πραγματικότητα όλα τα φαινόμενα προκύπτουν σε εξάρτηση από άλλα φαινόμενα. Δηλαδή η ύπαρξη των φαινομένων εξαρτάται από άλλα φαινόμενα, όπως είναι οι αιτίες τους, τα μέρη τους και οι καταστάσεις του πνεύματος που τα αντιλαμβάνονται. Τα αντικείμενα δεν υπάρχουν από μόνα τους, δηλαδή δεν είναι αυθυπόστατα, διότι εξαρτώνται από τον τρόπο που τα θεωρεί κανείς. Η ανικανότητά μας να συνειδητοποιήσουμε αυτό το σημείο είναι η πηγή όλων μας των προβλημάτων.
Ο τύπος του αυτο-αδράγματος που μας βλάπτει περισσότερο είναι αυτός που μας κάνει να αρπαζόμαστε από τον εαυτό μας ή το εγώ μας, θεωρώντας ότι είναι αυθύπαρκτο ή ανεξάρτητο.
Ενστικτωδώς αυτό που νιώθουμε είναι ότι έχουμε έναν τελείως αληθινό και αντικειμενικό εαυτό ή εγώ, ο οποίος υπάρχει ανεξάρτητα από όλα τα άλλα φαινόμενα, ακόμα και από το ίδιο μας το σώμα και το πνεύμα. Μια συνέπεια αυτού του αδράγματος από τον εαυτό -δηλαδή τον εαυτό ως ανεξάρτητη οντότητα που είναι ξεχωριστή από τον κόσμο και τους άλλους ανθρώπους- είναι ότι αναπτύσσουμε φιλαυτία, δηλαδή μια κατάσταση του πνεύματος που θεωρεί τον εαυτό ύψιστα σημαντικό. Επειδή φροντίζουμε τον εαυτό μας τόσο πολύ, μας έλκουν οι άνθρωποι και τα πράγματα που θεωρούμε γοητευτικά, θέλουμε να αποφύγουμε τους ανθρώπους και τα πράγματα που θεωρούμε απωθητικά και αδιαφορούμε για τους ανθρώπους και τα πράγματα που δεν θεωρούμε ούτε γοητευτικά, ούτε απωθητικά. Κατ' αυτόν τον τρόπο γεννιέται η προσκόλληση, ο θυμός και η αδιαφορία. Επειδή έχουμε μια υπερβολική αίσθηση της σπουδαιότητάς μας, νιώθουμε ότι τα συμφέροντα των άλλων είναι αντίθετα με τα δικά μας και αυτό με τη σειρά του προκαλεί την εμφάνιση της ανταγωνιστικότητας, της ζήλιας, της αλαζονείας και της απουσίας της περίσκεψης για τους άλλους. Κάτω από την επιρροή αυτών αλλά και άλλων πλανών, συμπεριφερόμαστε με καταστροφικούς τρόπους, σκοτώνοντας, κλέβοντας, έχοντας αρνητική σεξουαλική συμπεριφορά, λέγοντας ψέματα και πληγώνοντας τους άλλους με το λόγο μας. Το αποτέλεσμα αυτών των αρνητικών πράξεων είναι ότι προκαλούμε δυστυχία τόσο στον εαυτό μας όσο και στους άλλους.
Παρόλο που οι πλάνες μας είναι βαθιά ριζωμένες, δεν αποτελούν ένα εγγενές μέρος του πνεύματός μας, γι' αυτό λοιπόν είναι σίγουρο ότι μπορούμε να τις απομακρύνουμε. Οι πλάνες δεν είναι παρά κακές συνήθειες του πνεύματος και, όπως συμβαίνει με όλες τις συνήθειες, μπορούν να κοπούν. Κάνοντας μια ειλικρινή και συνεχή προσπάθεια να εξοικειωθούμε με δημιουργικές καταστάσεις του πνεύματος, θα μπορέσουμε να εξαλείψουμε ακόμα και τις πιο επίμονες πλάνες και να τις αντικαταστήσουμε με τις αντίθετες ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος. Παραδείγματος χάρη ο θυμός μας θα αποδυναμωθεί, αν εξοικειώσουμε το πνεύμα μας με την υπομονή και την αγάπη, η προσκόλληση θα αποδυναμωθεί, αν εξοικειώσουμε το πνεύμα μας με τη μη προσκόλληση και η ζήλια μας θα αποδυναμωθεί, αν μάθουμε να αγαλλιάζουμε με την καλή τύχη των άλλων.
Για να εξαλείψουμε όμως τις πλάνες, θα πρέπει να καταστρέψουμε τη ρίζα τους, το πνεύμα του αυτο-αδράγματος, εξοικειώνοντας το πνεύμα μας με την αληθινή φύση της πραγματικότητας, την τελική αλήθεια. Αν καταστρέψουμε το αυτο-άδραγμα θα είναι φυσικό να σταματήσουν όλες οι πλάνες, όπως συμβαίνει με τα φύλλα και τα κλαδιά ενός δέντρου τα οποία ξεραίνονται αν καταστραφούν οι ρίζες του. Αφού εξαλείψουμε τις πλάνες μας, τίποτα δεν θα μπορεί να ταράξει πια το πνεύμα μας. Καθώς δεν θα υπάρχουν πλέον οι εσωτερικές αιτίες της δυστυχίας, οι εξωτερικές πηγές της δυστυχίας, όπως η αρρώστια ή ο θάνατος, δεν θα έχουν τη δύναμη να ταράξουν το πνεύμα μας. Αυτή η μόνιμη παύση της πλάνης και της δυστυχίας είναι γνωστή στα Σανσκριτικά ως "απελευθέρωση" ή "νιρβάνα".
Η επίτευξη της προσωπικής μας απελευθέρωσης από τη δυστυχία είναι ένα υπέροχο κατόρθωμα, όμως δεν είναι ο τελικός στόχος. Δεν είμαστε απομονωμένα άτομα, αλλά μέρος της οικογένειας όλων των έμβιων όντων. Όλα όσα έχουμε στην κατοχή μας, όλα όσα απολαμβάνουμε, όλες οι ευκαιρίες που έχουμε για πνευματική ανάπτυξη και ακόμα και το ίδιο μας το σώμα προέρχονται από την καλοσύνη των άλλων. Τι θα κάνουμε λοιπόν; Θα δραπετεύσουμε από τη δυστυχία και θα εγκαταλείψουμε όλους τους άλλους στην τύχη τους; Τότε θα ήμασταν σαν το νεαρό άνδρα ο οποίος παρόλο που έχει φυλακιστεί μαζί με τους γονείς του, δραπετεύει μόνος του, αφήνοντας τους γονείς του στη φυλακή. Κανείς δεν θα θαύμαζε ποτέ αυτό τον άνθρωπο. Βεβαίως και χρειάζεται να κάνουμε μια προσπάθεια για να απελευθερωθούμε από τη φυλακή που δημιουργούν οι απατηλές καταστάσεις του πνεύματος, όμως ο τελικός μας στόχος θα πρέπει να είναι να βοηθήσουμε και όλους τους άλλους να κάνουν το ίδιο.
Έτσι λοιπόν στο βουδισμό ο τελικός στόχος είναι η επίτευξη της τέλειας φώτισης. Ο Σανσκριτικός όρος "Βούδας" σημαίνει "Αυτός που Έχει Ξυπνήσει" και αναφέρεται σε οποιονδήποτε έχει ξυπνήσει από τον ύπνο της άγνοιας και έχει απελευθερωθεί από το όνειρο της απατηλής εμφάνισης. Επειδή τα κοινά όντα σαν και μας δεν έχουν ξυπνήσει από τον ύπνο της άγνοιας, συνεχίζουμε να ζούμε σ' ένα ονειρικό κόσμο απατηλών εμφανίσεων και δεν βλέπουμε την αληθινή φύση των πραγμάτων. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που βιώνουμε δυστυχία και δεν μπορούμε να ευεργετήσουμε τους άλλους. Έχοντας απομακρύνει εντελώς όλα τα ίχνη του σκοταδιού της άγνοιας από το πνεύμα τους, οι Βούδες έχουν αποκτήσει παντογνώστρια σοφία και την απεριόριστη ικανότητα να βοηθούν όλα τα έμβια όντα.
Η απεριόριστη συμπόνια τους, η οποία αγκαλιάζει τα πάντα, δίνει στους Βούδες την ενέργεια να δουλεύουν ασταμάτητα για χάρη των άλλων. Επειδή γνωρίζουν τις αληθινές αιτίες της ευτυχίας και της δυστυχίας, ξέρουν με ποιον ακριβώς τρόπο μπορούν να βοηθήσουν τα έμβια όντα σύμφωνα με τις ανάγκες και τις τάσεις του καθενός. Οι Βούδες έχουν τη δύναμη να ευλογούν το πνεύμα των ανθρώπων, προκαλώντας έτσι τη μείωση των πλανών τους και την αύξηση των αρετών τους, καθώς και την ικανότητα να εκδηλώνουν αμέτρητες μορφές προς όφελος των άλλων. Ο πλέον αποτελεσματικός απ' όλους τους τρόπους, με τους οποίους οι Βούδες βοηθούν τα έμβια όντα, είναι ότι τα διδάσκουν τον τρόπο να ελέγξουν το πνεύμα τους και να ακολουθήσουν το μονοπάτι προς την απελευθέρωση και τη φώτιση.
Ο ιδρυτής του βουδισμού σ' αυτόν τον κόσμο ήταν ο Βούδας Σακυαμούνι. Αφού έφτασε στη φώτιση, ο Βούδας έδωσε ογδόντα τέσσερις χιλιάδες διδασκαλίες. Όλες αυτές οι διδασκαλίες είναι συμβουλές για το πώς μπορεί κανείς να δαμάσει και να υπερνικήσει τις πλάνες του καλλιεργώντας ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος. Οι διδασκαλίες του Βούδα και οι εσωτερικές συνειδητοποιήσεις που αποκτά κανείς, εφαρμόζοντας στην πράξη αυτές τις διδασκαλίες, είναι γνωστές ως "Ντάρμα".
Στο κείμενο, στο οποίο βασίζεται αυτό το βιβλίο, ο Μποντισάτβα Λάνγκρι Τάνγκπα συνοψίζει την ουσία του Βουδαντάρμα μέσα σε οκτώ μικρές στροφές. Αν στοχαστούμε το νόημα αυτών των στροφών, θα διαπιστώσουμε ότι παρουσιάζουν βήμα προς βήμα το μονοπάτι προς την τέλεια εσωτερική ειρήνη και ευτυχία. Αν εφαρμόσουμε σταδιακά στην πράξη αυτές τις οδηγίες με ειλικρίνεια, θα υποτάξουμε τις καταστροφικές και εγωκεντρικές συνήθειες του πνεύματός μας και θα τις αντικαταστήσουμε με θετικές καταστάσεις του πνεύματος, όπως είναι η άνευ όρων αγάπη και η συμπόνια. Τέλος, εφαρμόζοντας τις οδηγίες που δίνονται στο κεφάλαιο για την τελική μποντιτσίτα, θα μπορέσουμε να υπερνικήσουμε την κύρια πλάνη της άγνοιας του αυτο-αδράγματος και τα αποτυπώματά της, βιώνοντας έτσι την ευδαιμονία της τέλειας φώτισης. Αυτό είναι το αληθινό νόημα της αναζήτησης της ευτυχίας από μια διαφορετική πηγή.
Παρόλο που οι Οκτώ Στροφές γράφτηκαν πριν από εννιακόσια χρόνια, είναι τόσο σχετικές με το σήμερα όσο ήταν και τότε. Από τις συμβουλές του Λάνγκρι Τάνγκπα μπορεί να ωφεληθεί όποιος έχει την αυθεντική ευχή να υπερνικήσει τα εσωτερικά του προβλήματα και να φτάσει στη μόνιμη εσωτερική ειρήνη και ευτυχία είτε είναι βουδιστής είτε όχι.
Η ΚΑΛΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ
Όλα τα έμβια όντα αξίζουν την φροντίδα μας, διότι μας έχουν δείξει μεγάλη καλοσύνη. Όλη η ευτυχία μας προσωρινή, ή τελική, είναι αποτέλεσμα της καλοσύνης τους. Ακόμα και το σώμα μας είναι αποτέλεσμα της καλοσύνης των άλλων. Το σώμα μας δεν το φέραμε μαζί μας από την περασμένη μας ζωή, αναπτύχθηκε από την ένωση του σπέρματος του πατέρα μας και του ωαρίου της μητέρας μας. μετά τη σύλληψή μας η μητέρα μας, εξαιτίας της καλοσύνης της, μας επέτρεψε να παραμείνουμε μέσα στη μήτρα της. Έθρεψε το σώμα μας με το αίμα και τη ζεστασιά της, υπέμεινε μεγάλες ταλαιπωρίες και τέλος πέρασε για χάρη μας από την επώδυνη δοκιμασία της γέννας. Ήρθαμε σε αυτόν τον κόσμο γυμνοί και με άδεια χέρια και αμέσως μας δόθηκε σπίτι, τροφή, ρούχα και ό,τι άλλο χρειαζόμασταν. Όταν ήμασταν ένα ανήμπορο μωρό, η μητέρα μας προστάτεψε από τον κίνδυνο, μας τάισε, μας καθάρισε, μας αγάπησε. Χωρίς την καλοσύνη της δεν θα ήμασταν ζωντανοί σήμερα. (…)
Εν συντομία, οι άλλοι άνθρωποι είναι απαραίτητοι για τη σωματική, τη συναισθηματική και την πνευματική μας ευημερία. Χωρίς τους άλλους δεν είμαστε τίποτα. Η αίσθηση που έχουμε ότι είμαστε ένα νησί, ένα ανεξάρτητο, αυτοδύναμο άτομο, δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Πιο σωστό θα ήταν να θεωρήσουμε τον εαυτό μας σαν ένα κύτταρο στο τεράστιο σώμα της ζωής, ναι μεν ξεχωριστό, αλλά και στενά συνδεδεμένο με όλα τα έμβια όντα. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς τους άλλους, αλλά και αυτοί με τη σειρά τους επηρεάζονται από ό,τι κάνουμε. Η άποψη ότι είναι δυνατό να εξασφαλίσουμε τη δική μας ευημερία, αγνοώντας την ευημερία των άλλων ή και ενεργώντας εις βάρος της, δεν είναι καθόλου ρεαλιστική.
Αν στοχαστούμε τους αμέτρητους τρόπους με τους οποίους δεχόμαστε βοήθεια από τους άλλους, θα πρέπει να πάρουμε την αμετάκλητη απόφαση "Πρέπει να φροντίζω για όλα τα έμβια όντα, διότι μου φέρονται με μεγάλη καλοσύνη". Σε αυτή την απόφαση βασίζεται και η ανάπτυξη της φιλαλληλίας, δηλαδή της αίσθησης ότι όλα τα έμβια όντα είναι σημαντικά και ότι η ευτυχία τους έχει σημασία. Στη συνέχεια προσπαθούμε να συγκεντρώσουμε όλη μας την προσοχή σ' αυτό το συναίσθημα και να το διατηρήσουμε στο πνεύμα μας χωρίς να το ξεχάσουμε, για όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο. Όταν τελειώσουμε το διαλογισμό, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε στο πνεύμα μας αυτή την αγάπη, έτσι ώστε, κάθε φορά που συναντάμε κάποιον, να σκεφτόμαστε ως εξής "Αυτός ο άνθρωπος είναι σημαντικός, η ευτυχία αυτού του ανθρώπου έχει σημασία". Κατ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να κάνουμε τη φιλαλληλία την κύρια άσκησή μας.
Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΟΝΙΑΣ
Κατ' αρχάς μπορούμε να σκεφτούμε όλους αυτούς που υποφέρουν αυτή τη στιγμή από έντονο εμφανή πόνο. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που βιώνουν τρομακτική δυστυχία από αρρώστιες όπως είναι ο καρκίνος, το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοποιητικής Ανεπάρκειας (AIDS) και η ασθένεια του Πάρκινσον. Πόσοι άνθρωποι δεν έχουν χάσει ένα αγαπημένο παιδί ή ένα φίλο από τη μάστιγα του AIDS, βλέποντας το αγαπημένο τους πρόσωπο μέρα με τη μέρα να γίνεται όλο και πιο αδύναμο και ξέροντας ότι δεν υπάρχει θεραπεία; Κάθε μέρα είναι χιλιάδες οι άνθρωποι που βιώνουν την αγωνία του θανάτου από αρρώστιες ή δυστυχήματα. Χωρίς να έχουν καμία δυνατότητα επιλογής αποχωρίζονται όσους αγαπάνε, ενώ αυτοί που μένουν πίσω νιώθουν συχνά απαρηγόρητο πόνο και μοναξιά. Φανταστείτε μια ηλικιωμένη γυναίκα που έχασε τον άντρα της, το σύντροφο όλης της ζωής της και επιστρέφει λυπημένη μετά την κηδεία σ' ένα άδειο σπίτι όπου θα ζήσει μόνη της για το υπόλοιπο της ζωής της! (…)
Όλη η δυστυχία που αντιμετωπίζουμε είναι αποτέλεσμα αρνητικού κάρμα. Αν μπορούμε να αναπτύξουμε συμπόνια γι' αυτούς που βιώνουν τα αποτελέσματα των αρνητικών πράξεων που έχουν κάνει στο παρελθόν, γιατί να μην μπορούμε να αναπτύξουμε συμπόνια και γι' αυτούς που δημιουργούν τις αιτίες να βιώσουν δυστυχία στο μέλλον; Ένας βασανιστής βρίσκεται, αν κρίνουμε μακροπρόθεσμα, σε χειρότερη θέση από το θύμα του, διότι η δυστυχία του μόλις αρχίζει. Αν το θύμα μπορέσει να δεχτεί τη δυστυχία του χωρίς να αναπτύξει μίσος στο πνεύμα του, θα εξαντλήσει αυτό το συγκεκριμένο κάρμα χωρίς να δημιουργήσει καινούργιο και έτσι η δυστυχία του όπου να' ναι θα πάρει τέλος. Ο βασανιστής όμως θα πρέπει πρώτα να περάσει πολλούς αιώνες στην κόλαση και μετά, όταν θα έχει πια επαναγεννηθεί ως άνθρωπος, θα πρέπει να βιώσει πόνο παρόμοιο με αυτόν που προκάλεσε στο θύμα του. Αυτός είναι ο λόγος που θα πρέπει να αναπτύξουμε έντονη συμπόνια γι' αυτούς τους ανθρώπους.
Μια μητέρα, παρόλο που μπορεί να έχει προειδοποιήσει το παιδί της για τον κίνδυνο, θα νιώσει συμπόνια αν το παιδί της ακουμπήσει το χέρι του στο ηλεκτρικό μάτι και καεί. Κανείς δεν θέλει να υποφέρει (άνω τελεία) ο μοναδικός λόγος που τα έμβια όντα δημιουργούν τις αιτίες για δυστυχία είναι επειδή βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο των πλανών τους. Έτσι λοιπόν θα πρέπει να νιώθουμε την ίδια συμπόνια για όλα τα έμβια όντα, τόσο γι' αυτά που δημιουργούν τις αιτίες για δυστυχία, όσο και γι' αυτά που ήδη υποφέρουν από τις συνέπειες των αδέξιων πράξεών τους. Ούτε ένα έμβιο ον δεν υπάρχει για το οποίο δεν θα πρέπει να νιώθουμε συμπόνια.
