Κουνταλίνι, Τσι, Λίμπιντο: ο μύθος που αποδεικνύεται πραγματικότητα

του Γιάννη Βελίκη

Οποιοσδήποτε ασχοληθεί με την εναλλακτική ιατρική (βελονισμό, ρέϊκι, τάι στι, τσι - κογκ), τη γιόγκα, τις ασκήσεις χαλάρωσης, τις κλασικές πολεμικές τέχνες ή τη φροϋδική ψυχανάλυση, αργά η γρήγορα θα έρθει σε επαφή με την περιγραφή μιας ενέργειας (ή δύναμης) που ονομάζεται κατά περίσταση κουνταλίνι, τσι, λίμπιντο (ή πράνα, κι, οργόνη, ζωικός μαγνητισμός, ζωτική δύναμη κ.λπ.). Η ύπαρξη της ενέργειας αυτής αμφισβητείται από την επιστημονική κοινότητα και οι πρεσβευτές της θεωρούνται κομπογιαννίτες. Εκτός, των επιστημόνων, και οι σκεπτικιστές (σύμφωνα με το Λεξικό του Σκεπτικιστή) αμφιβάλλουν για την ύπαρξη αυτών των ενεργειών – φαινομένων. Στο σχετικό λήμμα του λεξικού τους αναφέρουν: «… οι υπέρμαχοι υποστηρίζουν ότι αποδεικνύουν την ύπαρξη και τη δύναμη του Τσι με το να γιατρεύουν ανθρώπους ή ακόμα και με επιδείξεις πολεμικών τεχνών σπάζοντας τούβλα με γυμνά χέρια ή πόδια. Όταν όμως εξετάζονται σε ελεγχόμενες συνθήκες, τα υπερφυσικά γνωρίσματα των μαιτρ του Τσι αποδεικνύεται τελικά ότι είναι τα αρκετά συνηθισμένα γνωρίσματα της ταχυδακτυλουργίας, της απάτης και φυσικές δυνάμεις. Ο Βιταλισμός είναι μια αρκετά δημοφιλής φιλοσοφία σε πολλές κουλτούρες. Έτσι το Τσι έχει πολλούς ομολόγους: πράνα (Ινδία), κι (Ιαπωνία), η οργόνη του Βίλεμ Ράϊχ, ο ζωικός μαγνητισμός του Μέσμερ και η ζωτική δύναμη του Μπέργκσον (ilan vital,vital force) για να ονομάσουμε μερικούς. Η ιδέα είναι πολύ δημοφιλής ανάμεσα σε αυτούς που ασπάζονται την φιλοσοφία του New Age, και γενικά μνημονεύεται σαν ενέργεια, αν και δεν έχει καμία σχέση με τον όρο που χρησιμοποιείται στην φυσική».

Παρ’ αυτά, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν στην ύπαρξη της, προσφεύγουν σε «ενεργειακούς» θεραπευτές ή ασκούνται στη γιόγκα και στις πολεμικές τέχνες ή δέχονται ότι η απελευθέρωση της σεξουαλικής ενέργειας και του οργασμού θα λύσει πολλά από τα συναισθηματικά τους προβλήματα. Διαφαίνεται συνεπώς ότι «κάτι» υπάρχει, μία ενέργεια ή δύναμη, που όμως ακόμη δεν έχει εντοπιστεί από την επιστημονική έρευνα.

Στην ουσία τους, οι περιγραφές της εν λόγω ενέργειας έχουν τόσα πολλά κοινά στοιχεία, ώστε να είναι λογικό να υποτεθεί ότι περιγράφουν το ίδιο αντικείμενο. Ακολουθεί η σύντομη επισκόπηση τριών από τους όρους που συχνά χρησιμοποιούνται για να την περιγράψουν, προκειμένου να φανούν τα κοινά τους στοιχεία:

Κουνταλίνι: Σύμφωνα με σχετικές πληροφορίες στο διαδίκτυο  «… η Κουνταλίνι είναι η ευρισκόμενη σε σπειροειδή μορφή ενέργεια στην βάση της σπονδυλικής στήλης. Όταν αυτή η ενέργεια ελευθερώνεται, συγκεκριμένα θεραπευτικά κανάλια και τσάκρα ανοίγουν, και το άτομο αποκτά πρόσβαση στην αστείρευτη θεραπευτική ενέργεια που πηγάζει από μέσα του και το περιβάλλον. Το τσάκρα της βάσης είναι το ενεργειακό σημείο που βρίσκεται κοντά στον κόκκυγα και χρησιμεύει ως δίοδος για αυτήν την ενέργεια. Η ενεργοποιημένη Κουνταλίνι ξεχύνεται με ορμή προς τα πάνω δια μέσου του σώματος και όλων των κύριων μικροσκοπικών σπειροειδών καναλιών, βγαίνοντας από το Τσάρκα της κορυφής.