Μπορεί επίσης να δυσκολευόμαστε να νιώσουμε συμπόνια για τους πλούσιους, τους υγιείς και τους ανθρώπους που έχουν το σεβασμό των άλλων, επειδή δεν υποφέρουν από εμφανή πόνο. Στην πραγματικότητα όμως, ακόμα και αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν μεγάλη πνευματική δυστυχία και δυσκολεύονται να διατηρήσουν το πνεύμα τους ήρεμο. Ανησυχούν για τα χρήματά τους, το σώμα τους και τη φήμη τους. Όπως και τα άλλα σαμσαρικά όντα, είναι αναγκασμένοι από τη μια ζωή στην άλλη να υποφέρουν ασταμάτητα από τα δεινά της γέννησης, των γηρατειών, της αρρώστιας και του θανάτου. Επιπλέον τα πλούτη και οι καλές συνθήκες που απολαμβάνουν στη ζωή τους δεν έχουν κανένα απολύτως νόημα, αν λόγω της άγνοιας τα χρησιμοποιούν μόνο για να δημιουργήσουν την αιτία για μελλοντική δυστυχία.
Αν, λόγω της εγκάρδιας αγάπης που έχουμε για όλα τα έμβια όντα, στοχαστούμε τον πόνο τους, την αδυναμία τους να εκπληρώσουν τις ευχές τους, τον τρόπο που σπέρνουν τους σπόρους για τη μελλοντική τους δυστυχία και την έλλειψη ελευθερίας που έχουν, τότε η συμπόνια που θα νιώσουμε γι' αυτά θα είναι βαθιά. Πρέπει να καταλάβουμε, αλλά και να νιώσουμε τον πόνο τους, με την ίδια ένταση που νιώθουμε το δικό μας. Στην αρχή μπορούμε να στοχαστούμε τη δυστυχία της οικογένειας και των στενών φίλων μας και μετά να συμπεριλάβουμε στις σκέψεις μας και άλλα όντα, μέχρις ότου η συμπόνια μας αγκαλιάσει τελικά όλα τα έμβια όντα. Όταν εμφανιστεί στο πνεύμα μας αυτό το συναίσθημα της παγκόσμιας συμπόνιας, εστιάζουμε όλη μας την προσοχή σ' αυτό και προσπαθούμε να το διατηρήσουμε για όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο. Κατ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να εξοικειώσουμε το πνεύμα μας με τη μεγάλη συμπόνια. Κατά πάσα πιθανότητα, στην αρχή θα μπορούμε να διατηρήσουμε αυτό το συναίσθημα μόνο για λίγα λεπτά, όμως σταδιακά μέσω της εξάσκησης θα είμαστε σε θέση να το διατηρούμε για όλο και περισσότερο χρόνο μέχρι που τελικά θα προκύπτει αυθόρμητα, μέρα και νύχτα και θα διαποτίζει όλες μας τις σκέψεις. Από εκείνο το σημείο και μετά οτιδήποτε κι αν κάνουμε θα μας φέρνει πιο κοντά στη φώτιση και όλη μας η ζωή θα αποκτήσει μεγάλο νόημα.
Με λίγα λόγια λοιπόν, όποιος έχει γεννηθεί μέσα στη σαμσάρα είναι αναγκασμένος να βιώσει δυστυχία. Οι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να βιώσουν τη δυστυχία των ανθρώπων, τα ζώα είναι αναγκασμένα να βιώσουν τη δυστυχία των ζώων και τα πεινασμένα φαντάσματα και τα όντα της κόλασης είναι αναγκασμένα να βιώσουν τα δεινά του δικού τους επιπέδου ύπαρξης. Δεν θα ήταν και τόσο τρομερό αν ήταν αναγκασμένοι οι άνθρωποι να βιώσουν αυτή τη δυστυχία για μία μόνο ζωή. Όμως ο κύκλος της δυστυχίας είναι ατέλειωτος και συνεχίζει από τη μια ζωή στην άλλη. Αν στοχαστούμε αυτό τον ανελέητο κύκλο, θα αναπτύξουμε στο πνεύμα μας την έντονη ευχή να ελευθερώσουμε όλα τα έμβια όντα από τη σαμσαρική επαναγέννηση και να τα οδηγήσουμε στην κατάσταση της μόνιμης απελευθέρωσης. Έχοντας λοιπόν προκαλέσει στο πνεύμα μας τη γένεση της παγκόσμιας συμπόνιας, κάνουμε διαλογισμό με απερίσπαστη συγκέντρωση.
Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ ΜΑΣ ΣΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ ΤΟΥ ΝΤΑΡΜΑ
Ο κύριος λόγος που δεν φροντίζουμε για όλα τα έμβια όντα είναι ότι είμαστε διαρκώς απασχολημένοι με τον εαυτό μας και αυτό αφήνει πολύ λίγο χώρο στο πνεύμα μας για να εκτιμήσουμε τους άλλους. Αν έχουμε την ειλικρινή ευχή να αναπτύξουμε στο πνεύμα μας τη φιλαλληλία, θα πρέπει να μειώσουμε το έμμονο ενδιαφέρον για τον εαυτό μας. Γιατί θεωρούμε τον εαυτό μας εξαιρετικά σημαντικό, αλλά τους άλλους όχι; Διότι είμαστε πολύ εξοικειωμένοι με τη φιλαυτία. Σε άναρχο χρόνο έχουμε αρπαχτεί από ένα αληθινά υπαρκτό εγώ. Αυτό το άδραγμα από το εγώ προκαλεί αυτόματα την εμφάνιση της φιλαυτίας, η οποία μας κάνει να σκεφτόμαστε ενστικτωδώς "Είμαι πιο σημαντικός από τους άλλους". Για τα κοινά όντα, το άδραγμα από το εγώ και η φιλαυτία είναι όπως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: το αυτο-άδραγμα αρπάζεται από ένα αληθινά υπαρκτό εγώ, ενώ η φιλαυτία θεωρεί αυτό το εγώ σημαντικό και φροντίζει για την ευημερία του. Ο κύριος λόγος που συμβαίνει αυτό είναι η συνεχής εξοικείωσή μας με τη φιλαυτία, η οποία υπάρχει στο πνεύμα μας μέρα και νύχτα, ακόμα και όταν κοιμόμαστε.
Εφόσον θεωρούμε ότι ο εαυτός μας ή το εγώ μας είναι τόσο πολύτιμο και σημαντικό, διογκώνουμε τις καλές μας ιδιότητες και αναπτύσσουμε μία υπερβολική ιδέα για τον εαυτό μας. Οτιδήποτε μπορεί να λειτουργήσει ως βάση γι' αυτή την υπεροπτική κατάσταση του πνεύματος - η εμφάνισή μας, τα υλικά αγαθά μας, οι γνώσεις μας, οι εμπειρίες μας ή η κοινωνική θέση μας. Αν κάνουμε ένα έξυπνο σχόλιο, σκεφτόμαστε "Είμαι τόσο έξυπνος!" ή, αν έχουμε ταξιδέψει σε πολλά μέρη, νιώθουμε ότι αυτό μας κάνει αυτόματα ένα συναρπαστικό άνθρωπο. Υπερηφάνεια μπορεί να αναπτύξουμε ακόμα και για πράγματα για τα οποία θα έπρεπε να ντρεπόμαστε, όπως για την ικανότητά μας να εξαπατούμε τους άλλους ή και για ικανότητες που απλώς φανταζόμαστε ότι έχουμε, ενώ αντίθετα δυσκολευόμαστε πολύ να αναγνωρίσουμε τα λάθη και τις αδυναμίες μας. Είναι τόσες οι ώρες που περνάμε σκεφτόμενοι τις καλές, φανταστικές ή πραγματικές, ιδιότητές μας, που ξεχνάμε εντελώς τα σφάλματά μας. Στην πραγματικότητα το πνεύμα μας είναι γεμάτο χονδροειδείς πλάνες, τις οποίες όμως αγνοούμε. Φτάνουμε έτσι ακόμα και στο σημείο να κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας, νομίζοντας ότι εμείς δεν έχουμε τέτοιες αποκρουστικές καταστάσεις του πνεύματος. Έτσι ακριβώς όπως όταν σπρώχνουμε τα σκουπίδια κάτω από το χαλί και μετά προσποιούμαστε ότι το σπίτι είναι καθαρό.
Συχνά μας είναι τόσο επώδυνο να παραδεχτούμε τα σφάλματά μας, ώστε βρίσκουμε ένα σωρό δικαιολογίες, προκειμένου να μην αλλάξουμε τη μεγάλη ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας. Ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους για να μην αναγνωρίζουμε τα σφάλματά μας είναι να κατηγορούμε τους άλλους.
Παραδείγματος χάρη, αν έχουμε μια δύσκολη σχέση με κάποιον, το φυσιολογικό συμπέρασμα που βγάζουμε είναι ότι γι' αυτό φταίει αποκλειστικά ο άλλος (άνω τελεία) είμαστε ανίκανοι να δεχτούμε ότι τουλάχιστον εν μέρει σφάλλουμε κι εμείς. Αντί να αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας και να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας, τσακωνόμαστε με τους άλλους και επιμένουμε ότι αυτοί είναι που θα πρέπει να αλλάξουν. Επειδή λοιπόν νομίζουμε ότι είμαστε υπερβολικά σημαντικοί, αποκτάμε μια επικριτική στάση προς τους άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να είναι σχεδόν αδύνατο να αποφύγουμε τη σύγκρουση. Βέβαια το γεγονός ότι εμείς έχουμε ξεχάσει εντελώς τα σφάλματά μας δεν εμποδίζει τους άλλους ανθρώπους να τα παρατηρήσουν και να τα επισημάνουν. Όταν όμως το κάνουν, νιώθουμε ότι μας αδικούν. Αντί να ελέγξουμε τη συμπεριφορά μας με ειλικρίνεια, για να δούμε αν είναι δικαιολογημένη ή όχι η κριτική που δεχόμαστε, εξαιτίας της φιλαυτίας φερόμαστε αμυντικά και προσπαθούμε να αντεκδικηθούμε βρίσκοντας σφάλματα στους άλλους.
Ένας άλλος λόγος που δεν θεωρούμε τους άλλους πολύτιμους είναι ότι δίνουμε μεγάλη προσοχή στα σφάλματά τους, αγνοώντας ταυτόχρονα τις καλές τους ιδιότητες. Δυστυχώς έχουμε αναπτύξει πολύ την ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε τα σφάλματα των άλλων και αφιερώνουμε πολλή από την ενέργειά μας για να τα κατατάξουμε σε λίστες, να τα αναλύσουμε ή ακόμα και να κάνουμε διαλογισμό σ' αυτά! Έχοντας λοιπόν μια τόσο κριτική στάση, αν διαφωνήσουμε για κάτι με το σύντροφό μας ή τους συνεργάτες μας, αντί να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τη δική τους άποψη, σκεφτόμαστε μόνο τους λόγους για τους οποίους έχουμε δίκιο εμείς και όχι αυτοί.
Εστιάζοντας την προσοχή μας αποκλειστικά στα σφάλματα και στα όρια των ικανοτήτων των άλλων θυμώνουμε και γινόμαστε μνησίκακοι και έτσι, αντί να φροντίσουμε γι' αυτούς, αναπτύσσουμε την ευχή να τους βλάψουμε ή να τους δυσφημήσουμε. Έτσι οι μικρές διαφωνίες μπορούν εύκολα να καταλήξουν σε διαμάχες που υποβόσκουν για μήνες.
Αν συγκεντρώνουμε διαρκώς την προσοχή μας στις δικές μας καλές ιδιότητες και στα σφάλματα των άλλων, δεν θα έχουμε ποτέ καλά αποτελέσματα. Το μόνο που θα κατορθώσουμε θα είναι να αποκτήσουμε μια ιδιαίτερα διαστρεβλωμένη άποψη για τον εαυτό μας, τον οποίο θα θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικό, καθώς και μια υπεροπτική και ασεβή στάση απέναντι στους άλλους. Όπως λέει ο Σαντιντέβα στον Οδηγό για τον Τρόπο Ζωής του Μποντισάτβα:
Αυτοί που θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο
και τους άλλους κατώτερους
θα επαναγεννηθούν στα κατώτερα επίπεδα ύπαρξης.
Αν αργότερα επαναγεννηθούν ως άνθρωποι,
θα είναι υπηρέτες ή θα ανήκουν σε κατώτερη τάξη.
Επειδή θεωρούμε ότι εμείς είμαστε ανώτεροι και οι άλλοι κατώτεροι, κάνουμε πολλές αρνητικές πράξεις, οι οποίες αργότερα θα ωριμάσουν ως επαναγέννηση στα κατώτερα επίπεδα ύπαρξης. Λόγω αυτής της αλαζονικής στάσης, ακόμα και όταν τελικά επαναγεννηθούμε ως άνθρωποι, θα έχουμε χαμηλή κοινωνική θέση και θα ζούμε σαν υπηρέτες ή σκλάβοι. Εξαιτίας της υπερηφάνειας μπορεί να θεωρούμε τον εαυτό μας εξαιρετικά έξυπνο, όμως στην πραγματικότητα η υπερηφάνεια μας κάνει ανόητους και γεμίζει το πνεύμα μας με αρνητικότητα. Δεν έχει καμία αξία να θεωρούμε ότι είμαστε πιο σημαντικοί από τους άλλους και να σκεφτόμαστε μόνο τις δικές μας ιδιότητες. Κάτι τέτοιο ούτε βελτιώνει τις ιδιότητές μας, ούτε μειώνει τα σφάλματά μας, ούτε κάνει τους άλλους να συμμερίζονται τη μεγάλη ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας.
Αν αντίθετα εστιάσουμε την προσοχή μας στις καλές ιδιότητες των άλλων, η απατηλή υπερηφάνειά μας θα μειωθεί και θα φτάσουμε στο σημείο να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι πιο σημαντικοί και πολύτιμοι από εμάς. Το αποτέλεσμα θα είναι να αυξηθεί η αγάπη και η συμπόνια μας και θα είναι φυσικό να κάνουμε ενάρετες πράξεις. Αυτό θα μας οδηγήσει στα ανώτερα επίπεδα ύπαρξης, θα επαναγεννηθούμε δηλαδή ως ένας άνθρωπος ή ένας θεός και θα αποκτήσουμε το σεβασμό και τη φιλία πολλών ανθρώπων. Μόνο καλό μπορεί να είναι το αποτέλεσμα που φέρνει ο στοχασμός των καλών ιδιοτήτων των άλλων. Έτσι λοιπόν, ενώ τα κοινά όντα ψάχνουν να βρουν σφάλματα στους άλλους, οι Μποντισάτβα ψάχνουν να βρουν μόνο καλές ιδιότητες.
Στη Συμβουλή από την Καρδιά του Ατίσα ο Ατίσα λέει τα εξής:
Να μην ψάχνετε για λάθη στους άλλους,
αλλά να ψάχνετε για λάθη στον εαυτό σας
και να τα απομακρύνετε όπως το δηλητήριο από το σώμα.
Να μην στοχάζεστε τις καλές σας ιδιότητες,
αλλά να στοχάζεστε τις καλές ιδιότητες των άλλων
και να σέβεστε τον καθένα, όπως θα έκανε ένας υπηρέτης.
Χρειάζεται να σκεφτούμε πολύ γύρω από τα σφάλματά μας, διότι, αν δεν μπορούμε να τα αντιληφθούμε, δεν θα έχουμε κανένα κίνητρο να τα υπερνικήσουμε. Αυτοί που έχουν ήδη φτάσει στη φώτιση μπόρεσαν να απελευθερωθούν από τις πλάνες, οι οποίες αποτελούν την πηγή όλων των σφαλμάτων, εξετάζοντας διαρκώς το πνεύμα τους με σκοπό να βρουν τα σφάλματα και τις ατέλειές τους και έπειτα κάνοντας μεγάλη προσπάθεια για να τα εγκαταλείψουν. Ο Βούδας είπε ότι αυτοί που καταλαβαίνουν τα δικά τους σφάλματα είναι σοφοί, ενώ αυτοί που, χωρίς να γνωρίζουν τα δικά τους σφάλματα, ψάχνουν για σφάλματα στους άλλους, είναι ανόητοι. Ο στοχασμός των δικών μας ιδιοτήτων και των σφαλμάτων των άλλων το μόνο που κάνει είναι να αυξάνει τη φιλαυτία μας και να μειώνει την αγάπη για τους άλλους. Όλα τα φωτισμένα όντα συμφωνούν ότι η φιλαυτία αποτελεί τη ρίζα όλων των σφαλμάτων και ότι η φιλαλληλία αποτελεί την πηγή όλης της ευτυχίας. Οι μόνοι άνθρωποι που διαφωνούν μ' αυτή την άποψη είναι αυτοί που εξακολουθούν να βρίσκονται μέσα στη σαμσάρα. Αν θέλουμε, μπορούμε να διατηρήσουμε την άποψη που έχουν τα κοινά όντα ή να υιοθετήσουμε την άποψη που έχουν όλα τα ιερά όντα. Η επιλογή είναι δική μας, αλλά, αν θέλουμε να απολαύσουμε αληθινή ειρήνη και ευτυχία στο πνεύμα μας, θα ήταν σοφό να υιοθετήσουμε τη δεύτερη.
Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ένα από τα κύρια προβλήματά μας είναι η έλλειψη αυτοσεβασμού και ότι αυτό που χρειάζεται να κάνουμε, είναι να εστιάσουμε εντελώς την προσοχή μας στις καλές μας ιδιότητες, έτσι ώστε να τονώσουμε την αυτοπεποίθησή μας. Είναι αλήθεια ότι, για να σημειώσει κανείς αυθεντική πρόοδο στο πνευματικό μονοπάτι, χρειάζεται να αναπτύξει εμπιστοσύνη στο πνευματικό του δυναμικό και να αναγνωρίσει και να βελτιώσει τις καλές του ιδιότητες. Επίσης όμως χρειάζεται να μπορεί να αναγνωρίσει με διαύγεια, ακρίβεια και ρεαλισμό τα σφάλματα και τις ατέλειες που έχει την εκάστοτε στιγμή. Αν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, θα αναγνωρίσουμε ότι προς το παρόν το πνεύμα μας είναι γεμάτο μιαρότητες, όπως είναι ο θυμός, η προσκόλληση και η άγνοια. Αυτές οι πνευματικές ασθένειες δεν πρόκειται να απομακρυνθούν, μόνο και μόνο επειδή υποκρινόμαστε ότι δεν υπάρχουν. Ο μόνος τρόπος να τις εξαφανίσουμε, είναι να αναγνωρίσουμε με ειλικρίνεια την ύπαρξή τους και μετά να κάνουμε τη χαρούμενη προσπάθεια που χρειάζεται, για να τις εξαλείψουμε.
Ένας από τους κύριους σκοπούς των διδασκαλιών του Ντάρμα είναι να λειτουργήσουν ως καθρέφτης, μέσα στον οποίο μπορούμε να δούμε τα σφάλματά μας. Παραδείγματος χάρη, όταν εμφανίζεται θυμός στο πνεύμα μας, αντί να βρίσκουμε δικαιολογίες, χρειάζεται να πούμε στον εαυτό μας "Αυτός ο θυμός είναι το εσωτερικό δηλητήριο της πλάνης. Δεν έχει καμία αξία ή λόγο ύπαρξης. Λειτουργεί μόνο, για να με βλάψει. Δεν θα ανεχτώ την ύπαρξή του στο πνεύμα μου". Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τον καθρέφτη του Ντάρμα, για να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην προσκόλληση λόγω της επιθυμίας και στην αγάπη. Αυτές οι δύο καταστάσεις του πνεύματος συγχέονται εύκολα, όμως έχει ζωτική σημασία να μπορούμε να διακρίνουμε τη μία από την άλλη, διότι η αγάπη φέρνει μόνο ευτυχία, ενώ η προσκόλληση φέρνει μόνο δυστυχία και μας παγιδεύει ακόμα πιο βαθιά μέσα στη σαμσάρα. Τη στιγμή που αντιλαμβανόμαστε ότι έχει εμφανιστεί προσκόλληση στο πνεύμα μας, θα πρέπει να τεθούμε σε επιφυλακή. Όσο ευχάριστο κι αν μας φαίνεται να ακολουθήσουμε αυτή την προσκόλληση, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι στην πραγματικότητα είναι σαν να γλείφουμε μέλι από την κόψη ενός ξυραφιού και ότι μακροπρόθεσμα η προσκόλληση οδηγεί συνήθως σε ακόμα μεγαλύτερη δυστυχία.
Παρόλο που θα πρέπει να έχουμε βαθιά επίγνωση των σφαλμάτων μας, δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε ποτέ στον εαυτό μας να καταβληθεί και να αποθαρρυνθεί από αυτά τα σφάλματα. Μπορεί να έχουμε πολύ θυμό στο πνεύμα μας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε ένας αυθύπαρκτα θυμωμένος άνθρωπος. Όσες πλάνες και αν έχουμε ή όσο δυνατές και αν είναι, αυτές οι πλάνες δεν αποτελούν ένα ουσιώδες μέρος του πνεύματός μας. Είναι ακαθαρσίες που μολύνουν προσωρινά το πνεύμα μας, χωρίς όμως να αμαυρώνουν την αγνή, ουσιώδη φύση του. Είναι σαν τη λάσπη που, ενώ λερώνει το νερό, δεν γίνεται ποτέ πραγματικά μέρος του νερού. Όπως μπορεί να απομακρυνθεί η λάσπη και να φανερωθεί το αγνό καθαρό νερό, έτσι μπορούν να απομακρυνθούν και οι πλάνες και να φανερωθεί η φυσική αγνότητα και διαύγεια του πνεύματός μας. Παρόλο που χρειάζεται να αναγνωρίζουμε ότι έχουμε πλάνες, δεν θα πρέπει ποτέ να ταυτιζόμαστε μ' αυτές και να σκεφτόμαστε ότι είμαστε ένας άνθρωπος εγωιστής και ανάξιος ή γεμάτος θυμό. Αντίθετα θα πρέπει να ταυτιστούμε με το αγνό δυναμικό μας και να αναπτύξουμε τη σοφία και το θάρρος ώστε να υπερνικήσουμε τις πλάνες μας.
Συνήθως, όταν κοιτάζουμε διάφορα εξωτερικά πράγματα, μπορούμε να διακρίνουμε ανάμεσα σ' αυτά που είναι χρήσιμα και πολύτιμα και σ' αυτά που δεν είναι. Θα πρέπει να μάθουμε να κάνουμε το ίδιο και με το πνεύμα μας. Παρά την αγνή και διαυγή φύση του ριζικού μας πνεύματος, οι νοητικές σκέψεις που προκύπτουν από αυτό είναι πολλές και μοιάζουν με τις φυσαλίδες που δημιουργούνται στον ωκεανό ή με τις πολυάριθμες ακτίνες φωτός που βγαίνουν από μία μόνο φλόγα. Μερικές από αυτές τις σκέψεις είναι ευεργετικές και οδηγούν στην ευτυχία, και την παροντική και τη μελλοντική, ενώ άλλες οδηγούν στη δυστυχία και στα αφόρητα δεινά μιας επαναγέννησης σε κατώτερα επίπεδα ύπαρξης. Χρειάζεται να παρακολουθούμε διαρκώς το πνεύμα μας και να μάθουμε να διακρίνουμε τις ευεργετικές από τις επιβλαβείς σκέψεις που εμφανίζονται την κάθε στιγμή. Αυτοί που έχουν την ικανότητα να το κάνουν αυτό είναι αληθινά σοφοί.
Κάποτε ένας κακός άνθρωπος που είχε σκοτώσει χιλιάδες ανθρώπους συνάντησε ένα Μποντισάτβα που λεγόταν Βασιλιάς Τσάντρα, ο οποίος τον βοήθησε διδάσκοντάς του το Ντάρμα και δείχνοντάς του τα λάθη του. Ο άνθρωπος είπε "Έχοντας κοιτάξει στον καθρέφτη του Ντάρμα καταλαβαίνω τώρα πόσο αρνητικές ήταν οι πράξεις μου και νιώθω έντονη μετάνοια". Υποκινούμενος από αυτή τη βαθιά μετάνοια έκανε με ειλικρίνεια διάφορες ασκήσεις εξαγνισμού και τελικά έγινε ένας Γιόγκι με βαθιές συνειδητοποιήσεις. Αυτό δείχνει ότι, αν κάποιος κοιτάξει στον καθρέφτη του Ντάρμα, αναγνωρίσει τα σφάλματά του και μετά κάνει μία αποφασιστική προσπάθεια να τα απομακρύνει, ακόμα και αν είναι ο πιο κακός άνθρωπος, μπορεί να γίνει ένα εξ ολοκλήρου αγνό ον.
Στο Θιβέτ ζούσε κάποτε ένας φημισμένος ασκούμενος στο Ντάρμα που λεγόταν Γκέσε Μπεν Γκιούνγκιαλ, ο οποίος ούτε προσευχές απήγγειλε ούτε καθόταν στην παραδοσιακή στάση του διαλογισμού, για να κάνει διαλογισμό. Η μοναδική του άσκηση ήταν να παρατηρεί πολύ προσεκτικά το πνεύμα του και να αντικρούει τις πλάνες μόλις εμφανίζονταν. Όποτε παρατηρούσε έστω και την ελάχιστη ταραχή στο πνεύμα του, γινόταν ιδιαίτερα προσεκτικός και αρνιόταν να ακολουθήσει οποιαδήποτε αρνητική σκέψη. Παραδείγματος χάρη, αν καταλάβαινε ότι στο πνεύμα του άρχιζε να αναπτύσσεται η φιλαυτία, θυμόταν αμέσως τα μειονεκτήματά της και σταματούσε την εμφάνισή της, εφαρμόζοντας τον αντίπαλό της, την αγάπη. Όποτε το πνεύμα του ήταν ειρηνικό και θετικό, χαλάρωνε και απολάμβανε την ηρεμία που δημιουργούσαν οι ενάρετες καταστάσεις του πνεύματός του.
Για να αξιολογήσει την πρόοδό του, κάθε φορά που εμφανιζόταν μία αρνητική σκέψη, έβαζε ένα μαύρο βότσαλο μπροστά του και κάθε φορά που εμφανιζόταν μία θετική, έβαζε ένα άσπρο βότσαλο. Στο τέλος της ημέρας μετρούσε τα βότσαλα και αν τα περισσότερα βότσαλα ήταν μαύρα μάλωνε τον εαυτό του και την επόμενη μέρα έκανε ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια, αν όμως ήταν περισσότερα τα άσπρα βότσαλα τότε επαινούσε και ενθάρρυνε τον εαυτό του.
Στην αρχή τα μαύρα βότσαλα ήταν πολύ περισσότερα από τα άσπρα, αλλά με την πάροδο των χρόνων το πνεύμα του βελτιώθηκε, μέχρι που έφτασε στο σημείο να μην βάζει για μέρες ολόκληρες ούτε ένα μαύρο βότσαλο μπροστά του. Πριν αρχίσει να ασκείται στο Ντάρμα, ο Γκέσε Μπεν Γκιούνγκιαλ είχε τη φήμη ενός ατίθασου και απείθαρχου ανθρώπου. Όμως από τότε που άρχισε να παρακολουθεί στενά το πνεύμα του όλη την ώρα και να το αξιολογεί με απόλυτη ειλικρίνεια κοιτάζοντας μέσα στον καθρέφτη του Ντάρμα, έγινε σταδιακά ένα πολύ αγνό και ιερό ον. Γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε και εμείς το ίδιο;
Οι Καντάμ-πα Γκέσε δίδαξαν ότι η λειτουργία ενός Πνευματικού Οδηγού είναι να επισημαίνει τα σφάλματα των μαθητών του, διότι τότε οι μαθητές θα αποκτήσουν μία ξεκάθαρη κατανόηση των αδυναμιών τους, έχοντας έτσι την ευκαιρία να τις υπερνικήσουν. Στην εποχή μας αν ένας Δάσκαλος επισημάνει τα σφάλματα των μαθητών του, αυτοί κατά πάσα πιθανότητα θα συγχυστούν και μπορεί ακόμα να χάσουν και την πίστη τους σ' αυτόν. Για το λόγο αυτό ο Δάσκαλος θα πρέπει να υιοθετήσει μια πιο ήπια προσέγγιση. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και αν ο Πνευματικός ή η Πνευματική μας Οδηγός αποφεύγει με διακριτικότητα να επισημάνει τα σφάλματά μας, εμείς θα πρέπει να τα αναγνωρίζουμε, εξετάζοντας το πνεύμα μας στον καθρέφτη των διδασκαλιών του/της. Συσχετίζοντας τις διδασκαλίες που μας δίνει για το κάρμα και τις πλάνες με τη δική μας κατάσταση, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε τι πρέπει να εγκαταλείψουμε και σε τι πρέπει να ασκηθούμε.
Ένας άρρωστος άνθρωπος δεν μπορεί να θεραπευτεί διαβάζοντας μόνο τις οδηγίες που υπάρχουν πάνω στο φάρμακο. Για να θεραπευτεί, πρέπει να πάρει το φάρμακο. Το ίδιο ισχύει και για τις διδασκαλίες του Βούδα που αποτελούν το ύψιστο φάρμακο για τη θεραπεία της εσωτερικής ασθένειας των πλανών. Από αυτή την ασθένεια όμως δεν μπορούμε να θεραπευτούμε μόνο διαβάζοντας ή μελετώντας τα βιβλία του Ντάρμα. Τα καθημερινά μας προβλήματα θα μπορέσουμε να τα λύσουμε, μόνο όταν βάλουμε το Ντάρμα στην καρδιά μας και ασκηθούμε σ' αυτό με ειλικρίνεια.
ΤΑ ΕΜΒΙΑ ΟΝΤΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΣΦΑΛΜΑΤΑ
Σ' αυτό το σημείο είναι πιθανόν να διαφωνήσουμε, υποστηρίζοντας ότι αν και είναι αλήθεια ότι τα αισθανόμενα όντα αποτελούν τα αντικείμενα της υπομονής μας, της συμπόνιας μας και ούτω καθεξής, δεν είναι δυνατό να θεωρήσουμε ότι είναι πολύτιμα διότι έχουν πάρα πολλά σφάλματα. Πώς είναι δυνατό να θεωρήσουμε πολύτιμο κάποιον το πνεύμα του οποίου είναι διαποτισμένο από προσκόλληση, θυμό και άγνοια; Η απάντηση σ' αυτή την αντίρρηση χρειάζεται βαθύ στοχασμό. Παρόλο που το πνεύμα των αισθανόμενων όντων είναι γεμάτο πλάνες, τα ίδια τα αισθανόμενα όντα δεν έχουν σφάλματα. Λέμε ότι το θαλασσινό νερό είναι αλμυρό, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι το ίδιο το νερό που είναι αλμυρό. Αλμυρό το κάνει το αλάτι που βρίσκεται μέσα. Η αληθινή γεύση του νερού δεν είναι αλμυρή. Το ίδιο ισχύει και για τα σφάλματα που βλέπουμε στους ανθρώπους, τα οποία στην πραγματικότητα είναι τα σφάλματα των πλανών τους και όχι των ίδιων των ανθρώπων. Οι Βούδες καταλαβαίνουν ότι οι πλάνες έχουν πολλά σφάλματα, όμως δεν βλέπουν ποτέ σφάλματα στους ανθρώπους, διότι κάνουν διάκριση ανάμεσα στους ανθρώπους και στις πλάνες τους. Αν κάποιος είναι θυμωμένος, εμείς σκεφτόμαστε "Αυτός είναι ένας κακός άνθρωπος γεμάτος θυμό", ενώ οι Βούδες σκέφτονται "Αυτός ο άνθρωπος υποφέρει, διότι βασανίζεται από την εσωτερική αρρώστια του θυμού". Αν είχαμε ένα φίλο που υπέφερε από καρκίνο, δεν θα τον κατηγορούσαμε για την αρρώστια του, οπότε, αν κάποιος υποφέρει από θυμό ή προσκόλληση, δεν θα πρέπει να τον κατηγορούμε για τις αρρώστιες του πνεύματός του.
Οι πλάνες είναι οι εχθροί των αισθανόμενων όντων και, όπως δεν θα κατηγορούσαμε ποτέ ένα θύμα για τα σφάλματα του ανθρώπου που του επιτίθεται, δεν θα πρέπει να κατηγορούμε τα αισθανόμενα όντα για τα σφάλματα των εσωτερικών τους εχθρών. Όταν κάποιος έχει προσωρινά νικηθεί από έναν εσωτερικό εχθρό, όπως είναι ο θυμός, δεν θα πρέπει να τον κατηγορήσουμε, διότι ο άνθρωπος και ο θυμός που έχει στο πνεύμα του είναι δύο ξεχωριστά φαινόμενα. Όπως το σφάλμα ενός μικροφώνου δεν είναι το σφάλμα ενός βιβλίου και το σφάλμα ενός φλιτζανιού δεν είναι το σφάλμα της τσαγιέρας, έτσι και τα σφάλματα των πλανών δεν είναι τα σφάλματα των ανθρώπων. Η μόνη κατάλληλη αντίδραση προς τους ανθρώπους που, κάτω από τον έλεγχο των πλανών τους, θέλουν να βλάψουν τους άλλους, είναι η συμπόνια. Μερικές φορές είναι απαραίτητο να συγκρατήσουμε αυτούς οι οποίοι, εξαιτίας της επιρροής που ασκούν οι πλάνες στο πνεύμα τους, φέρονται με καταστροφικό τρόπο. Αυτό πρέπει να το κάνουμε όχι μόνο για το δικό τους όφελος, αλλά και για να προστατεύσουμε τους άλλους. Όμως δεν θα πρέπει ποτέ να τους κατηγορήσουμε ή να τους θυμώσουμε.
Συνήθως αναφερόμαστε στο σώμα και στο πνεύμα μας λέγοντας "το σώμα μου" και "το πνεύμα μου" με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αναφερόμαστε και στα διάφορα άλλα πράγματα που έχουμε. Αυτό δείχνει ότι το σώμα και το πνεύμα μας είναι ξεχωριστά από τον εαυτό μας ή το εγώ μας. Το σώμα και το πνεύμα αποτελούν τη βάση, πάνω στην οποία θεμελιώνουμε την ύπαρξη του εγώ μας, όχι το ίδιο το εγώ μας. Οι πλάνες είναι χαρακτηριστικά του πνεύματος ενός ανθρώπου και όχι του ανθρώπου. Εφόσον λοιπόν δεν μπορούμε να βρούμε ποτέ σφάλματα στα ίδια τα αισθανόμενα όντα, τότε από αυτή την άποψη μπορούμε να πούμε ότι τα αισθανόμενα όντα είναι σαν τους Βούδες.
Έχοντας κάνει τη διάκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και στις πλάνες του, θα πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι οι πλάνες είναι μόνο προσωρινά και επιπρόσθετα χαρακτηριστικά του πνεύματος και όχι η αληθινή φύση του πνεύματός του. Οι πλάνες είναι διεστραμμένες νοητικές σκέψεις που εμφανίζονται στο πνεύμα με τον ίδιο τρόπο που εμφανίζονται τα κύματα στον ωκεανό. Όπως είναι δυνατό να κοπάσουν τα κύματα χωρίς να εξαφανιστεί ο ωκεανός, έτσι είναι δυνατό να σταματήσουν και οι πλάνες χωρίς να παύσει η πνευματική μας συνέχεια.
Επειδή οι Βούδες κάνουν διάκριση ανάμεσα στις πλάνες και στους ανθρώπους, έχουν την ικανότητα να βλέπουν τα σφάλματα των πλανών, χωρίς όμως να βλέπουν ποτέ έστω και το παραμικρό σφάλμα σε οποιοδήποτε αισθανόμενο ον. Συνεπώς η αγάπη και η συμπόνιά τους για τα αισθανόμενα όντα δεν μειώνεται ποτέ. Εμείς όμως που δεν έχουμε την ικανότητα να κάνουμε αυτή τη διάκριση, αντί να αναγνωρίζουμε τα σφάλματα των πλανών, ακόμη και αυτών που υπάρχουν στο ίδιο μας το πνεύμα, βρίσκουμε συνεχώς σφάλματα στους άλλους.
Υπάρχει μία προσευχή που λέει:
Αυτό το σφάλμα που βλέπω δεν είναι σφάλμα του ανθρώπου,
αλλά σφάλμα της πλάνης.
Συνειδητοποιώντας το αυτό,
μακάρι να μην βλέπω ποτέ τα σφάλματα των άλλων,
αλλά να θεωρώ όλα τα όντα ύψιστα.
Η εστίαση της προσοχής μας στα σφάλματα των άλλων ανθρώπων είναι η πηγή ενός μεγάλου μέρους της αρνητικότητάς μας και ένας από τους κυριότερους λόγους που μας εμποδίζουν να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι εξαιρετικά πολύτιμοι. Αν ενδιαφερόμαστε ειλικρινά να αναπτύξουμε τη φιλαλληλία στο πνεύμα μας, πρέπει να μάθουμε να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και στις πλάνες του και να συνειδητοποιήσουμε ότι το μόνο πράγμα που πρέπει να κατηγορεί κανείς για όλα τα σφάλματα που βλέπει στους άλλους είναι οι πλάνες.