Σύμφωνα με την πρακτική γνώση της Γιόγκα ο ασκούμενος πρέπει να κατορθώσει να ξυπνήσει την λανθάνουσα δύναμη της Κουνταλίνι η οποία θα αρχίσει να ανεβαίνει από τον κεντρικό αγωγό την Σουσούμνα.  Στην άνοδό της ξυπνά διαδοχικά τα διάφορα Τσάρκας τα οποία αρχίζουν να λειτουργούν σαν πύρινοι περιστρεφόμενοι τροχοί. Όποιος κατορθώσει αυτό το επίτευγμα κατακτά την ειρήνη. Οι διάφορες ασκήσεις για το ξύπνημα της Κουνταλίνι και των Τσάρκας περιλαμβάνουν τη συνειδητή αναπνοή, ασκήσεις καθαρισμού και εξαγνισμού του σώματος, έλεγχος διάφορων κέντρων ώστε η ενέργεια να εγκλωβίζεται ή να κατευθύνεται κατά βούληση σε διάφορες περιοχές του σώματος, κ.α.  Πολύ σημαντικές ακόμη είναι οι φυσικές στάσεις που διευκολύνουν τον ασκούμενο, οι ασκήσεις διαλογισμού στις κατάλληλες ενώ τα χέρια έχουν συγκεκριμένες τοποθετήσεις των δακτύλων καθώς και ήχοι που "απελευθερώνουν ενέργεια".

Τσι: Για το Τσι έχει γραφεί «…όπως και η θεωρία του Γιν - Γιανγκ, έτσι και το Τσι προέρχεται από την αρχαία κινεζική φιλοσοφία που θεωρεί ότι τα πάντα σχετίζονται μεταξύ τους. Κατά την παραδοσιακή κινεζική ιατρική το Τσι αντιμετωπίζεται ως η θεμελιώδης ουσία του ανθρώπινου σώματος και οι κινήσεις του εξηγούν πολλές από τις διαδικασίες της ζωής. Συχνά αναφέρεται και ως ζωτική ενέργεια. Το Τσι κυκλοφορεί κατά μήκος των μεσημβρινών και των παραλλήλων. Ένα υγιές σώμα προϋποθέτει φυσιολογική κυκλοφορία του τσι, ενώ τα προβλήματα υγείας προκύπτουν όταν το τσι λιμνάζει, χωρίς κανονική ροή. Η κυκλοφορία του όμως σχετίζεται στενά και με την ψυχοδιανοητική κατάσταση του ανθρώπου.

Συμπληρωματικά με τη διατροφή, η παραδοσιακή κινέζικη ιατρική περιλαμβάνει μια μορφή ασκήσεων που αποκαλούνται τσι - κονγκ, η οποία θεωρείται ότι βελτιστοποιεί την ροή του τσι στο σώμα. Το τσι - κονγκ επηρεάζεται από τη στάση του σώματος, την κίνηση, την αναπνοή, το διαλογισμό και τη συνειδητή πρόθεση του ανθρώπου για καθαρισμό ή εξαγνισμό του σώματος. Το τσι χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους για τη διατήρηση της υγείας, και ρυθμίζει την εσωτερική ενέργεια του σώματος. Το Τσι - κονγκ χρησιμοποιεί συγκεκριμένες κινητικές και αναπνευστικές ασκήσεις, προκειμένου το Τσι να συγκεντρωθεί και να κυκλοφορήσει στο σώμα».

Λίμπιντο: Αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες λέξεις παγκοσμίως. Η λίμπιντο μπορεί να περιγραφεί ως αυτή η ενστικτώδης ερωτική ορμή, η διάθεση για σεξ αλλά και όλη η ενέργεια που ξεχειλίζει από αυτή. Η λίμπιντο ξεκινάει από το σώμα, έχει τις ρίζες της στα πιο βαθιά ένστικτα – αισθήσεις, επηρεάζει όλο το σώμα και, λόγω της έντασης των επιδράσεων της μεταβάλλει σε μεγάλο βαθμό και το συναισθηματικό μας κόσμο. Τόσο η «καθήλωση» της (παρθενία), όσο και υπερβολική της κατάχρηση (διαστροφή) προκαλεί προβλήματα στη σωματική και ψυχική «οικονομία». Η μετατροπή-μετουσίωση της ισχυρής λίμπιντο σε πνευματικό έργο και Τέχνη, αποτελεί κατά τον Φρόϋντ, την πεμπτουσία του Πολιτισμού και αυτός θα πρέπει να είναι για την ψυχανάλυση ο σκοπός της ψυχοθεραπείας, της παιδείας και της εκπαίδευσης.

Από τα ανωτέρω, και από πολλά ακόμη στοιχεία που δεν παρατέθηκαν, δεικνύεται ότι οι παραπάνω όροι περιγράφουν την ίδια ενέργεια – δύναμη, που όμως ως σήμερα θεωρείται ανύπαρκτη για την επιστήμη της ιατρικής, της φυσιολογίας, και της νευρολογίας.

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που αποδεικνύουν ότι αυτή η ενέργεια όντως υπάρχει και λειτουργεί. Θα χρειαστεί, ωστόσο, να γίνει η κατάλληλη σύνδεση των μυθολογικών και διαισθητικών στοιχείων των παραδοσιακών μεθόδων θεραπευτικής και τρόπων σκέψης με τις σύγχρονες νευροβιολογικές ανακαλύψεις.

Και πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να διερευνηθεί ο ρόλος του νευρικού συστήματος που ρυθμίζει τη λειτουργία των εντέρων και η σπουδαία του επίδραση στη γενικότερη ορμονική, ανοσολογική, νευροχημική και συναισθηματική κατάσταση ολόκληρου του οργανισμού.