Μπορεί να μας φανεί ότι υπάρχει μία αντίφαση ανάμεσα σ' αυτή εδώ την ενότητα και σε μία προηγούμενη, όπου μας δόθηκε η συμβουλή να αναγνωρίζουμε τα δικά μας σφάλματα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, αφού έχουμε εμείς σφάλματα, τότε σίγουρα έχουν και οι άλλοι άνθρωποι! Αυτό από μία άποψη είναι αλήθεια, διότι τα αισθανόμενα όντα έχουν πλάνες στο πνεύμα τους και οι πλάνες είναι σφάλματα. Όμως το θέμα εδώ δεν είναι τόσο αν τα αισθανόμενα όντα έχουν ή δεν έχουν σφάλματα από τη δική τους μεριά, αλλά ποιος είναι ο πιο ευεργετικός τρόπος σκέψης. Από πρακτική άποψη οι κύριες πνευματικές μας επιδιώξεις είναι να απομακρύνουμε τις πλάνες από το πνεύμα μας και να βελτιώσουμε την αγάπη μας προς τα άλλα αισθανόμενα όντα. Αν θέλουμε να πραγματοποιήσουμε αυτές τις επιδιώξεις θα είναι πολύ ευεργετικό να κοιτάζουμε μόνο τα δικά μας σφάλματα -τις πλάνες και τις μη ενάρετες πράξεις μας- και πολύ ζημιογόνο να κοιτάζουμε τα σφάλματα των άλλων. Μόνο όταν απομακρύνουμε τις δικές μας πλάνες και μάθουμε να αγαπάμε και να σεβόμαστε τους άλλους από τα βάθη της καρδιάς μας, θα μπορέσουμε να τους βοηθήσουμε αποτελεσματικά να ελευθερωθούν από τη δυστυχία τους.
Όταν μία μητέρα βλέπει το παιδί της να εκνευρίζεται, ξέρει ότι το παιδί φέρεται με άσχημο τρόπο, όμως αυτό δεν μειώνει την αγάπη της γι' αυτό. Παρόλο που βλέπει το θυμό του παιδιού της, αυτό δεν την οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το παιδί είναι κακό ή ότι είναι ένα αυθύπαρκτα οργισμένο παιδί. Κάνοντας τη διάκριση ανάμεσα στην πλάνη και στον άνθρωπο, συνεχίζει να το βλέπει ως ένα καλό και γεμάτο δυνατότητες παιδί. Έτσι κι εμείς θα πρέπει να θεωρούμε ότι όλα τα αισθανόμενα όντα είναι εξαιρετικά πολύτιμα, ενώ ταυτόχρονα καταλαβαίνουμε ξεκάθαρα ότι υποφέρουν από την αρρώστια των πλανών.
Τον ίδιο τρόπο σκέψης μπορούμε να εφαρμόσουμε και για τον εαυτό μας, αναγνωρίζοντας δηλαδή ότι στην πραγματικότητα τα σφάλματά μας είναι τα σφάλματα των πλανών μας και όχι του εαυτού μας. Αυτό θα μας βοηθήσει να μην ταυτιζόμαστε με τα σφάλματά μας, κάτι που θα μας έκανε να νιώθουμε ένοχοι και ανεπαρκείς, αλλά να βλέπουμε τις πλάνες μας με ένα ρεαλιστικό τρόπο. Τις πλάνες μας θα πρέπει όχι μόνο να τις αναγνωρίσουμε αλλά και να αναλάβουμε την ευθύνη να τις υπερνικήσουμε, όμως για να έχουμε αποτελέσματα θα πρέπει πρώτα να αποστασιοποιηθούμε από αυτές. Παραδείγματος χάρη μπορούμε να σκεφτούμε "Παρόλο που τώρα υπάρχει φιλαυτία στο πνεύμα μου, αυτή η φιλαυτία δεν είμαι εγώ. Μπορώ να την καταστρέψω, χωρίς να καταστρέψω τον εαυτό μου". Κατ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να είμαστε εντελώς ανελέητοι με τις πλάνες μας, αλλά ευγενικοί και υπομονετικοί με τον εαυτό μας. Δεν χρειάζεται να κατηγορούμε τον εαυτό μας για τις πολλές πλάνες που έχουμε κληρονομήσει από την περασμένη μας ζωή, αλλά, αν θέλουμε να απολαύσει ηρεμία και ευτυχία ο μελλοντικός μας εαυτός, τότε χρειάζεται να αναλάβουμε την ευθύνη να τις απομακρύνουμε από το πνεύμα μας.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ένας από τους καλύτερους τρόπους για να αρχίσουμε να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι πολύτιμοι, είναι να θυμόμαστε την καλοσύνη τους. Για άλλη μια φορά μπορεί να διαφωνήσουμε, λέγοντας "Πώς είναι δυνατό να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι ευγενικοί, όταν κάνουν τόσες κακές και επιβλαβείς πράξεις;" Για να δώσουμε απάντηση σ' αυτή την αντίρρηση, θα πρέπει να καταλάβουμε ότι, όταν οι άνθρωποι βλάπτουν τους άλλους, βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο των πλανών τους. Οι πλάνες είναι σαν ένα ισχυρό παραισθησιογόνο φάρμακο που κάνει τους ανθρώπους να ενεργούν με τρόπους που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική τους φύση. Ένας άνθρωπος που βρίσκεται κάτω από την επιρροή των πλανών δεν είναι στα λογικά του, διότι δημιουργεί τρομερή δυστυχία στον εαυτό του, ενώ όποιος άνθρωπος είναι στα λογικά του, δεν δημιουργεί ποτέ δυστυχία στον εαυτό του. Όλες οι πλάνες βασίζονται σ' έναν εσφαλμένο τρόπο αντίληψης των πραγμάτων. Όταν βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι πραγματικά, θα είναι φυσικό να εξαφανιστούν οι πλάνες και εξίσου φυσικό θα είναι να εμφανιστούν οι ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος. Οι καταστάσεις του πνεύματος, όπως είναι η αγάπη και η καλοσύνη, βασίζονται στην πραγματικότητα και είναι μία έκφραση της αγνής φύσης μας. Έτσι λοιπόν, όταν θεωρούμε τους άλλους καλόκαρδους, βλέπουμε πέρα από τις πλάνες τους και σχετιζόμαστε με την αγνή τους φύση, τη βουδική τους φύση.
Ο Βούδας σύγκρινε τη βουδική μας φύση με ένα σβόλο χρυσού που βρίσκεται μέσα στη λάσπη, διότι όσο αηδιαστικές κι αν είναι οι πλάνες ενός ανθρώπου, η πραγματική φύση του πνεύματός του παραμένει ακηλίδωτη σαν το καθαρό χρυσάφι. Στην καρδιά και του πιο σκληρού και έκφυλου ανθρώπου υπάρχει το δυναμικό για απεριόριστη αγάπη, συμπόνια και σοφία. Σε αντίθεση με τους σπόρους των πλανών μας, οι οποίοι είναι δυνατό να καταστραφούν, αυτό το δυναμικό είναι τελείως ακατάλυτο και αποτελεί την αγνή, ουσιώδη φύση κάθε έμβιου όντος. Όποτε συναντάμε άλλους ανθρώπους, αντί να εστιάζουμε την προσοχή μας στις πλάνες τους, θα πρέπει να την εστιάζουμε στο χρυσάφι της βουδικής τους φύσης. Αυτό, εκτός του ότι θα δώσει σε εμάς τη δυνατότητα να τους θεωρούμε πολύτιμους και μοναδικούς, θα βοηθήσει και τους άλλους να φέρουν στην επιφάνεια τις καλές τους ιδιότητες. Αν θεωρούμε ότι ο κάθε άνθρωπος είναι ένας μελλοντικός Βούδας, τότε, λόγω της αγάπης και της συμπόνιας μας, θα είναι φυσικό να βοηθήσουμε και να ενθαρρύνουμε την ωρίμανση αυτού του δυναμικού.
Επειδή έχουμε συνηθίσει να φροντίζουμε για τον εαυτό μας περισσότερο από τους άλλους, η άποψη ότι όλα τα αισθανόμενα όντα είναι εξαιρετικά πολύτιμα δεν μπορεί να καλλιεργηθεί εύκολα. Για να προκύψει αυτή η σκέψη φυσικά και αβίαστα θα πρέπει να εξασκήσουμε το πνεύμα μας υπομονετικά για πολλά χρόνια. Όπως ένας ωκεανός σχηματίζεται από πολλές μικροσκοπικές σταγόνες νερού οι οποίες μαζεύονται σιγά-σιγά για πάρα πολύ καιρό, έτσι και οι συνειδητοποιήσεις της αγάπης και της συμπόνιας που υπάρχουν στο πνεύμα των προχωρημένων ασκούμενων είναι αποτέλεσμα συνεχούς εξάσκησης. Θα πρέπει να αρχίσουμε προσπαθώντας να φροντίζουμε για τους γονείς, την οικογένεια και τους στενούς μας φίλους, μέχρι να φτάσουμε στο σημείο να νιώθουμε το ίδιο και για όλους τους ανθρώπους που ζουν γύρω μας. Σταδιακά θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε τη φιλαλληλία που φροντίζει για όλα τα αισθανόμενα όντα.
Είναι σημαντικό να αρχίσουμε με τους ανθρώπους του στενού μας κύκλου, διότι αν προσπαθούμε να αγαπάμε όλα τα αισθανόμενα όντα με ένα γενικό και αόριστο τρόπο, ενώ ταυτόχρονα παραμελούμε τους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρεφόμαστε συχνά, η φιλαλληλία μας θα είναι αόριστη και αναξιόπιστη. Κατά τη διάρκεια του διαλογισμού μας ίσως αναπτύξουμε μερικά καλά συναισθήματα, τα οποία όμως θα εξαφανιστούν με το τέλος του διαλογισμού και έτσι δεν θα επέλθει καμία βασική αλλαγή στο πνεύμα μας. Όμως, αν στο τέλος του κάθε διαλογισμού παίρνουμε τη δυνατή απόφαση να φροντίζουμε για αυτούς με τους οποίους πρόκειται να περάσουμε τη μέρα μας και μετά υλοποιήσουμε αυτή την απόφαση, η φιλαλληλία μας θα έχει γερά θεμέλια και θα είναι ειλικρινής. Η συστηματική και αποφασιστική προσπάθεια να αγαπήσουμε τους ανθρώπους του στενού μας κύκλου, ακόμα και όταν μας δυσκολεύουν τη ζωή, θα φθείρει συνεχώς τη φιλαυτία μας και τελικά θα μας δώσει τη δυνατότητα να οικοδομήσουμε στο πνεύμα μας ένα σταθερό θεμέλιο φιλαλληλίας. Μ' αυτό το θεμέλιο δεν θα δυσκολευόμαστε να νιώθουμε αγάπη για όλο και περισσότερα αισθανόμενα όντα και τελικά θα αναπτύξουμε την παγκόσμια αγάπη και τη συμπόνια ενός Μποντισάτβα.
Η ικανότητά μας να βοηθήσουμε τους άλλους εξαρτάται και από την καρμική σχέση που έχουμε σ' αυτή τη ζωή, καθώς και από την καρμική σχέση που είχαμε στις περασμένες μας ζωές. Όλοι έχουμε ένα στενό κύκλο ανθρώπων με τους οποίους έχουμε μία ξεχωριστή καρμική σχέση σ' αυτή τη ζωή. Παρόλο που χρειάζεται να φροντίζουμε εξίσου για όλα τα όντα, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να φερόμαστε σε όλους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Παραδείγματος χάρη, δεν θα ήταν σωστό να φερόμαστε στον εργοδότη μας με τον ίδιο τρόπο που φερόμαστε στους στενούς μας φίλους και στην οικογένειά μας. Υπάρχουν επίσης άνθρωποι που θέλουν απλώς την ησυχία τους και αντιπαθούν οποιαδήποτε έκφραση τρυφερότητας. Η αγάπη για τους άλλους είναι κυρίως μια στάση του πνεύματος και ο τρόπος με τον οποίο την εκφράζουμε εξαρτάται από τις ανάγκες και τις ευχές του κάθε ανθρώπου, καθώς επίσης και από την καρμική σχέση που έχουμε μαζί του. Πρακτικά δεν μπορούμε να φροντίσουμε για όλα τα όντα, μπορούμε όμως να αναπτύξουμε ενδιαφέρον για όλα τα όντα. Αυτό είναι το κύριο σημείο της εξάσκησης του πνεύματος. Αν εξασκήσουμε το πνεύμα μας κατ' αυτόν τον τρόπο θα γίνουμε τελικά ένας Βούδας, ο οποίος θα έχει πραγματικά τη δύναμη να προστατεύσει όλα τα αισθανόμενα όντα.
Αν στοχαστούμε προσεκτικά όλα αυτά τα σημεία θα φτάσουμε στο ακόλουθο συμπέρασμα:
Επειδή όλα τα αισθανόμενα όντα είναι πολύ πολύτιμα για μένα, θα πρέπει να τα φροντίζω και να τα αγαπώ.
Αυτή την απόφαση θα πρέπει να τη θυμόμαστε διαρκώς, διότι αποτελεί ένα σπόρο στον οποίο θα πρέπει να προσφέρουμε τα απαραίτητα συστατικά μέχρι να μεγαλώσει και να γίνει ένα αυθόρμητο συναίσθημα ισότητας του εαυτού με τους άλλους. Αυτή η συνειδητοποίηση λέγεται "η εξίσωση του εαυτού με τους άλλους". Όπως θεωρούμε σημαντική τη δική μας ηρεμία και ευτυχία, έτσι θα πρέπει να θεωρούμε και την ηρεμία και ευτυχία όλων των έμβιων όντων. Επιπλέον, με τον ίδιο τρόπο που δουλεύουμε για να ελευθερώσουμε τον εαυτό μας από τη δυστυχία και τα προβλήματα, θα πρέπει να δουλεύουμε για να ελευθερώσουμε και τους άλλους.
http://www.translatum.gr/buddhism/kelsang1.htm
Αυτό το βιβλίο βασίζεται στο φημισμένο κείμενο Οκτώ Στροφές για την Εξάσκηση του Πνεύματος (στα θιβετιανά Λότζονγκ Τσιγκ Γκιέμα) το οποίο γράφτηκε από τον Μποντισάτβα Λάνγκρι Τάνγκπα, ένα βουδιστή Δάσκαλο που έζησε στο Θιβέτ τον ενδέκατο αιώνα. Παρόλο που αποτελείται μόνο από οκτώ τετράστιχες στροφές, αυτό το σπουδαίο κείμενο του Βουδισμού της Μαχαγιάνα αποκαλύπτει την ουσία του μονοπατιού προς τη φώτιση, διότι μας δείχνει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να μεταμορφώσουμε τη σύγχυση και τον εγωκεντρισμό που χαρακτηρίζει τώρα το πνεύμα μας στην τέλεια σοφία και συμπόνια ενός Βούδα.
Κάθε έμβιο ον έχει το δυναμικό να γίνει ένας ή μια Βούδας, δηλαδή ένα ον που έχει εξαγνίσει το πνεύμα του από όλα τα σφάλματα και τους περιορισμούς και έχει τελειοποιήσει όλες τις καλές ιδιότητες. Το πνεύμα μας είναι σαν το συννεφιασμένο ουρανό που, ενώ στην ουσία είναι καθαρός και αγνός, έχει σκεπαστεί από τα σύννεφα των πλανών. Όμως, όπως τελικά διαλύονται ακόμα και τα πιο παχιά σύννεφα, έτσι μπορούν να απομακρυνθούν από το πνεύμα μας ακόμα και οι πιο δυνατές πλάνες. Οι πλάνες, όπως το μίσος, η απληστία και η άγνοια, δεν αποτελούν ένα εγγενές μέρος του πνεύματος. Αν εφαρμόσουμε τις κατάλληλες μεθόδους, μπορούμε να τις εξαλείψουμε από το πνεύμα μας και να βιώσουμε την ύψιστη ευτυχία της τέλειας φώτισης.
Όλοι οι άνθρωποι θέλουν να είναι ευτυχισμένοι και κανείς δεν θέλει να υποφέρει, όμως ελάχιστοι είναι αυτοί που καταλαβαίνουν τις αληθινές αιτίες της ευτυχίας και της δυστυχίας. Έχουμε την τάση να ψάχνουμε την ευτυχία έξω από μας θεωρώντας ότι, αν είχαμε το σωστό σπίτι, το σωστό αυτοκίνητο, τη σωστή δουλειά και τους σωστούς φίλους, τότε θα ήμασταν αληθινά ευτυχισμένοι. Ξοδεύουμε σχεδόν όλη μας την ώρα προσπαθώντας να προσαρμόσουμε τον εξωτερικό κόσμο έτσι ώστε να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες μας. Όλη μας τη ζωή προσπαθούμε να έχουμε γύρω μας ανθρώπους και πράγματα που μας προσφέρουν μια αίσθηση άνεσης, ασφάλειας ή ευχαρίστησης, όμως ακόμα δεν έχουμε βρει αγνή και διαρκή ευτυχία. Ακόμα και όταν εκπληρώσουμε τις επιθυμίες μας, δεν περνάει πολύς χρόνος μέχρι αυτές να αλλάξουν και να θέλουμε κάτι άλλο. Μπορεί να βρούμε το σπίτι των ονείρων μας, αλλά μετά από μερικούς μήνες μας φαίνεται ότι χρειαζόμαστε μια μεγαλύτερη κουζίνα, ένα δωμάτιο ακόμα ή ένα μεγαλύτερο κήπο και έτσι αρχίζουμε να σκεφτόμαστε να μετακομίσουμε. Ή μπορεί να συναντήσουμε τον "τέλειο" ή την "τέλεια" σύντροφο, να τον ή την ερωτευτούμε και να αποφασίσουμε να ζήσουμε μαζί. Στην αρχή ο σύντροφός μας φαίνεται ότι είναι ο πιο υπέροχος άνθρωπος του κόσμου, όμως πολύ σύντομα αρχίζουμε να βρίσκουμε σφάλματα στο χαρακτήρα του. Ανακαλύπτουμε ότι δεν είμαστε πια ερωτευμένοι και αρχίζουμε να ψάχνουμε για κάποιον άλλον άνθρωπο που θα εκπληρώσει τις επιθυμίες μας.
Οι άνθρωποι ανέκαθεν προσπαθούσαν να βελτιώσουν τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής τους, όμως παρά τις προσπάθειες κανείς δεν έχει αποκτήσει μεγαλύτερη ευτυχία. Από την άποψη της υλικής ανάπτυξης οι χώρες που προοδεύουν είναι πολλές, η τεχνολογία εξελίσσεται όλο και πιο πολύ και η γνώση των ανθρώπων στα διάφορα θέματα έχει αυξηθεί υπερβολικά. Σήμερα γνωρίζουμε πολλά πράγματα που δεν γνωρίζαμε στο παρελθόν και μπορούμε να κάνουμε πράγματα, τα οποία δεν μπορούσαμε καν να ονειρευτούμε. Επιφανειακά ο κόσμος μας μοιάζει να βελτιώνεται, όμως, αν κοιτάξουμε λίγο βαθύτερα, θα διαπιστώσουμε ότι σήμερα υπάρχουν πολλά προβλήματα που δεν υπήρχαν παλιά. Τα νέα όπλα είναι τρομακτικά, το περιβάλλον μας δηλητηριάζεται συστηματικά και μέρα με τη μέρα εμφανίζονται καινούργιες αρρώστιες. Ακόμα και οι πιο απλές απολαύσεις, όπως το φαγητό και η ηλιοθεραπεία, γίνονται όλο και πιο επικίνδυνες.