Ο «άλλος» εγκέφαλος

Συχνά ακούμε τη φράση «ο έρωτας περνάει πρώτα από το στομάχι». Μάλιστα, στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α., ένα ρομαντικό ραντεβού με έναν/μία υποψήφιο/α εραστή/ερωμένη ξεκινάει με ένα καλό δείπνο (αντίθετα από την Ελλάδα που συνήθως ξεκινάει με καφέ ή ποτό). Η εξήγηση είναι ότι το γαστρεντερικό μας σύστημα λειτουργεί ως ένας άλλος, πιο αρχέγονος αλλά και πιο ισχυρός εγκέφαλος, ρυθμίζοντας την ανοσολολογική, βιοχημική και συναισθηματική μας κατάσταση.

Στο έντερο βρίσκεται ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Το τελευταίο επηρεάζεται από τις τροφές, αλλά και από τις σκέψεις μας και τα συναισθήματά μας. Αν όλα αυτά δεν «αφομοιωθούν» σωστά από το έντερο, εκείνο παρουσιάζει δυσλειτουργίες. Ο ερευνητής που στοιχειοθέτησε τη σχετική έρευνα, είναι ο Μιχαήλ Γκέρσον, καθηγητής της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια στη Νέα Υόρκη. Σύμφωνα με τα συμπεράσματά του, εκτός από τον βασικό εγκέφαλο στο κρανίο μας, έχουμε και έναν κοιλιακό ο οποίος ρυθμίζει τη διανομή της ενέργειας στα σπλάχνα μας. Για να έχουμε υγεία, θα πρέπει να δουλεύει πλήρως η «εντερική νοημοσύνη» μας. Οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργία του «κοιλιακού» εγκεφάλου. Η διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ των «φιλικών» και των κακών βακτηριδίων του εντέρου, αποκαλείται δυσβίωση του εντέρου». Αυτή είναι μια πάθηση που αναγνωρίστηκε τα τελευταία έτη.

  Όταν υπάρξει όμως κάποια ξαφνική η προοδευτική οικολογική αλλαγή (ecological change) στο εσωτερικό περιβάλλον, τα φιλικά βακτηρίδια της χλωρίδας τείνουν να μειωθούν, η ανοσοβιολογική αντίδραση καταστέλλεται και οι μύκητες αυξάνονται στο έντερο και αλλού και προκαλούν νοσήματα. Αυτό αποκαλείται και yeast syndrome και είναι μια φλεγμονή που αποδίδεται κυρίως στον μύκητα Candida albicans που κανονικά σαπροφυτεί σε όλους μας σε μικρούς πληθυσμούς, υπό τον έλεγχο και την καταστολή του ανοσοποιητικού μας συστήματος σε μια κατάσταση «ομαλής συμβίωσης».

 Σε περίπτωση όμως υπερανάπτυξης του μύκητα, όπως συμβαίνει στο yeast syndrome, παράγονται μεγάλες ποσότητες μυκοτοξινών (mycotoxins), προκαλώντας ανατροπή της ομοιοστασίας του οργανισμού που καταβάλλει τους αμυντικούς μηχανισμούς του ανοσοποιητικού μας συστήματος,. Δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος υπερανάπτυξης των μυκήτων και καταστολής του ανοσοποιητικού συστήματος, με αποτέλεσμα το σύνδρομο «πολυσυστηματική χρόνια καντιδίαση», που προκαλεί ερεθισμό του τοιχώματος του εντέρου, καταστρέφει κύτταρα, διαταράσσει την λειτουργία των οργάνων, επιτρέπει την είσοδο μη αποδομημένων τροφών από το ερεθισμένο έντερο και την εκδήλωση μιας σειράς συμπτωμάτων, ξεκινώντας από τους μετεωρισμούς (φουσκώματα και αέρια), μέχρι το σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης και τις τροφικές δυσανεξίες και αλλεργίες).

Επίσης το έντερο αισθάνεται, αγαπάει, πονάει, αναστενάζει, μιας και επηρεάζει ένα μεγάλο ποσοστό από τα συναισθήματά μας. Οι γνωστές «πεταλούδες» στο στομάχι, όταν πεθαίνουμε από αγωνία για μια καινούργια μας συνάντηση ή περιμένοντας ένα αποτέλεσμα, οι ξινίλες στο στομάχι στη θέα ενός ανεπιθύμητου προσώπου, οι συσπάσεις του στομάχου του πριν κάνει μια σημαντική ομιλία ή έχει νιώσει έντονο πόνο στο έντερο ή τάση ευκοιλιότητας πριν από ένα διαγωνισμό, αυτός έχει βιώσει τη δράση των δύο νευρικών συστημάτων.

Ανακαλύφθηκε, ότι ο κοιλιακός εγκέφαλος λειτουργεί αυτόνομα και στέλνει περισσότερα σήματα στον εγκέφαλο του κεφαλιού απ’ όσα λαμβάνει απ’ αυτόν. Βοηθά στο να παγιώνονται οι αναμνήσεις που αφορούν στα συναισθήματα. Μπορεί ν’ αρρωστήσει, να υποφέρει από στρες, ν’ αναπτύξει τις δικές του νευρώσεις. Βιώνει συναισθήματα, «σκέφτεται» και θυμάται. Και μας βοηθά να παίρνουμε αποφάσεις. 

Ίδια κύτταρα, ίδιες αρχές λειτουργίας, ίδιοι υποδοχείς: σχεδόν ταυτόσημοι. Ο δεύτερος εγκέφαλός μας αναλαμβάνει τις «αποφάσεις της κοιλιάς», δηλαδή τις αυθόρμητες και ασυνείδητες, άρα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο τόσο στη χαρά όσο και στον πόνο μας.