Η αχαλίνωτη επιζήτηση της ευτυχίας σε εξωτερικές πηγές έχει επιφέρει την καταστροφή του πλανήτη μας και έχει κάνει τη ζωή μας περίπλοκη και δυσάρεστη. Είναι ώρα λοιπόν να αναζητήσουμε την ευτυχία σε μία διαφορετική πηγή. Η ευτυχία είναι μια κατάσταση του πνεύματος και έτσι, η πραγματική πηγή της ευτυχίας θα πρέπει να βρίσκεται μέσα στο πνεύμα, όχι στις εξωτερικές συνθήκες. Αν το πνεύμα μας είναι αγνό και ήρεμο, τότε θα είμαστε ευτυχισμένοι, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής μας. Αν όμως το πνεύμα μας δεν είναι αγνό και ήρεμο, δεν θα μπορούμε να είμαστε αληθινά ευτυχισμένοι, όσο σκληρά κι αν προσπαθούμε να αλλάξουμε τις εξωτερικές μας συνθήκες. Σπίτι και σύντροφο μπορούμε να αλλάξουμε αμέτρητες φορές, όμως, αν δεν αλλάξουμε το ανήσυχο και ανικανοποίητο πνεύμα μας, δεν θα βρούμε ποτέ την αληθινή ευτυχία.
Αν είμαστε αναγκασμένοι να περπατήσουμε σ' ένα τραχύ μέρος γεμάτο αγκάθια, ένας τρόπος για να προστατεύσουμε τα πόδια μας είναι να καλύψουμε όλο το έδαφος με δέρμα, μόνο που αυτό δεν είναι και πολύ πρακτικό. Μπορούμε να έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα με έναν πολύ πιο απλό τρόπο, δηλαδή καλύπτοντας με δέρμα τα πόδια μας. Με τον ίδιο τρόπο, αν θέλουμε να προστατευτούμε από τη δυστυχία, μπορούμε ή να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε όλο τον κόσμο, ώστε να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες μας, ή να αλλάξουμε το πνεύμα μας. Μέχρι τώρα προσπαθήσαμε να αλλάξουμε τον κόσμο, αλλά είναι φανερό ότι αυτό δεν απέδωσε. Τώρα χρειάζεται να αλλάξουμε το πνεύμα μας.
Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι να αναγνωρίσουμε ποιες είναι οι καταστάσεις του πνεύματος που προκαλούν την ευτυχία και ποιες αυτές που προκαλούν τη δυστυχία. Στο βουδισμό οι καταστάσεις του πνεύματος που φέρνουν την ηρεμία και την ευτυχία λέγονται "ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος", ενώ αυτές που ταράζουν την ηρεμία μας και μας προκαλούν δυστυχία λέγονταν "πλάνες". Στο πνεύμα μας υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι πλανών, όπως η προσκόλληση λόγω της επιθυμίας, ο θυμός, η ζήλια, η υπερηφάνεια, η φιλαργυρία και η άγνοια. Αυτές οι πλάνες είναι γνωστές ως "εσωτερικοί εχθροί", διότι βρίσκονται μέσα μας και καταστρέφουν διαρκώς την ευτυχία μας. Η μοναδική τους λειτουργία είναι να μας βλάπτουν.
Οι πλάνες είναι οι διεστραμμένοι τρόποι με τους οποίους βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους ανθρώπους και τον κόσμο γύρω μας. Μια απατηλή κατάσταση του πνεύματος βλέπει αυτά τα φαινόμενα με έναν τρόπο που δεν συμφωνεί με την πραγματικότητα. Παραδείγματος χάρη το μίσος, το οποίο είναι μια απατηλή κατάσταση του πνεύματος, θεωρεί έναν άλλον άνθρωπο αυθύπαρκτα κακό (άνω τελεία) ένας αυθύπαρκτα κακός άνθρωπος όμως είναι κάτι που δεν υπάρχει. Από την άλλη μεριά, η προσκόλληση λόγω της επιθυμίας από την άλλη μεριά, θεωρεί το αντικείμενο που επιθυμεί ένα αυθύπαρκτα καλό αντικείμενο και μια αληθινή πηγή της ευτυχίας. Αν έχουμε μια έντονη λαχτάρα να φάμε σοκολάτα, η σοκολάτα μάς φαίνεται ότι είναι ένα αυθύπαρκτα επιθυμητό αντικείμενο. Παρ' όλα αυτά, αν φάμε πάρα πολύ και αρχίσουμε να νιώθουμε άσχημα, η σοκολάτα παύει να φαίνεται τόσο επιθυμητή και μπορεί να μας φανεί ακόμα και αηδιαστική. Αυτό δείχνει ότι από μόνη της η σοκολάτα δεν είναι ούτε επιθυμητή ούτε αηδιαστική. Η προσκόλληση είναι αυτή η οποία προβάλλει στη σοκολάτα ένα σωρό ιδιότητες που την κάνουν επιθυμητή και η οποία σχετίζεται μετά μαζί της σαν να είχε πράγματι αυτές τις ιδιότητες.
Όλες οι πλάνες λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, διότι προβάλλουν στον κόσμο τη δική τους διεστραμμένη έκδοση της πραγματικότητας και σχετίζονται μετά με αυτή την προβολή σαν να ήταν αληθινή. Όταν το πνεύμα μας βρίσκεται κάτω από την επιρροή των πλανών, δεν βρισκόμαστε σε επαφή με την πραγματικότητα και κατά κάποιον τρόπο είναι σαν να έχουμε παραισθήσεις. Εφόσον το πνεύμα μας επηρεάζεται από έστω και λεπτοφυείς μορφές πλανών, δεν είναι καθόλου παράξενο που η ζωή μας είναι τόσο συχνά γεμάτη απογοήτευση. Είναι σαν να κυνηγάμε διαρκώς οφθαλμαπάτες με μοναδικό αποτέλεσμα την απογοήτευση, όταν δεν παίρνουμε την ικανοποίηση που ελπίζαμε.
Η πηγή όλων των πλανών είναι η διαστρεβλωμένη κατάσταση του πνεύματος, η οποία ονομάζεται "άγνοια του αυτο-αδράγματος" και η οποία αντιλαμβάνεται τα φαινόμενα ως αυθύπαρκτα ή ως ανεξάρτητα. Στην πραγματικότητα όλα τα φαινόμενα προκύπτουν σε εξάρτηση από άλλα φαινόμενα. Δηλαδή η ύπαρξη των φαινομένων εξαρτάται από άλλα φαινόμενα, όπως είναι οι αιτίες τους, τα μέρη τους και οι καταστάσεις του πνεύματος που τα αντιλαμβάνονται. Τα αντικείμενα δεν υπάρχουν από μόνα τους, δηλαδή δεν είναι αυθυπόστατα, διότι εξαρτώνται από τον τρόπο που τα θεωρεί κανείς. Η ανικανότητά μας να συνειδητοποιήσουμε αυτό το σημείο είναι η πηγή όλων μας των προβλημάτων.
Ο τύπος του αυτο-αδράγματος που μας βλάπτει περισσότερο είναι αυτός που μας κάνει να αρπαζόμαστε από τον εαυτό μας ή το εγώ μας, θεωρώντας ότι είναι αυθύπαρκτο ή ανεξάρτητο.
Ενστικτωδώς αυτό που νιώθουμε είναι ότι έχουμε έναν τελείως αληθινό και αντικειμενικό εαυτό ή εγώ, ο οποίος υπάρχει ανεξάρτητα από όλα τα άλλα φαινόμενα, ακόμα και από το ίδιο μας το σώμα και το πνεύμα. Μια συνέπεια αυτού του αδράγματος από τον εαυτό -δηλαδή τον εαυτό ως ανεξάρτητη οντότητα που είναι ξεχωριστή από τον κόσμο και τους άλλους ανθρώπους- είναι ότι αναπτύσσουμε φιλαυτία, δηλαδή μια κατάσταση του πνεύματος που θεωρεί τον εαυτό ύψιστα σημαντικό. Επειδή φροντίζουμε τον εαυτό μας τόσο πολύ, μας έλκουν οι άνθρωποι και τα πράγματα που θεωρούμε γοητευτικά, θέλουμε να αποφύγουμε τους ανθρώπους και τα πράγματα που θεωρούμε απωθητικά και αδιαφορούμε για τους ανθρώπους και τα πράγματα που δεν θεωρούμε ούτε γοητευτικά, ούτε απωθητικά. Κατ' αυτόν τον τρόπο γεννιέται η προσκόλληση, ο θυμός και η αδιαφορία. Επειδή έχουμε μια υπερβολική αίσθηση της σπουδαιότητάς μας, νιώθουμε ότι τα συμφέροντα των άλλων είναι αντίθετα με τα δικά μας και αυτό με τη σειρά του προκαλεί την εμφάνιση της ανταγωνιστικότητας, της ζήλιας, της αλαζονείας και της απουσίας της περίσκεψης για τους άλλους. Κάτω από την επιρροή αυτών αλλά και άλλων πλανών, συμπεριφερόμαστε με καταστροφικούς τρόπους, σκοτώνοντας, κλέβοντας, έχοντας αρνητική σεξουαλική συμπεριφορά, λέγοντας ψέματα και πληγώνοντας τους άλλους με το λόγο μας. Το αποτέλεσμα αυτών των αρνητικών πράξεων είναι ότι προκαλούμε δυστυχία τόσο στον εαυτό μας όσο και στους άλλους.
Παρόλο που οι πλάνες μας είναι βαθιά ριζωμένες, δεν αποτελούν ένα εγγενές μέρος του πνεύματός μας, γι' αυτό λοιπόν είναι σίγουρο ότι μπορούμε να τις απομακρύνουμε. Οι πλάνες δεν είναι παρά κακές συνήθειες του πνεύματος και, όπως συμβαίνει με όλες τις συνήθειες, μπορούν να κοπούν. Κάνοντας μια ειλικρινή και συνεχή προσπάθεια να εξοικειωθούμε με δημιουργικές καταστάσεις του πνεύματος, θα μπορέσουμε να εξαλείψουμε ακόμα και τις πιο επίμονες πλάνες και να τις αντικαταστήσουμε με τις αντίθετες ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος. Παραδείγματος χάρη ο θυμός μας θα αποδυναμωθεί, αν εξοικειώσουμε το πνεύμα μας με την υπομονή και την αγάπη, η προσκόλληση θα αποδυναμωθεί, αν εξοικειώσουμε το πνεύμα μας με τη μη προσκόλληση και η ζήλια μας θα αποδυναμωθεί, αν μάθουμε να αγαλλιάζουμε με την καλή τύχη των άλλων.
Για να εξαλείψουμε όμως τις πλάνες, θα πρέπει να καταστρέψουμε τη ρίζα τους, το πνεύμα του αυτο-αδράγματος, εξοικειώνοντας το πνεύμα μας με την αληθινή φύση της πραγματικότητας, την τελική αλήθεια. Αν καταστρέψουμε το αυτο-άδραγμα θα είναι φυσικό να σταματήσουν όλες οι πλάνες, όπως συμβαίνει με τα φύλλα και τα κλαδιά ενός δέντρου τα οποία ξεραίνονται αν καταστραφούν οι ρίζες του. Αφού εξαλείψουμε τις πλάνες μας, τίποτα δεν θα μπορεί να ταράξει πια το πνεύμα μας. Καθώς δεν θα υπάρχουν πλέον οι εσωτερικές αιτίες της δυστυχίας, οι εξωτερικές πηγές της δυστυχίας, όπως η αρρώστια ή ο θάνατος, δεν θα έχουν τη δύναμη να ταράξουν το πνεύμα μας. Αυτή η μόνιμη παύση της πλάνης και της δυστυχίας είναι γνωστή στα Σανσκριτικά ως "απελευθέρωση" ή "νιρβάνα".
Η επίτευξη της προσωπικής μας απελευθέρωσης από τη δυστυχία είναι ένα υπέροχο κατόρθωμα, όμως δεν είναι ο τελικός στόχος. Δεν είμαστε απομονωμένα άτομα, αλλά μέρος της οικογένειας όλων των έμβιων όντων. Όλα όσα έχουμε στην κατοχή μας, όλα όσα απολαμβάνουμε, όλες οι ευκαιρίες που έχουμε για πνευματική ανάπτυξη και ακόμα και το ίδιο μας το σώμα προέρχονται από την καλοσύνη των άλλων. Τι θα κάνουμε λοιπόν; Θα δραπετεύσουμε από τη δυστυχία και θα εγκαταλείψουμε όλους τους άλλους στην τύχη τους; Τότε θα ήμασταν σαν το νεαρό άνδρα ο οποίος παρόλο που έχει φυλακιστεί μαζί με τους γονείς του, δραπετεύει μόνος του, αφήνοντας τους γονείς του στη φυλακή. Κανείς δεν θα θαύμαζε ποτέ αυτό τον άνθρωπο. Βεβαίως και χρειάζεται να κάνουμε μια προσπάθεια για να απελευθερωθούμε από τη φυλακή που δημιουργούν οι απατηλές καταστάσεις του πνεύματος, όμως ο τελικός μας στόχος θα πρέπει να είναι να βοηθήσουμε και όλους τους άλλους να κάνουν το ίδιο.
Έτσι λοιπόν στο βουδισμό ο τελικός στόχος είναι η επίτευξη της τέλειας φώτισης. Ο Σανσκριτικός όρος "Βούδας" σημαίνει "Αυτός που Έχει Ξυπνήσει" και αναφέρεται σε οποιονδήποτε έχει ξυπνήσει από τον ύπνο της άγνοιας και έχει απελευθερωθεί από το όνειρο της απατηλής εμφάνισης. Επειδή τα κοινά όντα σαν και μας δεν έχουν ξυπνήσει από τον ύπνο της άγνοιας, συνεχίζουμε να ζούμε σ' ένα ονειρικό κόσμο απατηλών εμφανίσεων και δεν βλέπουμε την αληθινή φύση των πραγμάτων. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που βιώνουμε δυστυχία και δεν μπορούμε να ευεργετήσουμε τους άλλους. Έχοντας απομακρύνει εντελώς όλα τα ίχνη του σκοταδιού της άγνοιας από το πνεύμα τους, οι Βούδες έχουν αποκτήσει παντογνώστρια σοφία και την απεριόριστη ικανότητα να βοηθούν όλα τα έμβια όντα.
Η απεριόριστη συμπόνια τους, η οποία αγκαλιάζει τα πάντα, δίνει στους Βούδες την ενέργεια να δουλεύουν ασταμάτητα για χάρη των άλλων. Επειδή γνωρίζουν τις αληθινές αιτίες της ευτυχίας και της δυστυχίας, ξέρουν με ποιον ακριβώς τρόπο μπορούν να βοηθήσουν τα έμβια όντα σύμφωνα με τις ανάγκες και τις τάσεις του καθενός. Οι Βούδες έχουν τη δύναμη να ευλογούν το πνεύμα των ανθρώπων, προκαλώντας έτσι τη μείωση των πλανών τους και την αύξηση των αρετών τους, καθώς και την ικανότητα να εκδηλώνουν αμέτρητες μορφές προς όφελος των άλλων. Ο πλέον αποτελεσματικός απ' όλους τους τρόπους, με τους οποίους οι Βούδες βοηθούν τα έμβια όντα, είναι ότι τα διδάσκουν τον τρόπο να ελέγξουν το πνεύμα τους και να ακολουθήσουν το μονοπάτι προς την απελευθέρωση και τη φώτιση.
Ο ιδρυτής του βουδισμού σ' αυτόν τον κόσμο ήταν ο Βούδας Σακυαμούνι. Αφού έφτασε στη φώτιση, ο Βούδας έδωσε ογδόντα τέσσερις χιλιάδες διδασκαλίες. Όλες αυτές οι διδασκαλίες είναι συμβουλές για το πώς μπορεί κανείς να δαμάσει και να υπερνικήσει τις πλάνες του καλλιεργώντας ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος. Οι διδασκαλίες του Βούδα και οι εσωτερικές συνειδητοποιήσεις που αποκτά κανείς, εφαρμόζοντας στην πράξη αυτές τις διδασκαλίες, είναι γνωστές ως "Ντάρμα".
Στο κείμενο, στο οποίο βασίζεται αυτό το βιβλίο, ο Μποντισάτβα Λάνγκρι Τάνγκπα συνοψίζει την ουσία του Βουδαντάρμα μέσα σε οκτώ μικρές στροφές. Αν στοχαστούμε το νόημα αυτών των στροφών, θα διαπιστώσουμε ότι παρουσιάζουν βήμα προς βήμα το μονοπάτι προς την τέλεια εσωτερική ειρήνη και ευτυχία. Αν εφαρμόσουμε σταδιακά στην πράξη αυτές τις οδηγίες με ειλικρίνεια, θα υποτάξουμε τις καταστροφικές και εγωκεντρικές συνήθειες του πνεύματός μας και θα τις αντικαταστήσουμε με θετικές καταστάσεις του πνεύματος, όπως είναι η άνευ όρων αγάπη και η συμπόνια. Τέλος, εφαρμόζοντας τις οδηγίες που δίνονται στο κεφάλαιο για την τελική μποντιτσίτα, θα μπορέσουμε να υπερνικήσουμε την κύρια πλάνη της άγνοιας του αυτο-αδράγματος και τα αποτυπώματά της, βιώνοντας έτσι την ευδαιμονία της τέλειας φώτισης. Αυτό είναι το αληθινό νόημα της αναζήτησης της ευτυχίας από μια διαφορετική πηγή.
Παρόλο που οι Οκτώ Στροφές γράφτηκαν πριν από εννιακόσια χρόνια, είναι τόσο σχετικές με το σήμερα όσο ήταν και τότε. Από τις συμβουλές του Λάνγκρι Τάνγκπα μπορεί να ωφεληθεί όποιος έχει την αυθεντική ευχή να υπερνικήσει τα εσωτερικά του προβλήματα και να φτάσει στη μόνιμη εσωτερική ειρήνη και ευτυχία είτε είναι βουδιστής είτε όχι.
Η ΚΑΛΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ
Όλα τα έμβια όντα αξίζουν την φροντίδα μας, διότι μας έχουν δείξει μεγάλη καλοσύνη. Όλη η ευτυχία μας προσωρινή, ή τελική, είναι αποτέλεσμα της καλοσύνης τους. Ακόμα και το σώμα μας είναι αποτέλεσμα της καλοσύνης των άλλων. Το σώμα μας δεν το φέραμε μαζί μας από την περασμένη μας ζωή, αναπτύχθηκε από την ένωση του σπέρματος του πατέρα μας και του ωαρίου της μητέρας μας. μετά τη σύλληψή μας η μητέρα μας, εξαιτίας της καλοσύνης της, μας επέτρεψε να παραμείνουμε μέσα στη μήτρα της. Έθρεψε το σώμα μας με το αίμα και τη ζεστασιά της, υπέμεινε μεγάλες ταλαιπωρίες και τέλος πέρασε για χάρη μας από την επώδυνη δοκιμασία της γέννας. Ήρθαμε σε αυτόν τον κόσμο γυμνοί και με άδεια χέρια και αμέσως μας δόθηκε σπίτι, τροφή, ρούχα και ό,τι άλλο χρειαζόμασταν. Όταν ήμασταν ένα ανήμπορο μωρό, η μητέρα μας προστάτεψε από τον κίνδυνο, μας τάισε, μας καθάρισε, μας αγάπησε. Χωρίς την καλοσύνη της δεν θα ήμασταν ζωντανοί σήμερα. (…)
Εν συντομία, οι άλλοι άνθρωποι είναι απαραίτητοι για τη σωματική, τη συναισθηματική και την πνευματική μας ευημερία. Χωρίς τους άλλους δεν είμαστε τίποτα. Η αίσθηση που έχουμε ότι είμαστε ένα νησί, ένα ανεξάρτητο, αυτοδύναμο άτομο, δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Πιο σωστό θα ήταν να θεωρήσουμε τον εαυτό μας σαν ένα κύτταρο στο τεράστιο σώμα της ζωής, ναι μεν ξεχωριστό, αλλά και στενά συνδεδεμένο με όλα τα έμβια όντα. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς τους άλλους, αλλά και αυτοί με τη σειρά τους επηρεάζονται από ό,τι κάνουμε. Η άποψη ότι είναι δυνατό να εξασφαλίσουμε τη δική μας ευημερία, αγνοώντας την ευημερία των άλλων ή και ενεργώντας εις βάρος της, δεν είναι καθόλου ρεαλιστική.