Το 1981, ο Αυστραλός Μαρτσέλο Κόστα, απέδειξε ότι τα νευρικά κύτταρα του εντέρου παράγουν σεροτονίνη, για την οποία ήδη γνώριζαν ότι ήταν ένας από τους πολλούς νευροδιαβιβαστές του νευρικού συστήματος. Και για του λόγου το αληθές, το 90% της σεροτονίνης του σώματος, στα έντερα παράγεται από μια συνομοσπονδία 30 και πλέον νευροδιαβιβαστών, σε τόση ποσότητα ώστε η ασθένεια του ευερέθιστου εντέρου να αποδίδεται πλέον στις παθήσεις του νου και όχι του σώματος.

Απ’ αυτόν ξεκινά το 90% των μηνυμάτων προς το κεφάλι. Εμείς τα αντιλαμβανόμαστε μόνο όταν είναι σήματα συναγερμού που προκαλούν μια σειρά από ενοχλητικές αντιδράσεις

Παθήσεις όπως το άγχος, η κατάθλιψη, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, το έλκος του στομάχου και η νόσος του Πάρκινσον εκδηλώνουν συμπτώματα στον εγκέφαλο

Για οτιδήποτε τρώμε οι συσπάσεις κατά μήκος του λεπτού εντέρου αναμειγνύουν την τροφή με ένζυμα και τη μετακινούν προς τα κάτω, ώστε να αρχίσει η απορρόφηση από τα εσωτερικά τοιχώματα. Eάν η τροφή μας είναι χαλασμένη, αντίστροφες συσπάσεις θα τη σπρώξουν προς τα άνω – μαζί με όλα τα άλλα περιεχόμενα του εντέρου– προς το στομάχι και προς τα έξω δια του οισοφάγου με μεγάλη ταχύτητα. Σε κάθε κατάσταση, το έντερο πρέπει να εκτιμά τις συνθήκες που επικρατούν, να αποφασίζει για μια σειρά δράσεων και να αρχίζει μια αντανακλαστική ενέργεια.

Το έντερο ελέγχει την πίεση. Παρακολουθεί τη διαδικασία της πέψης. Ανιχνεύει τα θρεπτικά συστατικά και μετράει τα οξέα και τα άλατα. Είναι ένα μικρό χημικό εργαστήριο. Το εντερικό σύστημα κάνει όλα αυτά μόνο του με ελάχιστη βοήθεια από το κεντρικό νευρικό σύστημα – τον ανώτερο εγκέφαλο.

Ο Έμεραν Μάγερ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ανακάλυψε ότι ένα μέρος των μηνυμάτων του κοιλιακού εγκεφάλου φτάνει στο μεταιχμιακό  σύστημα που βρίσκεται στο κέντρο του πάνω εγκεφάλου. Αυτό το σύστημα παίζει αποφασιστικό ρόλο στη ρύθμιση της συναισθηματικής μας συμπεριφοράς, αφού επεξεργάζεται τα αρνητικά σήματα και καταστέλλει τα δυσάρεστα συναισθήματα.

Όταν ο πάνω εγκέφαλος αισθάνεται πίεση ή φόβο, θέτει σε συναγερμό τα κύτταρα του εντέρου, τα οποία παράγουν ερεθιστικές ουσίες όπως η ισταμίνη. Η πρωτεΐνη αυτή ενεργοποιεί τα νευρικά κύτταρα του πεπτικού σωλήνα κι αυτά προκαλούν συσπάσεις στους μυς του εντέρου. Έτσι εξηγούνται οι κράμπες, οι σουβλιές και η διάρροια. Αυτό το σήμα συναγερμού ανεβαίνει έπειτα στον κρανιακό εγκέφαλο, ο οποίος το αναμεταδίδει στον κοιλιακό και πάει λέγοντας Αν το άγχος δεν υποχωρήσει, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος και τα συμπτώματα γίνονται χρόνια. 

Τα άγχη του παρελθόντος χαράσσονται ανεξίτηλα και στην κοιλιά. Όταν ο πάνω εγκέφαλος αισθάνεται πίεση ή φόβο, θέτει σε συναγερμό τα κύτταρα του εντέρου, τα οποία παράγουν ερεθιστικές ουσίες όπως η ισταμίνη. Η πρωτεΐνη αυτή ενεργοποιεί τα νευρικά κύτταρα του πεπτικού σωλήνα κι αυτά προκαλούν συσπάσεις στους μυς του εντέρου. Έτσι εξηγούνται οι κράμπες, οι σουβλιές και η διάρροια. Αυτό το σήμα συναγερμού ανεβαίνει έπειτα στον κρανιακό εγκέφαλο, ο οποίος το αναμεταδίδει στον κοιλιακό και πάει λέγοντας Αν το άγχος δεν υποχωρήσει, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος και τα συμπτώματα γίνονται χρόνια. 

"Μπορούμε να πούμε ότι ο κοιλιακός εγκέφαλος σκέφτεται", ισχυρίζεται ο Σέρμαν. "Είναι οργανωμένος με λειτουργικό τρόπο, δουλεύει με μια σειρά κυκλωμάτων, είναι σε θέση να καταγράφει διαφορετικές καταστάσεις και ν’ αντιδρά αυτόνομα. Εν ολίγοις, έχει όλα τα στοιχεία ενός ολοκληρωμένου νευρικού συστήματος". Το βέβαιο είναι ότι η κοιλιά φτιάχνει την ατμόσφαιρα του κεφαλιού.  Το κεφάλι είναι η «τράπεζα» των συναισθημάτων, αφού συλλέγει όλες τις αντιδράσεις και τα δεδομένα κυρίως στο μετωπιαίο φλοιό. Ο κοιλιακός εγκέφαλος διηγείται τη δική του εκδοχή στον πάνω εγκέφαλο, δημιουργεί το δικό του "αισθηματικό" προφίλ και προετοιμάζει ένα αισθητικό υπόστρωμα ή κλίμα για τη νύχτα.

Το έντερο έχει μια αυτόνομη νευρική λειτουργία που το κάνει, τρόπον τινά, να σκέφτεται, να αντιδρά, να μνημονεύει, να ασθενεί και να αφυπνεί την ψυχή όταν αισθάνεται ότι οι εσωτερικές ισορροπίες του οργανισμού έχουν διαταραχθεί, είτε σωματικές, είτε ψυχικές. Η επιστημονική υπόθεση για την νευρική αυτονομία του εντέρου έναντι του εγκεφάλου είναι πως το έντερο στο βρέφος είναι το όργανο που άμεσα φροντίζει για την επιβίωση. Μια πληθώρα ερεθισμάτων και ένα μεγάλο φορτίο επεξεργασίας τους όταν γεννιέται ένα μωρό συγκεντρώνονται στο έντερο και φιλτράρονται από αυτό. Το έντερο δέχεται τα θρεπτικά συστατικά, τα μεταβολίζει και μέσω αυτών προωθείται η ραγδαία βρεφική ανάπτυξη. Η ζωή ενός βρέφους περιστρέφεται κυρίως γύρω από τα γεύματά του, η συχνότητα και ο τρόπος των οποίων καθορίζουν και την ψυχική ισορροπία του μωρού. Αν ένα μωρό δεν ταΐζεται σωστά, καθυστερούν τα γεύματά του, είναι ακατάλληλα με κάποιον τρόπο ή υπερβολικά, αυτό θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην διάθεσή του, αλλά όπως θα δούμε στη συνέχεια, και στην ψυχική του εξέλιξη. Εξ’ου και η τόσο μεγάλη βαρύτητα που δίνουν οι παιδίατροι στα γεύματα των μωρών, στο πρόγραμμά τους και στην ποιότητά τους όχι μόνο όσον αφορά την τροφή αυτή καθ’ εαυτή αλλά και τις συνθήκες στις οποίες ταΐζεται ένα μωρό. Οι εμπειρίες ταΐσματος ακολουθούν το βρέφος από τις πρώτες του μέρες μέχρι την ενηλικίωσή του και την ύστερη αναπτυξιακή του πορεία, σωματικά και ψυχολογικά. Δεν είναι τυχαίο το επιστημονικό εύρημα που συνδέει τους κολικούς της βρεφικής ηλικίας με το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου στην ενήλικη ζωή.

Η φαιά ουσία κατά τη διάρκεια την εμβρυϊκής ζωής ταξιδεύει μέσω του νευρικού σωλήνα και των βασικών στοιχείων του κεντρικού νευρικού συστήματος στον εγκέφαλο, αλλά κατά μεγάλο μέρος και στο έντερο, το οποίο τελικά γίνεται αποικία νευρώνων που αποσκοπούν στο να στηρίξουν το ταξίδι της επιβίωσης μετά τη γέννηση. Ο εγκέφαλος, μας λένε οι επιστήμονες, δεν θα μπορούσε από μόνος του να καλύπτει τις ανάγκες διαχείρισης τροφής και λοιπών λειτουργιών του εντέρου, αλλά ούτε και θα μπορούσε όλο το υλικό του νευρικού συστήματος που γεννάται στην εμβρυϊκή ζωή να χωρέσει όλο στον εγκέφαλο. Έτσι λοιπόν, μεγάλο του μέρος καταλήγει στο έντερο με σκοπό να φροντίσει την επιβίωση και να συνδέσει τις πρώτες εμπειρίες και την πρώτη καταγραφή ερεθισμάτων του σώματος με τον εγκέφαλο και τον ψυχισμό. Εφόσον ο εγκέφαλος, μη όντας ικανός τους πρώτους μήνες της ζωής να αντεπεξέλθει στην πληθώρα ερεθισμάτων που λαμβάνει το γαστρεντερικό σύστημα, η φύση προνόησε ώστε αυτό να είναι αρκετά αυτόνομο και να μπορεί να διεκπεραιώσει τις σχετικές με αυτό διαδικασίες ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο και μάλιστα βοηθώντας αυτόν να συνδέσει την κοιλιακή χώρα και τις βιωματικές εγγραφές της με τον ψυχισμό.