Αν στοχαστούμε τους αμέτρητους τρόπους με τους οποίους δεχόμαστε βοήθεια από τους άλλους, θα πρέπει να πάρουμε την αμετάκλητη απόφαση "Πρέπει να φροντίζω για όλα τα έμβια όντα, διότι μου φέρονται με μεγάλη καλοσύνη". Σε αυτή την απόφαση βασίζεται και η ανάπτυξη της φιλαλληλίας, δηλαδή της αίσθησης ότι όλα τα έμβια όντα είναι σημαντικά και ότι η ευτυχία τους έχει σημασία. Στη συνέχεια προσπαθούμε να συγκεντρώσουμε όλη μας την προσοχή σ' αυτό το συναίσθημα και να το διατηρήσουμε στο πνεύμα μας χωρίς να το ξεχάσουμε, για όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο. Όταν τελειώσουμε το διαλογισμό, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε στο πνεύμα μας αυτή την αγάπη, έτσι ώστε, κάθε φορά που συναντάμε κάποιον, να σκεφτόμαστε ως εξής "Αυτός ο άνθρωπος είναι σημαντικός, η ευτυχία αυτού του ανθρώπου έχει σημασία". Κατ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να κάνουμε τη φιλαλληλία την κύρια άσκησή μας.
Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΟΝΙΑΣ
Κατ' αρχάς μπορούμε να σκεφτούμε όλους αυτούς που υποφέρουν αυτή τη στιγμή από έντονο εμφανή πόνο. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που βιώνουν τρομακτική δυστυχία από αρρώστιες όπως είναι ο καρκίνος, το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοποιητικής Ανεπάρκειας (AIDS) και η ασθένεια του Πάρκινσον. Πόσοι άνθρωποι δεν έχουν χάσει ένα αγαπημένο παιδί ή ένα φίλο από τη μάστιγα του AIDS, βλέποντας το αγαπημένο τους πρόσωπο μέρα με τη μέρα να γίνεται όλο και πιο αδύναμο και ξέροντας ότι δεν υπάρχει θεραπεία; Κάθε μέρα είναι χιλιάδες οι άνθρωποι που βιώνουν την αγωνία του θανάτου από αρρώστιες ή δυστυχήματα. Χωρίς να έχουν καμία δυνατότητα επιλογής αποχωρίζονται όσους αγαπάνε, ενώ αυτοί που μένουν πίσω νιώθουν συχνά απαρηγόρητο πόνο και μοναξιά. Φανταστείτε μια ηλικιωμένη γυναίκα που έχασε τον άντρα της, το σύντροφο όλης της ζωής της και επιστρέφει λυπημένη μετά την κηδεία σ' ένα άδειο σπίτι όπου θα ζήσει μόνη της για το υπόλοιπο της ζωής της! (…)
Όλη η δυστυχία που αντιμετωπίζουμε είναι αποτέλεσμα αρνητικού κάρμα. Αν μπορούμε να αναπτύξουμε συμπόνια γι' αυτούς που βιώνουν τα αποτελέσματα των αρνητικών πράξεων που έχουν κάνει στο παρελθόν, γιατί να μην μπορούμε να αναπτύξουμε συμπόνια και γι' αυτούς που δημιουργούν τις αιτίες να βιώσουν δυστυχία στο μέλλον; Ένας βασανιστής βρίσκεται, αν κρίνουμε μακροπρόθεσμα, σε χειρότερη θέση από το θύμα του, διότι η δυστυχία του μόλις αρχίζει. Αν το θύμα μπορέσει να δεχτεί τη δυστυχία του χωρίς να αναπτύξει μίσος στο πνεύμα του, θα εξαντλήσει αυτό το συγκεκριμένο κάρμα χωρίς να δημιουργήσει καινούργιο και έτσι η δυστυχία του όπου να' ναι θα πάρει τέλος. Ο βασανιστής όμως θα πρέπει πρώτα να περάσει πολλούς αιώνες στην κόλαση και μετά, όταν θα έχει πια επαναγεννηθεί ως άνθρωπος, θα πρέπει να βιώσει πόνο παρόμοιο με αυτόν που προκάλεσε στο θύμα του. Αυτός είναι ο λόγος που θα πρέπει να αναπτύξουμε έντονη συμπόνια γι' αυτούς τους ανθρώπους.
Μια μητέρα, παρόλο που μπορεί να έχει προειδοποιήσει το παιδί της για τον κίνδυνο, θα νιώσει συμπόνια αν το παιδί της ακουμπήσει το χέρι του στο ηλεκτρικό μάτι και καεί. Κανείς δεν θέλει να υποφέρει (άνω τελεία) ο μοναδικός λόγος που τα έμβια όντα δημιουργούν τις αιτίες για δυστυχία είναι επειδή βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο των πλανών τους. Έτσι λοιπόν θα πρέπει να νιώθουμε την ίδια συμπόνια για όλα τα έμβια όντα, τόσο γι' αυτά που δημιουργούν τις αιτίες για δυστυχία, όσο και γι' αυτά που ήδη υποφέρουν από τις συνέπειες των αδέξιων πράξεών τους. Ούτε ένα έμβιο ον δεν υπάρχει για το οποίο δεν θα πρέπει να νιώθουμε συμπόνια.
Μπορεί επίσης να δυσκολευόμαστε να νιώσουμε συμπόνια για τους πλούσιους, τους υγιείς και τους ανθρώπους που έχουν το σεβασμό των άλλων, επειδή δεν υποφέρουν από εμφανή πόνο. Στην πραγματικότητα όμως, ακόμα και αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν μεγάλη πνευματική δυστυχία και δυσκολεύονται να διατηρήσουν το πνεύμα τους ήρεμο. Ανησυχούν για τα χρήματά τους, το σώμα τους και τη φήμη τους. Όπως και τα άλλα σαμσαρικά όντα, είναι αναγκασμένοι από τη μια ζωή στην άλλη να υποφέρουν ασταμάτητα από τα δεινά της γέννησης, των γηρατειών, της αρρώστιας και του θανάτου. Επιπλέον τα πλούτη και οι καλές συνθήκες που απολαμβάνουν στη ζωή τους δεν έχουν κανένα απολύτως νόημα, αν λόγω της άγνοιας τα χρησιμοποιούν μόνο για να δημιουργήσουν την αιτία για μελλοντική δυστυχία.
Αν, λόγω της εγκάρδιας αγάπης που έχουμε για όλα τα έμβια όντα, στοχαστούμε τον πόνο τους, την αδυναμία τους να εκπληρώσουν τις ευχές τους, τον τρόπο που σπέρνουν τους σπόρους για τη μελλοντική τους δυστυχία και την έλλειψη ελευθερίας που έχουν, τότε η συμπόνια που θα νιώσουμε γι' αυτά θα είναι βαθιά. Πρέπει να καταλάβουμε, αλλά και να νιώσουμε τον πόνο τους, με την ίδια ένταση που νιώθουμε το δικό μας. Στην αρχή μπορούμε να στοχαστούμε τη δυστυχία της οικογένειας και των στενών φίλων μας και μετά να συμπεριλάβουμε στις σκέψεις μας και άλλα όντα, μέχρις ότου η συμπόνια μας αγκαλιάσει τελικά όλα τα έμβια όντα. Όταν εμφανιστεί στο πνεύμα μας αυτό το συναίσθημα της παγκόσμιας συμπόνιας, εστιάζουμε όλη μας την προσοχή σ' αυτό και προσπαθούμε να το διατηρήσουμε για όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο. Κατ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να εξοικειώσουμε το πνεύμα μας με τη μεγάλη συμπόνια. Κατά πάσα πιθανότητα, στην αρχή θα μπορούμε να διατηρήσουμε αυτό το συναίσθημα μόνο για λίγα λεπτά, όμως σταδιακά μέσω της εξάσκησης θα είμαστε σε θέση να το διατηρούμε για όλο και περισσότερο χρόνο μέχρι που τελικά θα προκύπτει αυθόρμητα, μέρα και νύχτα και θα διαποτίζει όλες μας τις σκέψεις. Από εκείνο το σημείο και μετά οτιδήποτε κι αν κάνουμε θα μας φέρνει πιο κοντά στη φώτιση και όλη μας η ζωή θα αποκτήσει μεγάλο νόημα.
Με λίγα λόγια λοιπόν, όποιος έχει γεννηθεί μέσα στη σαμσάρα είναι αναγκασμένος να βιώσει δυστυχία. Οι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να βιώσουν τη δυστυχία των ανθρώπων, τα ζώα είναι αναγκασμένα να βιώσουν τη δυστυχία των ζώων και τα πεινασμένα φαντάσματα και τα όντα της κόλασης είναι αναγκασμένα να βιώσουν τα δεινά του δικού τους επιπέδου ύπαρξης. Δεν θα ήταν και τόσο τρομερό αν ήταν αναγκασμένοι οι άνθρωποι να βιώσουν αυτή τη δυστυχία για μία μόνο ζωή. Όμως ο κύκλος της δυστυχίας είναι ατέλειωτος και συνεχίζει από τη μια ζωή στην άλλη. Αν στοχαστούμε αυτό τον ανελέητο κύκλο, θα αναπτύξουμε στο πνεύμα μας την έντονη ευχή να ελευθερώσουμε όλα τα έμβια όντα από τη σαμσαρική επαναγέννηση και να τα οδηγήσουμε στην κατάσταση της μόνιμης απελευθέρωσης. Έχοντας λοιπόν προκαλέσει στο πνεύμα μας τη γένεση της παγκόσμιας συμπόνιας, κάνουμε διαλογισμό με απερίσπαστη συγκέντρωση.
Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ ΜΑΣ ΣΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ ΤΟΥ ΝΤΑΡΜΑ
Ο κύριος λόγος που δεν φροντίζουμε για όλα τα έμβια όντα είναι ότι είμαστε διαρκώς απασχολημένοι με τον εαυτό μας και αυτό αφήνει πολύ λίγο χώρο στο πνεύμα μας για να εκτιμήσουμε τους άλλους. Αν έχουμε την ειλικρινή ευχή να αναπτύξουμε στο πνεύμα μας τη φιλαλληλία, θα πρέπει να μειώσουμε το έμμονο ενδιαφέρον για τον εαυτό μας. Γιατί θεωρούμε τον εαυτό μας εξαιρετικά σημαντικό, αλλά τους άλλους όχι; Διότι είμαστε πολύ εξοικειωμένοι με τη φιλαυτία. Σε άναρχο χρόνο έχουμε αρπαχτεί από ένα αληθινά υπαρκτό εγώ. Αυτό το άδραγμα από το εγώ προκαλεί αυτόματα την εμφάνιση της φιλαυτίας, η οποία μας κάνει να σκεφτόμαστε ενστικτωδώς "Είμαι πιο σημαντικός από τους άλλους". Για τα κοινά όντα, το άδραγμα από το εγώ και η φιλαυτία είναι όπως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: το αυτο-άδραγμα αρπάζεται από ένα αληθινά υπαρκτό εγώ, ενώ η φιλαυτία θεωρεί αυτό το εγώ σημαντικό και φροντίζει για την ευημερία του. Ο κύριος λόγος που συμβαίνει αυτό είναι η συνεχής εξοικείωσή μας με τη φιλαυτία, η οποία υπάρχει στο πνεύμα μας μέρα και νύχτα, ακόμα και όταν κοιμόμαστε.
Εφόσον θεωρούμε ότι ο εαυτός μας ή το εγώ μας είναι τόσο πολύτιμο και σημαντικό, διογκώνουμε τις καλές μας ιδιότητες και αναπτύσσουμε μία υπερβολική ιδέα για τον εαυτό μας. Οτιδήποτε μπορεί να λειτουργήσει ως βάση γι' αυτή την υπεροπτική κατάσταση του πνεύματος - η εμφάνισή μας, τα υλικά αγαθά μας, οι γνώσεις μας, οι εμπειρίες μας ή η κοινωνική θέση μας. Αν κάνουμε ένα έξυπνο σχόλιο, σκεφτόμαστε "Είμαι τόσο έξυπνος!" ή, αν έχουμε ταξιδέψει σε πολλά μέρη, νιώθουμε ότι αυτό μας κάνει αυτόματα ένα συναρπαστικό άνθρωπο. Υπερηφάνεια μπορεί να αναπτύξουμε ακόμα και για πράγματα για τα οποία θα έπρεπε να ντρεπόμαστε, όπως για την ικανότητά μας να εξαπατούμε τους άλλους ή και για ικανότητες που απλώς φανταζόμαστε ότι έχουμε, ενώ αντίθετα δυσκολευόμαστε πολύ να αναγνωρίσουμε τα λάθη και τις αδυναμίες μας. Είναι τόσες οι ώρες που περνάμε σκεφτόμενοι τις καλές, φανταστικές ή πραγματικές, ιδιότητές μας, που ξεχνάμε εντελώς τα σφάλματά μας. Στην πραγματικότητα το πνεύμα μας είναι γεμάτο χονδροειδείς πλάνες, τις οποίες όμως αγνοούμε. Φτάνουμε έτσι ακόμα και στο σημείο να κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας, νομίζοντας ότι εμείς δεν έχουμε τέτοιες αποκρουστικές καταστάσεις του πνεύματος. Έτσι ακριβώς όπως όταν σπρώχνουμε τα σκουπίδια κάτω από το χαλί και μετά προσποιούμαστε ότι το σπίτι είναι καθαρό.
Συχνά μας είναι τόσο επώδυνο να παραδεχτούμε τα σφάλματά μας, ώστε βρίσκουμε ένα σωρό δικαιολογίες, προκειμένου να μην αλλάξουμε τη μεγάλη ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας. Ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους για να μην αναγνωρίζουμε τα σφάλματά μας είναι να κατηγορούμε τους άλλους.
Παραδείγματος χάρη, αν έχουμε μια δύσκολη σχέση με κάποιον, το φυσιολογικό συμπέρασμα που βγάζουμε είναι ότι γι' αυτό φταίει αποκλειστικά ο άλλος (άνω τελεία) είμαστε ανίκανοι να δεχτούμε ότι τουλάχιστον εν μέρει σφάλλουμε κι εμείς. Αντί να αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας και να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας, τσακωνόμαστε με τους άλλους και επιμένουμε ότι αυτοί είναι που θα πρέπει να αλλάξουν. Επειδή λοιπόν νομίζουμε ότι είμαστε υπερβολικά σημαντικοί, αποκτάμε μια επικριτική στάση προς τους άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να είναι σχεδόν αδύνατο να αποφύγουμε τη σύγκρουση. Βέβαια το γεγονός ότι εμείς έχουμε ξεχάσει εντελώς τα σφάλματά μας δεν εμποδίζει τους άλλους ανθρώπους να τα παρατηρήσουν και να τα επισημάνουν. Όταν όμως το κάνουν, νιώθουμε ότι μας αδικούν. Αντί να ελέγξουμε τη συμπεριφορά μας με ειλικρίνεια, για να δούμε αν είναι δικαιολογημένη ή όχι η κριτική που δεχόμαστε, εξαιτίας της φιλαυτίας φερόμαστε αμυντικά και προσπαθούμε να αντεκδικηθούμε βρίσκοντας σφάλματα στους άλλους.
Ένας άλλος λόγος που δεν θεωρούμε τους άλλους πολύτιμους είναι ότι δίνουμε μεγάλη προσοχή στα σφάλματά τους, αγνοώντας ταυτόχρονα τις καλές τους ιδιότητες. Δυστυχώς έχουμε αναπτύξει πολύ την ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε τα σφάλματα των άλλων και αφιερώνουμε πολλή από την ενέργειά μας για να τα κατατάξουμε σε λίστες, να τα αναλύσουμε ή ακόμα και να κάνουμε διαλογισμό σ' αυτά! Έχοντας λοιπόν μια τόσο κριτική στάση, αν διαφωνήσουμε για κάτι με το σύντροφό μας ή τους συνεργάτες μας, αντί να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τη δική τους άποψη, σκεφτόμαστε μόνο τους λόγους για τους οποίους έχουμε δίκιο εμείς και όχι αυτοί.
Εστιάζοντας την προσοχή μας αποκλειστικά στα σφάλματα και στα όρια των ικανοτήτων των άλλων θυμώνουμε και γινόμαστε μνησίκακοι και έτσι, αντί να φροντίσουμε γι' αυτούς, αναπτύσσουμε την ευχή να τους βλάψουμε ή να τους δυσφημήσουμε. Έτσι οι μικρές διαφωνίες μπορούν εύκολα να καταλήξουν σε διαμάχες που υποβόσκουν για μήνες.
Αν συγκεντρώνουμε διαρκώς την προσοχή μας στις δικές μας καλές ιδιότητες και στα σφάλματα των άλλων, δεν θα έχουμε ποτέ καλά αποτελέσματα. Το μόνο που θα κατορθώσουμε θα είναι να αποκτήσουμε μια ιδιαίτερα διαστρεβλωμένη άποψη για τον εαυτό μας, τον οποίο θα θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικό, καθώς και μια υπεροπτική και ασεβή στάση απέναντι στους άλλους. Όπως λέει ο Σαντιντέβα στον Οδηγό για τον Τρόπο Ζωής του Μποντισάτβα:
Αυτοί που θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο
και τους άλλους κατώτερους
θα επαναγεννηθούν στα κατώτερα επίπεδα ύπαρξης.
Αν αργότερα επαναγεννηθούν ως άνθρωποι,
θα είναι υπηρέτες ή θα ανήκουν σε κατώτερη τάξη.
Επειδή θεωρούμε ότι εμείς είμαστε ανώτεροι και οι άλλοι κατώτεροι, κάνουμε πολλές αρνητικές πράξεις, οι οποίες αργότερα θα ωριμάσουν ως επαναγέννηση στα κατώτερα επίπεδα ύπαρξης. Λόγω αυτής της αλαζονικής στάσης, ακόμα και όταν τελικά επαναγεννηθούμε ως άνθρωποι, θα έχουμε χαμηλή κοινωνική θέση και θα ζούμε σαν υπηρέτες ή σκλάβοι. Εξαιτίας της υπερηφάνειας μπορεί να θεωρούμε τον εαυτό μας εξαιρετικά έξυπνο, όμως στην πραγματικότητα η υπερηφάνεια μας κάνει ανόητους και γεμίζει το πνεύμα μας με αρνητικότητα. Δεν έχει καμία αξία να θεωρούμε ότι είμαστε πιο σημαντικοί από τους άλλους και να σκεφτόμαστε μόνο τις δικές μας ιδιότητες. Κάτι τέτοιο ούτε βελτιώνει τις ιδιότητές μας, ούτε μειώνει τα σφάλματά μας, ούτε κάνει τους άλλους να συμμερίζονται τη μεγάλη ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας.