Το έντερο, όπως και ο εγκέφαλός μας έχει μνήμη. Έχει πανομοιότυπους μηχανισμούς καταγραφής εμπειριών, που μπορεί ναι μεν να μην μπαίνουν σε λέξεις και να μην απεικονίζονται, είναι όμως βέβαιο πως οι εμπειρίες του εντέρου σωρευτικά καταγράφονται και το δομούν ως ένα όργανο θεμελιώδους αξίας για τον οργανισμό και την ψυχή. Όπως και σε σχέση με τον εγκέφαλό μας, έτσι και για το έντερό μας, οι πρωταρχικές εγγραφές εμπειριών περίπου για τα πρώτα τρία χρόνια της ζωής ενός μωρού αλλά και στη συνέχεια βέβαια σκιαγραφούν και διαμορφώνουν την μετέπειτα εξέλιξή του, γι’ αυτό και είναι τόσο σημαντική η διαδικασία του ταΐσματος και η διατροφή στα πρώτα χρόνια της ζωής. Όσο περισσότερο βομβαρδίζεται το έντερο από ουσίες που το υπερδιεγείρουν (π.χ. ζάχαρη, αλάτι, επεξεργασμένες τροφές, τοξικές ουσίες, ορμόνες, κ.λπ.) ή που παρακάμπτουν δικές του εργασίες (π.χ. αντιβιοτικά, αντιόξινα, και άλλα φάρμακα που υποκαθιστούν φυσικές λειτουργίες του εντέρου), ή όσο περισσότερο στρες βιώσει η ψυχή ενός μικρού παιδιού, όπως στην περίπτωση του δεύτερου μωρού που προανέφερα, και αυτό καταγραφεί σαν επιβαρυντική εμπειρία στο έντερο, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες ανάπτυξης εντερικών παθήσεων και συγγενών ψυχικών διαταραχών στην ενήλικη ζωή του ατόμου.

Η διάθεση γεννιέται στο έντερο λέει η Νευρογαστρεντερολογία, όπως και η διάθεση που προκύπτει από εξωγενείς παράγοντες στη ζωή του ατόμου επηρεάζει άμεσα την λειτουργία του εντέρου, με διαφοροποιήσεις βέβαια στον πληθυσμό, ανάλογα με τα ποσοστά ευαισθησίας του καθενός από εμάς και τις πρωταρχικές του εμπειρίες. Όσο καλύτερες οι πρωταρχικές εμπειρίες, τόσο πιο οχυρωμένος ο οργανισμός έναντι ασθενειών. Όπως η πείνα μπορεί να μας δημιουργήσει κατάθλιψη ή εκνευρισμό, έτσι και η υπερφαγία μπορεί να μας οδηγήσει σε κατάπτωση και ψυχική δυσφορία.

Οι νευροδιαβιβαστές του «εντερικού» εγκέφαλου

Όπως προαναφέρθηκε, το 90% της σεροτονίνης του σώματος καθώς και μια συνομοσπονδία 30 και άνω νευροδιαβιβαστών παράγονται στα έντερα.

Η ορμόνη σεροτονίνη έχει αποδειχθεί ότι παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της όρεξης, της επιλογής φαγητού, της κατάθλιψης, του άγχους, του stress και παρεμβαίνει στη λειτουργία του ορμονικού άξονα υποθάλαμος-υπόφυση. Υπάρχουν στοιχεία, κυρίως από μελέτες σε πειραματόζωα, τα οποία δείχνουν ότι οξέα ψυχοπιεστικά ερεθίσματα (π.χ. η απότομη έκθεση σε ένα καινούργιο περιβάλλον) προκαλούν αύξηση των επιπέδων της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Αντίθετα, η αύξηση των επιπέδων της κορτιζόλης, που παρατηρείται στο χρόνιο στρες, φαίνεται ότι σχετίζεται με ελάττωση των επιπέδων της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Η σεροτονίνη είναι μια χημική ουσία στον εγκέφαλο που έχει σχέση με τα συναισθήματα της ικανοποίησης, της ευτυχίας και της ευχαρίστησης. Πολλά φάρμακα όπως η κάνναβη και οι οπιούχες ουσίες δημιουργούν το συναίσθημα του «ανεβάσματος» καθώς προκαλούν μεταβολές στα επίπεδα σεροτονίνης και στις σχετικές με αυτήν περιοχές του εγκέφαλου.

Από τη νευροχημική πλευρά, μια θεραπευτική στρατηγική στην αντιμετώπιση του χρόνιου στρες θα μπορούσε να αποτελέσει η αύξηση των επιπέδων της σεροτονίνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα μέσω της ενεργοποίησης και αύξησης της δραστηριότητας των κατάλληλων μεταβολικών οδών. Έχει αποδειχθεί ότι η επιλεγμένη λήψη υδατανθράκων και ο σχετικός περιορισμός των πρωτεϊνών, όπως και η συστηματική μείωση της ημερήσιας ποσότητας φαγητού, μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση της δραστηριότητας σεροτονίνης.

Η ορμόνη σεροτονίνη παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση συναισθημάτων όπως η επιθετικότητα και ο αυθορμητισμός, ειδικά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, σύμφωνα με βρετανική μελέτη που παρουσιάστηκε πρόσφατα στις Η.Π.Α.

Νευρολόγοι και ψυχίατροι έχουν εδώ και καιρό συνδέσει τη σεροτονίνη - την ορμόνη που μεταδίδει χημικά μηνύματα μεταξύ των νευρώνων - με την κοινωνική συμπεριφορά, αν και η ακριβής της σημασία παραμένει απροσδιόριστη. Πρόκειται για την πρώτη μελέτη που συνδέει τα χαμηλά επίπεδα της ορμόνης με τον αυθορμητισμό. Ταυτόχρονα, δείχνει τους λόγους που οι άνθρωποι γίνονται επιθετικοί όταν έρχονται αντιμέτωποι με την πείνα.

Τα επίπεδα της σεροτονίνης μειώνονται όταν το άτομο δεν τρέφεται, επειδή η τρυπτοφάνη, απαραίτητο αμινοξύ για την παραγωγή σεροτονίνης, αναπτύσσεται μόνο μέσω της λήψης τροφής.

Τα αποτελέσματα κλινικών δοκιμών σε ανθρώπους, οι οποίοι μέσω συγκεκριμένης δίαιτας μείωσαν τα επίπεδα σεροτονίνης, έδειξαν ότι η διατροφή αλλά και το άγχος μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη διάθεση του ατόμου, ειδικά όταν έρχεται αντιμέτωπο με διλήμματα λήψης αποφάσεων.

Τα συναισθήματά μας επηρεάζονται ή ακόμα και καθορίζονται σε ορισμένες περιπτώσεις από χημικές ουσίες που βρίσκονται στον οργανισμό μας. Η ενεργοποίηση, η έκκριση ή η αναστολή της δράσης ή της έκκρισης των ουσιών αυτών ρυθμίζει ένα συγκεκριμένο βιοχημικό μονοπάτι στο νευρικό μας σύστημα και μας δημιουργεί το άλφα ή το βήτα συναίσθημα. Οι χημικές αυτές ουσίες βρίσκονται σε λεπτές ισορροπίες και η παραγωγή τους βασίζεται σε απλούστερες χημικές ενώσεις, τις οποίες λαμβάνουμε από τη διατροφή μας. Οι ενδογενώς παραγόμενες ουσίες που επηρεάζουν ευνοϊκά τη διάθεση είναι κυρίως η σεροτονίνη, οι κατεχολαμίνες (ντοπαμίνη, αδρεναλίνη, νορ-αδρεναλίνη) και οι ενδορφίνες. Ένα ιδιαίτερο κομμάτι στο βιοχημικό παζλ των συναισθημάτων μας είναι επίσης οι διάμεσοι μεσολαβητές, ρυθμιστικές ουσίες υπεύθυνες για την επικοινωνία ανάμεσα στα κύτταρα του εγκεφάλου και του πεπτικού συστήματος.

Η σεροτονίνη είναι μία από τις πιο βασικές χημικές ουσίες του νευρικού μας συστήματος, καθορίζοντας τη διάθεσή μας, την ποιότητα του ύπνου και τη συναισθηματική μας σταθερότητα. Η σεροτονίνη είναι μία πρωτεΐνη με βασικό δομικό της λίθο το αμινοξύ τρυπτοφάνη. Η πηγή της τρυπτοφάνη είναι οι τροφές που καταναλώνουμε και πιο συγκεκριμένα μεγάλη περιεκτικότητα σε τρυπτοφάνη έχουν οι μπανάνες, τα ζυμαρικά, το ψωμί και τα λιπαρά ψάρια (σολομός, σκουμπρί, σαρδέλα) και κυρίως τα εκχυλίσματα ελαίων από ψάρια.
Πέρα από την τρυπτοφάνη, το βιοχημικό εργοστάσιο του οργανισμού μας για να συνθέτει σεροτονίνη χρειάζεται τις βιταμίνες Β6, Β12 και το φολικό οξύ. Τροφές που μας τα παρέχουν είναι οι πατάτες, οι μπανάνες, τα λαχανικά, τα ψάρια, το αβοκάντο, το κοτόπουλο και το μοσχάρι. Πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό Nature έδειξε πως άνθρωποι που έπασχαν από κατάθλιψη και λάμβαναν καθημερινά αυξημένη ποσότητα των βιταμινών Β6 και Β12, κατέγραψαν υποχώρηση της νόσου σε ποσοστό 92 %.

Συνίσταται η χρήση συμπληρωμάτων βιταμινών Β που περιέχουν το συνδυασμό των βιταμινών Β1, Β2, Β6 και Β12, οι οποίες είναι αναγκαίες τόσο στο βιοχημικό κύκλο παραγωγής της σεροτονίνης όσο και στην απελευθέρωση του χημικού συστατικού GABA που είναι βασικός παράγοντας για τη ρύθμιση του επιπέδου του άγχους στο εγκέφαλο.

Πρόσφατη έρευνα Αμερικανών επιστημόνων επέδειξε πως τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα ή αλλιώς λινολεϊκά οξέα, παίζουν βασικότατο ρόλο στην αύξηση της συγκέντρωσης της σεροτονίνης. Πέραν αυτού αξίζει να σημειωθεί πως το 43 % των λιπιδίων των κυτταρικών μεμβρανών των νευρικών κύτταρων του εγκεφάλου ανήκουν στην κατηγορία αυτή. Ο σολομός, οι σαρδέλες, το σκουμπρί, ο τόνος, το έλαιο λιναρόσπορου και το λιναρέλαιο ψυχρής σύνθλιψης είναι πλούσιες πηγές για τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα ή αλλιώς λινολεϊκά οξέα. Συνίσταται επίσης η χρήση συμπληρωμάτων ελαίων από ψάρια.

Κουνταλίνι, Τσι, Λίμπιντο: το αποτέλεσμα των νευροδιαβιβαστών της κοιλιάς

Από τα ανωτέρω είναι προφανές ότι οι όροι, κουνταλίνι, τσι, λίμπιντο κ.λπ. δεν αναφέρονται σε μία παραφυσική, διαισθητική ή φανταστική ενέργεια ή δύναμη, αλλά στην πραγματική δράση της σεροτονίνης και των 30 και πλέον συστρατευόμενων νευροδιαβιβαστών που παίζουν άμεσο ρόλο στη ψυχική και συναισθηματική κατάσταση ενός ατόμου.

Και μόνο το γεγονός ότι το 90% της σεροτονίνης παράγεται στην κοιλιά μας αποδεικνύει το σημαντικότατο ρόλο του κέντρου του σώματος στην συναισθηματική, νοητική και γενικότερα ψυχική ζωή και «ενέργεια» των ανθρώπων.

Σύμφωνα, με τις αρχαίες ανατολίτικες παραδόσεις, αλλά και των απόψεων του Μεσμέρ ή του Μπέρκσον η κοιλιά θεωρείται κέντρο του σώματος και αγωγό όλων των καλών και των κακών που συμβαίνουν στον οργανισμό.

Επίσης, για τις ανατολίτικες παραδόσεις, τόσο η διατροφή, όσο και ο φυσικές ήπιες ασκήσεις και η ηρεμία βοηθούν την «ενέργεια» «… οι διάφορες ασκήσεις για το ξύπνημα της Κουνταλίνι και των Τσάρκας περιλαμβάνουν τη συνειδητή αναπνοή, ασκήσεις καθαρισμού και εξαγνισμού του σώματος, έλεγχος διάφορων κέντρων ώστε η ενέργεια να εγκλωβίζεται ή να κατευθύνεται κατά βούληση σε διάφορες περιοχές του σώματος, κ.α.  Πολύ σημαντικές ακόμη είναι οι φυσικές στάσεις που διευκολύνουν τον ασκούμενο, οι ασκήσεις διαλογισμού στις κατάλληλες ενώ τα χέρια έχουν συγκεκριμένες τοποθετήσεις των δακτύλων καθώς και ήχοι που απελευθερώνουν ενέργεια» ή «…συμπληρωματικά με τη διατροφή, η παραδοσιακή κινέζικη ιατρική περιλαμβάνει μια μορφή ασκήσεων που αποκαλούνται Τσι - κονγκ, η οποία θεωρείται ότι βελτιστοποιεί την ροή του τσι στο σώμα». Η σύγχρονη ιατρική συναινεί ότι η σωστή διατροφή (όπως η μεσογειακή) και η χαλαρή άσκηση βοηθά την καλή παραγωγή σεροτονίνης (και των υπολοίπων νευροδιαβιβαστών) καθώς και την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Επίσης, η σύγχρονη ιατρική φυσιολογία και η ενδοκρονολογία παραδέχεται ότι η σεροτονίνη, καθώς και η ντοπαμίνη βοηθούν άμεσα την παραγωγή τεστοστερόνης και οιστρογόνων που εκκρίνει ο οργανισμός πριν την ωορρηξία και έχουν την ικανότητα να αυξάνουν την σεξουαλική διάθεση. Η ανδρική ορμόνη τεστοστερόνη υπάρχει στο γυναικείο αίμα και βοηθά στον ερεθισμό αλλά την βρίσκουμε σε πολύ μικρές ποσότητες υπό φυσιολογικές συνθήκες. Συνεπώς και η λίμπιντο εξαρτάται κατά πολύ από την παραγωγή νευροδιαβιβαστών της κοιλιάς.

Σημαντικότατο στοιχείο παραμένει ότι, όλες οι περιγραφές της υποτιθέμενα «παρα – φύσης ενέργειας» (κουνταλίνι, ή τσι, ή λίμπιντο) όπως η ηρεμία, καλή όρεξη, κατάθλιψη, άγχος, ικανοποίηση, ευτυχία, ευχαρίστηση, επιθετικότητα, αυθορμητισμός, διαδικασία λήψης αποφάσεων κ.λπ. εξαρτώνται άμεσα από την παραγωγή ή όχι της σεροτονίνης και των άλλων 30 νευροδιαβιβαστών της κοιλιάς.

Τελευταία, αλλά όχι λιγότερο σημαντική, απόδειξη της σύνδεσης της κουνταλίνι (ή τσι, ή λίμπιντο) με τους νευροδιαβιβαστές της κοιλιάς είναι ότι η διαδικασία νηστείας που δίδασκαν οι αρχαίες παραδόσεις για καλή ενέργεια συμπίπτουν με τις σύγχρονες ιατρικές απόψεις διατροφής για να λειτουργεί σε άριστη κατάσταση το γαστρεντερικό σύστημα: η μεσογειακή διατροφή, καθώς οι μπανάνες, τα ζυμαρικά, το ψωμί και τα λιπαρά ψάρια (σολομός, σκουμπρί, σαρδέλα) και κυρίως τα εκχυλίσματα ελαίων από ψάρια, οι βιταμίνες Β6, Β12 και το φολικό οξύ, το αβοκάντο, το κοτόπουλο και το μοσχάρι, παίζουν βασικότατο ρόλο στην καλή λειτουργία των εντέρων και στην αύξηση της συγκέντρωσης της σεροτονίνης.

Συνεπάγεται, ότι η καλή μας διάθεση περνάει και από το πιάτο μας! Και το φίδι που πρέπει να αφυπνιστεί (όπως δίδασκαν οι ανατολίτικες παραδόσεις για την Κουνταλίνι) δεν είναι άλλη από τα … έντερα μας!

 https://sites.google.com/site/yannisvelikis/essays/kountalini-tsi-limpinto-o-mythos-pou-apodeiknyetai-pragmatikoteta