Αν αντίθετα εστιάσουμε την προσοχή μας στις καλές ιδιότητες των άλλων, η απατηλή υπερηφάνειά μας θα μειωθεί και θα φτάσουμε στο σημείο να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι πιο σημαντικοί και πολύτιμοι από εμάς. Το αποτέλεσμα θα είναι να αυξηθεί η αγάπη και η συμπόνια μας και θα είναι φυσικό να κάνουμε ενάρετες πράξεις. Αυτό θα μας οδηγήσει στα ανώτερα επίπεδα ύπαρξης, θα επαναγεννηθούμε δηλαδή ως ένας άνθρωπος ή ένας θεός και θα αποκτήσουμε το σεβασμό και τη φιλία πολλών ανθρώπων. Μόνο καλό μπορεί να είναι το αποτέλεσμα που φέρνει ο στοχασμός των καλών ιδιοτήτων των άλλων. Έτσι λοιπόν, ενώ τα κοινά όντα ψάχνουν να βρουν σφάλματα στους άλλους, οι Μποντισάτβα ψάχνουν να βρουν μόνο καλές ιδιότητες.
Στη Συμβουλή από την Καρδιά του Ατίσα ο Ατίσα λέει τα εξής:
Να μην ψάχνετε για λάθη στους άλλους,
αλλά να ψάχνετε για λάθη στον εαυτό σας
και να τα απομακρύνετε όπως το δηλητήριο από το σώμα.
Να μην στοχάζεστε τις καλές σας ιδιότητες,
αλλά να στοχάζεστε τις καλές ιδιότητες των άλλων
και να σέβεστε τον καθένα, όπως θα έκανε ένας υπηρέτης.
Χρειάζεται να σκεφτούμε πολύ γύρω από τα σφάλματά μας, διότι, αν δεν μπορούμε να τα αντιληφθούμε, δεν θα έχουμε κανένα κίνητρο να τα υπερνικήσουμε. Αυτοί που έχουν ήδη φτάσει στη φώτιση μπόρεσαν να απελευθερωθούν από τις πλάνες, οι οποίες αποτελούν την πηγή όλων των σφαλμάτων, εξετάζοντας διαρκώς το πνεύμα τους με σκοπό να βρουν τα σφάλματα και τις ατέλειές τους και έπειτα κάνοντας μεγάλη προσπάθεια για να τα εγκαταλείψουν. Ο Βούδας είπε ότι αυτοί που καταλαβαίνουν τα δικά τους σφάλματα είναι σοφοί, ενώ αυτοί που, χωρίς να γνωρίζουν τα δικά τους σφάλματα, ψάχνουν για σφάλματα στους άλλους, είναι ανόητοι. Ο στοχασμός των δικών μας ιδιοτήτων και των σφαλμάτων των άλλων το μόνο που κάνει είναι να αυξάνει τη φιλαυτία μας και να μειώνει την αγάπη για τους άλλους. Όλα τα φωτισμένα όντα συμφωνούν ότι η φιλαυτία αποτελεί τη ρίζα όλων των σφαλμάτων και ότι η φιλαλληλία αποτελεί την πηγή όλης της ευτυχίας. Οι μόνοι άνθρωποι που διαφωνούν μ' αυτή την άποψη είναι αυτοί που εξακολουθούν να βρίσκονται μέσα στη σαμσάρα. Αν θέλουμε, μπορούμε να διατηρήσουμε την άποψη που έχουν τα κοινά όντα ή να υιοθετήσουμε την άποψη που έχουν όλα τα ιερά όντα. Η επιλογή είναι δική μας, αλλά, αν θέλουμε να απολαύσουμε αληθινή ειρήνη και ευτυχία στο πνεύμα μας, θα ήταν σοφό να υιοθετήσουμε τη δεύτερη.
Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ένα από τα κύρια προβλήματά μας είναι η έλλειψη αυτοσεβασμού και ότι αυτό που χρειάζεται να κάνουμε, είναι να εστιάσουμε εντελώς την προσοχή μας στις καλές μας ιδιότητες, έτσι ώστε να τονώσουμε την αυτοπεποίθησή μας. Είναι αλήθεια ότι, για να σημειώσει κανείς αυθεντική πρόοδο στο πνευματικό μονοπάτι, χρειάζεται να αναπτύξει εμπιστοσύνη στο πνευματικό του δυναμικό και να αναγνωρίσει και να βελτιώσει τις καλές του ιδιότητες. Επίσης όμως χρειάζεται να μπορεί να αναγνωρίσει με διαύγεια, ακρίβεια και ρεαλισμό τα σφάλματα και τις ατέλειες που έχει την εκάστοτε στιγμή. Αν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, θα αναγνωρίσουμε ότι προς το παρόν το πνεύμα μας είναι γεμάτο μιαρότητες, όπως είναι ο θυμός, η προσκόλληση και η άγνοια. Αυτές οι πνευματικές ασθένειες δεν πρόκειται να απομακρυνθούν, μόνο και μόνο επειδή υποκρινόμαστε ότι δεν υπάρχουν. Ο μόνος τρόπος να τις εξαφανίσουμε, είναι να αναγνωρίσουμε με ειλικρίνεια την ύπαρξή τους και μετά να κάνουμε τη χαρούμενη προσπάθεια που χρειάζεται, για να τις εξαλείψουμε.
Ένας από τους κύριους σκοπούς των διδασκαλιών του Ντάρμα είναι να λειτουργήσουν ως καθρέφτης, μέσα στον οποίο μπορούμε να δούμε τα σφάλματά μας. Παραδείγματος χάρη, όταν εμφανίζεται θυμός στο πνεύμα μας, αντί να βρίσκουμε δικαιολογίες, χρειάζεται να πούμε στον εαυτό μας "Αυτός ο θυμός είναι το εσωτερικό δηλητήριο της πλάνης. Δεν έχει καμία αξία ή λόγο ύπαρξης. Λειτουργεί μόνο, για να με βλάψει. Δεν θα ανεχτώ την ύπαρξή του στο πνεύμα μου". Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τον καθρέφτη του Ντάρμα, για να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην προσκόλληση λόγω της επιθυμίας και στην αγάπη. Αυτές οι δύο καταστάσεις του πνεύματος συγχέονται εύκολα, όμως έχει ζωτική σημασία να μπορούμε να διακρίνουμε τη μία από την άλλη, διότι η αγάπη φέρνει μόνο ευτυχία, ενώ η προσκόλληση φέρνει μόνο δυστυχία και μας παγιδεύει ακόμα πιο βαθιά μέσα στη σαμσάρα. Τη στιγμή που αντιλαμβανόμαστε ότι έχει εμφανιστεί προσκόλληση στο πνεύμα μας, θα πρέπει να τεθούμε σε επιφυλακή. Όσο ευχάριστο κι αν μας φαίνεται να ακολουθήσουμε αυτή την προσκόλληση, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι στην πραγματικότητα είναι σαν να γλείφουμε μέλι από την κόψη ενός ξυραφιού και ότι μακροπρόθεσμα η προσκόλληση οδηγεί συνήθως σε ακόμα μεγαλύτερη δυστυχία.
Παρόλο που θα πρέπει να έχουμε βαθιά επίγνωση των σφαλμάτων μας, δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε ποτέ στον εαυτό μας να καταβληθεί και να αποθαρρυνθεί από αυτά τα σφάλματα. Μπορεί να έχουμε πολύ θυμό στο πνεύμα μας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε ένας αυθύπαρκτα θυμωμένος άνθρωπος. Όσες πλάνες και αν έχουμε ή όσο δυνατές και αν είναι, αυτές οι πλάνες δεν αποτελούν ένα ουσιώδες μέρος του πνεύματός μας. Είναι ακαθαρσίες που μολύνουν προσωρινά το πνεύμα μας, χωρίς όμως να αμαυρώνουν την αγνή, ουσιώδη φύση του. Είναι σαν τη λάσπη που, ενώ λερώνει το νερό, δεν γίνεται ποτέ πραγματικά μέρος του νερού. Όπως μπορεί να απομακρυνθεί η λάσπη και να φανερωθεί το αγνό καθαρό νερό, έτσι μπορούν να απομακρυνθούν και οι πλάνες και να φανερωθεί η φυσική αγνότητα και διαύγεια του πνεύματός μας. Παρόλο που χρειάζεται να αναγνωρίζουμε ότι έχουμε πλάνες, δεν θα πρέπει ποτέ να ταυτιζόμαστε μ' αυτές και να σκεφτόμαστε ότι είμαστε ένας άνθρωπος εγωιστής και ανάξιος ή γεμάτος θυμό. Αντίθετα θα πρέπει να ταυτιστούμε με το αγνό δυναμικό μας και να αναπτύξουμε τη σοφία και το θάρρος ώστε να υπερνικήσουμε τις πλάνες μας.
Συνήθως, όταν κοιτάζουμε διάφορα εξωτερικά πράγματα, μπορούμε να διακρίνουμε ανάμεσα σ' αυτά που είναι χρήσιμα και πολύτιμα και σ' αυτά που δεν είναι. Θα πρέπει να μάθουμε να κάνουμε το ίδιο και με το πνεύμα μας. Παρά την αγνή και διαυγή φύση του ριζικού μας πνεύματος, οι νοητικές σκέψεις που προκύπτουν από αυτό είναι πολλές και μοιάζουν με τις φυσαλίδες που δημιουργούνται στον ωκεανό ή με τις πολυάριθμες ακτίνες φωτός που βγαίνουν από μία μόνο φλόγα. Μερικές από αυτές τις σκέψεις είναι ευεργετικές και οδηγούν στην ευτυχία, και την παροντική και τη μελλοντική, ενώ άλλες οδηγούν στη δυστυχία και στα αφόρητα δεινά μιας επαναγέννησης σε κατώτερα επίπεδα ύπαρξης. Χρειάζεται να παρακολουθούμε διαρκώς το πνεύμα μας και να μάθουμε να διακρίνουμε τις ευεργετικές από τις επιβλαβείς σκέψεις που εμφανίζονται την κάθε στιγμή. Αυτοί που έχουν την ικανότητα να το κάνουν αυτό είναι αληθινά σοφοί.
Κάποτε ένας κακός άνθρωπος που είχε σκοτώσει χιλιάδες ανθρώπους συνάντησε ένα Μποντισάτβα που λεγόταν Βασιλιάς Τσάντρα, ο οποίος τον βοήθησε διδάσκοντάς του το Ντάρμα και δείχνοντάς του τα λάθη του. Ο άνθρωπος είπε "Έχοντας κοιτάξει στον καθρέφτη του Ντάρμα καταλαβαίνω τώρα πόσο αρνητικές ήταν οι πράξεις μου και νιώθω έντονη μετάνοια". Υποκινούμενος από αυτή τη βαθιά μετάνοια έκανε με ειλικρίνεια διάφορες ασκήσεις εξαγνισμού και τελικά έγινε ένας Γιόγκι με βαθιές συνειδητοποιήσεις. Αυτό δείχνει ότι, αν κάποιος κοιτάξει στον καθρέφτη του Ντάρμα, αναγνωρίσει τα σφάλματά του και μετά κάνει μία αποφασιστική προσπάθεια να τα απομακρύνει, ακόμα και αν είναι ο πιο κακός άνθρωπος, μπορεί να γίνει ένα εξ ολοκλήρου αγνό ον.
Στο Θιβέτ ζούσε κάποτε ένας φημισμένος ασκούμενος στο Ντάρμα που λεγόταν Γκέσε Μπεν Γκιούνγκιαλ, ο οποίος ούτε προσευχές απήγγειλε ούτε καθόταν στην παραδοσιακή στάση του διαλογισμού, για να κάνει διαλογισμό. Η μοναδική του άσκηση ήταν να παρατηρεί πολύ προσεκτικά το πνεύμα του και να αντικρούει τις πλάνες μόλις εμφανίζονταν. Όποτε παρατηρούσε έστω και την ελάχιστη ταραχή στο πνεύμα του, γινόταν ιδιαίτερα προσεκτικός και αρνιόταν να ακολουθήσει οποιαδήποτε αρνητική σκέψη. Παραδείγματος χάρη, αν καταλάβαινε ότι στο πνεύμα του άρχιζε να αναπτύσσεται η φιλαυτία, θυμόταν αμέσως τα μειονεκτήματά της και σταματούσε την εμφάνισή της, εφαρμόζοντας τον αντίπαλό της, την αγάπη. Όποτε το πνεύμα του ήταν ειρηνικό και θετικό, χαλάρωνε και απολάμβανε την ηρεμία που δημιουργούσαν οι ενάρετες καταστάσεις του πνεύματός του.
Για να αξιολογήσει την πρόοδό του, κάθε φορά που εμφανιζόταν μία αρνητική σκέψη, έβαζε ένα μαύρο βότσαλο μπροστά του και κάθε φορά που εμφανιζόταν μία θετική, έβαζε ένα άσπρο βότσαλο. Στο τέλος της ημέρας μετρούσε τα βότσαλα και αν τα περισσότερα βότσαλα ήταν μαύρα μάλωνε τον εαυτό του και την επόμενη μέρα έκανε ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια, αν όμως ήταν περισσότερα τα άσπρα βότσαλα τότε επαινούσε και ενθάρρυνε τον εαυτό του.
Στην αρχή τα μαύρα βότσαλα ήταν πολύ περισσότερα από τα άσπρα, αλλά με την πάροδο των χρόνων το πνεύμα του βελτιώθηκε, μέχρι που έφτασε στο σημείο να μην βάζει για μέρες ολόκληρες ούτε ένα μαύρο βότσαλο μπροστά του. Πριν αρχίσει να ασκείται στο Ντάρμα, ο Γκέσε Μπεν Γκιούνγκιαλ είχε τη φήμη ενός ατίθασου και απείθαρχου ανθρώπου. Όμως από τότε που άρχισε να παρακολουθεί στενά το πνεύμα του όλη την ώρα και να το αξιολογεί με απόλυτη ειλικρίνεια κοιτάζοντας μέσα στον καθρέφτη του Ντάρμα, έγινε σταδιακά ένα πολύ αγνό και ιερό ον. Γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε και εμείς το ίδιο;
Οι Καντάμ-πα Γκέσε δίδαξαν ότι η λειτουργία ενός Πνευματικού Οδηγού είναι να επισημαίνει τα σφάλματα των μαθητών του, διότι τότε οι μαθητές θα αποκτήσουν μία ξεκάθαρη κατανόηση των αδυναμιών τους, έχοντας έτσι την ευκαιρία να τις υπερνικήσουν. Στην εποχή μας αν ένας Δάσκαλος επισημάνει τα σφάλματα των μαθητών του, αυτοί κατά πάσα πιθανότητα θα συγχυστούν και μπορεί ακόμα να χάσουν και την πίστη τους σ' αυτόν. Για το λόγο αυτό ο Δάσκαλος θα πρέπει να υιοθετήσει μια πιο ήπια προσέγγιση. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και αν ο Πνευματικός ή η Πνευματική μας Οδηγός αποφεύγει με διακριτικότητα να επισημάνει τα σφάλματά μας, εμείς θα πρέπει να τα αναγνωρίζουμε, εξετάζοντας το πνεύμα μας στον καθρέφτη των διδασκαλιών του/της. Συσχετίζοντας τις διδασκαλίες που μας δίνει για το κάρμα και τις πλάνες με τη δική μας κατάσταση, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε τι πρέπει να εγκαταλείψουμε και σε τι πρέπει να ασκηθούμε.
Ένας άρρωστος άνθρωπος δεν μπορεί να θεραπευτεί διαβάζοντας μόνο τις οδηγίες που υπάρχουν πάνω στο φάρμακο. Για να θεραπευτεί, πρέπει να πάρει το φάρμακο. Το ίδιο ισχύει και για τις διδασκαλίες του Βούδα που αποτελούν το ύψιστο φάρμακο για τη θεραπεία της εσωτερικής ασθένειας των πλανών. Από αυτή την ασθένεια όμως δεν μπορούμε να θεραπευτούμε μόνο διαβάζοντας ή μελετώντας τα βιβλία του Ντάρμα. Τα καθημερινά μας προβλήματα θα μπορέσουμε να τα λύσουμε, μόνο όταν βάλουμε το Ντάρμα στην καρδιά μας και ασκηθούμε σ' αυτό με ειλικρίνεια.
ΤΑ ΕΜΒΙΑ ΟΝΤΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΣΦΑΛΜΑΤΑ
Σ' αυτό το σημείο είναι πιθανόν να διαφωνήσουμε, υποστηρίζοντας ότι αν και είναι αλήθεια ότι τα αισθανόμενα όντα αποτελούν τα αντικείμενα της υπομονής μας, της συμπόνιας μας και ούτω καθεξής, δεν είναι δυνατό να θεωρήσουμε ότι είναι πολύτιμα διότι έχουν πάρα πολλά σφάλματα. Πώς είναι δυνατό να θεωρήσουμε πολύτιμο κάποιον το πνεύμα του οποίου είναι διαποτισμένο από προσκόλληση, θυμό και άγνοια; Η απάντηση σ' αυτή την αντίρρηση χρειάζεται βαθύ στοχασμό. Παρόλο που το πνεύμα των αισθανόμενων όντων είναι γεμάτο πλάνες, τα ίδια τα αισθανόμενα όντα δεν έχουν σφάλματα. Λέμε ότι το θαλασσινό νερό είναι αλμυρό, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι το ίδιο το νερό που είναι αλμυρό. Αλμυρό το κάνει το αλάτι που βρίσκεται μέσα. Η αληθινή γεύση του νερού δεν είναι αλμυρή. Το ίδιο ισχύει και για τα σφάλματα που βλέπουμε στους ανθρώπους, τα οποία στην πραγματικότητα είναι τα σφάλματα των πλανών τους και όχι των ίδιων των ανθρώπων. Οι Βούδες καταλαβαίνουν ότι οι πλάνες έχουν πολλά σφάλματα, όμως δεν βλέπουν ποτέ σφάλματα στους ανθρώπους, διότι κάνουν διάκριση ανάμεσα στους ανθρώπους και στις πλάνες τους. Αν κάποιος είναι θυμωμένος, εμείς σκεφτόμαστε "Αυτός είναι ένας κακός άνθρωπος γεμάτος θυμό", ενώ οι Βούδες σκέφτονται "Αυτός ο άνθρωπος υποφέρει, διότι βασανίζεται από την εσωτερική αρρώστια του θυμού". Αν είχαμε ένα φίλο που υπέφερε από καρκίνο, δεν θα τον κατηγορούσαμε για την αρρώστια του, οπότε, αν κάποιος υποφέρει από θυμό ή προσκόλληση, δεν θα πρέπει να τον κατηγορούμε για τις αρρώστιες του πνεύματός του.
Οι πλάνες είναι οι εχθροί των αισθανόμενων όντων και, όπως δεν θα κατηγορούσαμε ποτέ ένα θύμα για τα σφάλματα του ανθρώπου που του επιτίθεται, δεν θα πρέπει να κατηγορούμε τα αισθανόμενα όντα για τα σφάλματα των εσωτερικών τους εχθρών. Όταν κάποιος έχει προσωρινά νικηθεί από έναν εσωτερικό εχθρό, όπως είναι ο θυμός, δεν θα πρέπει να τον κατηγορήσουμε, διότι ο άνθρωπος και ο θυμός που έχει στο πνεύμα του είναι δύο ξεχωριστά φαινόμενα. Όπως το σφάλμα ενός μικροφώνου δεν είναι το σφάλμα ενός βιβλίου και το σφάλμα ενός φλιτζανιού δεν είναι το σφάλμα της τσαγιέρας, έτσι και τα σφάλματα των πλανών δεν είναι τα σφάλματα των ανθρώπων. Η μόνη κατάλληλη αντίδραση προς τους ανθρώπους που, κάτω από τον έλεγχο των πλανών τους, θέλουν να βλάψουν τους άλλους, είναι η συμπόνια. Μερικές φορές είναι απαραίτητο να συγκρατήσουμε αυτούς οι οποίοι, εξαιτίας της επιρροής που ασκούν οι πλάνες στο πνεύμα τους, φέρονται με καταστροφικό τρόπο. Αυτό πρέπει να το κάνουμε όχι μόνο για το δικό τους όφελος, αλλά και για να προστατεύσουμε τους άλλους. Όμως δεν θα πρέπει ποτέ να τους κατηγορήσουμε ή να τους θυμώσουμε.
Συνήθως αναφερόμαστε στο σώμα και στο πνεύμα μας λέγοντας "το σώμα μου" και "το πνεύμα μου" με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αναφερόμαστε και στα διάφορα άλλα πράγματα που έχουμε. Αυτό δείχνει ότι το σώμα και το πνεύμα μας είναι ξεχωριστά από τον εαυτό μας ή το εγώ μας. Το σώμα και το πνεύμα αποτελούν τη βάση, πάνω στην οποία θεμελιώνουμε την ύπαρξη του εγώ μας, όχι το ίδιο το εγώ μας. Οι πλάνες είναι χαρακτηριστικά του πνεύματος ενός ανθρώπου και όχι του ανθρώπου. Εφόσον λοιπόν δεν μπορούμε να βρούμε ποτέ σφάλματα στα ίδια τα αισθανόμενα όντα, τότε από αυτή την άποψη μπορούμε να πούμε ότι τα αισθανόμενα όντα είναι σαν τους Βούδες.
Έχοντας κάνει τη διάκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και στις πλάνες του, θα πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι οι πλάνες είναι μόνο προσωρινά και επιπρόσθετα χαρακτηριστικά του πνεύματος και όχι η αληθινή φύση του πνεύματός του. Οι πλάνες είναι διεστραμμένες νοητικές σκέψεις που εμφανίζονται στο πνεύμα με τον ίδιο τρόπο που εμφανίζονται τα κύματα στον ωκεανό. Όπως είναι δυνατό να κοπάσουν τα κύματα χωρίς να εξαφανιστεί ο ωκεανός, έτσι είναι δυνατό να σταματήσουν και οι πλάνες χωρίς να παύσει η πνευματική μας συνέχεια.
Επειδή οι Βούδες κάνουν διάκριση ανάμεσα στις πλάνες και στους ανθρώπους, έχουν την ικανότητα να βλέπουν τα σφάλματα των πλανών, χωρίς όμως να βλέπουν ποτέ έστω και το παραμικρό σφάλμα σε οποιοδήποτε αισθανόμενο ον. Συνεπώς η αγάπη και η συμπόνιά τους για τα αισθανόμενα όντα δεν μειώνεται ποτέ. Εμείς όμως που δεν έχουμε την ικανότητα να κάνουμε αυτή τη διάκριση, αντί να αναγνωρίζουμε τα σφάλματα των πλανών, ακόμη και αυτών που υπάρχουν στο ίδιο μας το πνεύμα, βρίσκουμε συνεχώς σφάλματα στους άλλους.
Υπάρχει μία προσευχή που λέει:
Αυτό το σφάλμα που βλέπω δεν είναι σφάλμα του ανθρώπου,
αλλά σφάλμα της πλάνης.
Συνειδητοποιώντας το αυτό,
μακάρι να μην βλέπω ποτέ τα σφάλματα των άλλων,
αλλά να θεωρώ όλα τα όντα ύψιστα.
Η εστίαση της προσοχής μας στα σφάλματα των άλλων ανθρώπων είναι η πηγή ενός μεγάλου μέρους της αρνητικότητάς μας και ένας από τους κυριότερους λόγους που μας εμποδίζουν να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι εξαιρετικά πολύτιμοι. Αν ενδιαφερόμαστε ειλικρινά να αναπτύξουμε τη φιλαλληλία στο πνεύμα μας, πρέπει να μάθουμε να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και στις πλάνες του και να συνειδητοποιήσουμε ότι το μόνο πράγμα που πρέπει να κατηγορεί κανείς για όλα τα σφάλματα που βλέπει στους άλλους είναι οι πλάνες.
Μπορεί να μας φανεί ότι υπάρχει μία αντίφαση ανάμεσα σ' αυτή εδώ την ενότητα και σε μία προηγούμενη, όπου μας δόθηκε η συμβουλή να αναγνωρίζουμε τα δικά μας σφάλματα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, αφού έχουμε εμείς σφάλματα, τότε σίγουρα έχουν και οι άλλοι άνθρωποι! Αυτό από μία άποψη είναι αλήθεια, διότι τα αισθανόμενα όντα έχουν πλάνες στο πνεύμα τους και οι πλάνες είναι σφάλματα. Όμως το θέμα εδώ δεν είναι τόσο αν τα αισθανόμενα όντα έχουν ή δεν έχουν σφάλματα από τη δική τους μεριά, αλλά ποιος είναι ο πιο ευεργετικός τρόπος σκέψης. Από πρακτική άποψη οι κύριες πνευματικές μας επιδιώξεις είναι να απομακρύνουμε τις πλάνες από το πνεύμα μας και να βελτιώσουμε την αγάπη μας προς τα άλλα αισθανόμενα όντα. Αν θέλουμε να πραγματοποιήσουμε αυτές τις επιδιώξεις θα είναι πολύ ευεργετικό να κοιτάζουμε μόνο τα δικά μας σφάλματα -τις πλάνες και τις μη ενάρετες πράξεις μας- και πολύ ζημιογόνο να κοιτάζουμε τα σφάλματα των άλλων. Μόνο όταν απομακρύνουμε τις δικές μας πλάνες και μάθουμε να αγαπάμε και να σεβόμαστε τους άλλους από τα βάθη της καρδιάς μας, θα μπορέσουμε να τους βοηθήσουμε αποτελεσματικά να ελευθερωθούν από τη δυστυχία τους.
Όταν μία μητέρα βλέπει το παιδί της να εκνευρίζεται, ξέρει ότι το παιδί φέρεται με άσχημο τρόπο, όμως αυτό δεν μειώνει την αγάπη της γι' αυτό. Παρόλο που βλέπει το θυμό του παιδιού της, αυτό δεν την οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το παιδί είναι κακό ή ότι είναι ένα αυθύπαρκτα οργισμένο παιδί. Κάνοντας τη διάκριση ανάμεσα στην πλάνη και στον άνθρωπο, συνεχίζει να το βλέπει ως ένα καλό και γεμάτο δυνατότητες παιδί. Έτσι κι εμείς θα πρέπει να θεωρούμε ότι όλα τα αισθανόμενα όντα είναι εξαιρετικά πολύτιμα, ενώ ταυτόχρονα καταλαβαίνουμε ξεκάθαρα ότι υποφέρουν από την αρρώστια των πλανών.
Τον ίδιο τρόπο σκέψης μπορούμε να εφαρμόσουμε και για τον εαυτό μας, αναγνωρίζοντας δηλαδή ότι στην πραγματικότητα τα σφάλματά μας είναι τα σφάλματα των πλανών μας και όχι του εαυτού μας. Αυτό θα μας βοηθήσει να μην ταυτιζόμαστε με τα σφάλματά μας, κάτι που θα μας έκανε να νιώθουμε ένοχοι και ανεπαρκείς, αλλά να βλέπουμε τις πλάνες μας με ένα ρεαλιστικό τρόπο. Τις πλάνες μας θα πρέπει όχι μόνο να τις αναγνωρίσουμε αλλά και να αναλάβουμε την ευθύνη να τις υπερνικήσουμε, όμως για να έχουμε αποτελέσματα θα πρέπει πρώτα να αποστασιοποιηθούμε από αυτές. Παραδείγματος χάρη μπορούμε να σκεφτούμε "Παρόλο που τώρα υπάρχει φιλαυτία στο πνεύμα μου, αυτή η φιλαυτία δεν είμαι εγώ. Μπορώ να την καταστρέψω, χωρίς να καταστρέψω τον εαυτό μου". Κατ' αυτόν τον τρόπο μπορούμε να είμαστε εντελώς ανελέητοι με τις πλάνες μας, αλλά ευγενικοί και υπομονετικοί με τον εαυτό μας. Δεν χρειάζεται να κατηγορούμε τον εαυτό μας για τις πολλές πλάνες που έχουμε κληρονομήσει από την περασμένη μας ζωή, αλλά, αν θέλουμε να απολαύσει ηρεμία και ευτυχία ο μελλοντικός μας εαυτός, τότε χρειάζεται να αναλάβουμε την ευθύνη να τις απομακρύνουμε από το πνεύμα μας.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ένας από τους καλύτερους τρόπους για να αρχίσουμε να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι πολύτιμοι, είναι να θυμόμαστε την καλοσύνη τους. Για άλλη μια φορά μπορεί να διαφωνήσουμε, λέγοντας "Πώς είναι δυνατό να θεωρούμε ότι οι άλλοι είναι ευγενικοί, όταν κάνουν τόσες κακές και επιβλαβείς πράξεις;" Για να δώσουμε απάντηση σ' αυτή την αντίρρηση, θα πρέπει να καταλάβουμε ότι, όταν οι άνθρωποι βλάπτουν τους άλλους, βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο των πλανών τους. Οι πλάνες είναι σαν ένα ισχυρό παραισθησιογόνο φάρμακο που κάνει τους ανθρώπους να ενεργούν με τρόπους που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική τους φύση. Ένας άνθρωπος που βρίσκεται κάτω από την επιρροή των πλανών δεν είναι στα λογικά του, διότι δημιουργεί τρομερή δυστυχία στον εαυτό του, ενώ όποιος άνθρωπος είναι στα λογικά του, δεν δημιουργεί ποτέ δυστυχία στον εαυτό του. Όλες οι πλάνες βασίζονται σ' έναν εσφαλμένο τρόπο αντίληψης των πραγμάτων. Όταν βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι πραγματικά, θα είναι φυσικό να εξαφανιστούν οι πλάνες και εξίσου φυσικό θα είναι να εμφανιστούν οι ενάρετες καταστάσεις του πνεύματος. Οι καταστάσεις του πνεύματος, όπως είναι η αγάπη και η καλοσύνη, βασίζονται στην πραγματικότητα και είναι μία έκφραση της αγνής φύσης μας. Έτσι λοιπόν, όταν θεωρούμε τους άλλους καλόκαρδους, βλέπουμε πέρα από τις πλάνες τους και σχετιζόμαστε με την αγνή τους φύση, τη βουδική τους φύση.
Ο Βούδας σύγκρινε τη βουδική μας φύση με ένα σβόλο χρυσού που βρίσκεται μέσα στη λάσπη, διότι όσο αηδιαστικές κι αν είναι οι πλάνες ενός ανθρώπου, η πραγματική φύση του πνεύματός του παραμένει ακηλίδωτη σαν το καθαρό χρυσάφι. Στην καρδιά και του πιο σκληρού και έκφυλου ανθρώπου υπάρχει το δυναμικό για απεριόριστη αγάπη, συμπόνια και σοφία. Σε αντίθεση με τους σπόρους των πλανών μας, οι οποίοι είναι δυνατό να καταστραφούν, αυτό το δυναμικό είναι τελείως ακατάλυτο και αποτελεί την αγνή, ουσιώδη φύση κάθε έμβιου όντος. Όποτε συναντάμε άλλους ανθρώπους, αντί να εστιάζουμε την προσοχή μας στις πλάνες τους, θα πρέπει να την εστιάζουμε στο χρυσάφι της βουδικής τους φύσης. Αυτό, εκτός του ότι θα δώσει σε εμάς τη δυνατότητα να τους θεωρούμε πολύτιμους και μοναδικούς, θα βοηθήσει και τους άλλους να φέρουν στην επιφάνεια τις καλές τους ιδιότητες. Αν θεωρούμε ότι ο κάθε άνθρωπος είναι ένας μελλοντικός Βούδας, τότε, λόγω της αγάπης και της συμπόνιας μας, θα είναι φυσικό να βοηθήσουμε και να ενθαρρύνουμε την ωρίμανση αυτού του δυναμικού.
Επειδή έχουμε συνηθίσει να φροντίζουμε για τον εαυτό μας περισσότερο από τους άλλους, η άποψη ότι όλα τα αισθανόμενα όντα είναι εξαιρετικά πολύτιμα δεν μπορεί να καλλιεργηθεί εύκολα. Για να προκύψει αυτή η σκέψη φυσικά και αβίαστα θα πρέπει να εξασκήσουμε το πνεύμα μας υπομονετικά για πολλά χρόνια. Όπως ένας ωκεανός σχηματίζεται από πολλές μικροσκοπικές σταγόνες νερού οι οποίες μαζεύονται σιγά-σιγά για πάρα πολύ καιρό, έτσι και οι συνειδητοποιήσεις της αγάπης και της συμπόνιας που υπάρχουν στο πνεύμα των προχωρημένων ασκούμενων είναι αποτέλεσμα συνεχούς εξάσκησης. Θα πρέπει να αρχίσουμε προσπαθώντας να φροντίζουμε για τους γονείς, την οικογένεια και τους στενούς μας φίλους, μέχρι να φτάσουμε στο σημείο να νιώθουμε το ίδιο και για όλους τους ανθρώπους που ζουν γύρω μας. Σταδιακά θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε τη φιλαλληλία που φροντίζει για όλα τα αισθανόμενα όντα.
Είναι σημαντικό να αρχίσουμε με τους ανθρώπους του στενού μας κύκλου, διότι αν προσπαθούμε να αγαπάμε όλα τα αισθανόμενα όντα με ένα γενικό και αόριστο τρόπο, ενώ ταυτόχρονα παραμελούμε τους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρεφόμαστε συχνά, η φιλαλληλία μας θα είναι αόριστη και αναξιόπιστη. Κατά τη διάρκεια του διαλογισμού μας ίσως αναπτύξουμε μερικά καλά συναισθήματα, τα οποία όμως θα εξαφανιστούν με το τέλος του διαλογισμού και έτσι δεν θα επέλθει καμία βασική αλλαγή στο πνεύμα μας. Όμως, αν στο τέλος του κάθε διαλογισμού παίρνουμε τη δυνατή απόφαση να φροντίζουμε για αυτούς με τους οποίους πρόκειται να περάσουμε τη μέρα μας και μετά υλοποιήσουμε αυτή την απόφαση, η φιλαλληλία μας θα έχει γερά θεμέλια και θα είναι ειλικρινής. Η συστηματική και αποφασιστική προσπάθεια να αγαπήσουμε τους ανθρώπους του στενού μας κύκλου, ακόμα και όταν μας δυσκολεύουν τη ζωή, θα φθείρει συνεχώς τη φιλαυτία μας και τελικά θα μας δώσει τη δυνατότητα να οικοδομήσουμε στο πνεύμα μας ένα σταθερό θεμέλιο φιλαλληλίας. Μ' αυτό το θεμέλιο δεν θα δυσκολευόμαστε να νιώθουμε αγάπη για όλο και περισσότερα αισθανόμενα όντα και τελικά θα αναπτύξουμε την παγκόσμια αγάπη και τη συμπόνια ενός Μποντισάτβα.
Η ικανότητά μας να βοηθήσουμε τους άλλους εξαρτάται και από την καρμική σχέση που έχουμε σ' αυτή τη ζωή, καθώς και από την καρμική σχέση που είχαμε στις περασμένες μας ζωές. Όλοι έχουμε ένα στενό κύκλο ανθρώπων με τους οποίους έχουμε μία ξεχωριστή καρμική σχέση σ' αυτή τη ζωή. Παρόλο που χρειάζεται να φροντίζουμε εξίσου για όλα τα όντα, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να φερόμαστε σε όλους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Παραδείγματος χάρη, δεν θα ήταν σωστό να φερόμαστε στον εργοδότη μας με τον ίδιο τρόπο που φερόμαστε στους στενούς μας φίλους και στην οικογένειά μας. Υπάρχουν επίσης άνθρωποι που θέλουν απλώς την ησυχία τους και αντιπαθούν οποιαδήποτε έκφραση τρυφερότητας. Η αγάπη για τους άλλους είναι κυρίως μια στάση του πνεύματος και ο τρόπος με τον οποίο την εκφράζουμε εξαρτάται από τις ανάγκες και τις ευχές του κάθε ανθρώπου, καθώς επίσης και από την καρμική σχέση που έχουμε μαζί του. Πρακτικά δεν μπορούμε να φροντίσουμε για όλα τα όντα, μπορούμε όμως να αναπτύξουμε ενδιαφέρον για όλα τα όντα. Αυτό είναι το κύριο σημείο της εξάσκησης του πνεύματος. Αν εξασκήσουμε το πνεύμα μας κατ' αυτόν τον τρόπο θα γίνουμε τελικά ένας Βούδας, ο οποίος θα έχει πραγματικά τη δύναμη να προστατεύσει όλα τα αισθανόμενα όντα.
Αν στοχαστούμε προσεκτικά όλα αυτά τα σημεία θα φτάσουμε στο ακόλουθο συμπέρασμα:
Επειδή όλα τα αισθανόμενα όντα είναι πολύ πολύτιμα για μένα, θα πρέπει να τα φροντίζω και να τα αγαπώ.
Αυτή την απόφαση θα πρέπει να τη θυμόμαστε διαρκώς, διότι αποτελεί ένα σπόρο στον οποίο θα πρέπει να προσφέρουμε τα απαραίτητα συστατικά μέχρι να μεγαλώσει και να γίνει ένα αυθόρμητο συναίσθημα ισότητας του εαυτού με τους άλλους. Αυτή η συνειδητοποίηση λέγεται "η εξίσωση του εαυτού με τους άλλους". Όπως θεωρούμε σημαντική τη δική μας ηρεμία και ευτυχία, έτσι θα πρέπει να θεωρούμε και την ηρεμία και ευτυχία όλων των έμβιων όντων. Επιπλέον, με τον ίδιο τρόπο που δουλεύουμε για να ελευθερώσουμε τον εαυτό μας από τη δυστυχία και τα προβλήματα, θα πρέπει να δουλεύουμε για να ελευθερώσουμε και τους άλλους.
http://www.translatum.gr/buddhism/kelsang1.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου