ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ

Πηγή:http://hellas.teipir.gr/Thesis/Pol_Thrace/greek/ionian/kabeiria.htm

Καβείρια Μυστήρια

Οι τελετές, τα μυστήρια, οι ιερουργίες που τελούνταν στη Σαμοθράκη, γίνονταν για να τιμηθούν οι Θεοί Κάβειροι. Ποιοι ήταν αυτοί; Πρώτη, η Μεγάλη Μητέρα, η μητέρα γη. Στην τοπική γλώσσα - που διατηρήθηκεσαν γλώσσα των τελετών - λεγόταν Αξίερος. Ταυτίζονταν με την Δήμητρα και την αποκαλούσαν Ηλέκτρα - δηλαδή φωτοδότρα - Λαμπρή, Στρατηγίδα και Ηγέτιδα. Η μορφή της, εικονίζονταν στα νομίσματα της Σαμοθράκης ανάμεσα σε δυο λιοντάρια. Μαζί με την Μεγάλη Μητέρα λατρεύονταν ο σύζυγός της, ένας ιθυφαλλικός θεός της γονιμότητας που το όνομά του ήταν Καδμίλος και που πολλές φορές ταυτίζονταν με τον Ερμή γιατί τα σύμβολα αυτού του Θεού, δηλαδή το ιερό του ζώο, ο κριός, που συμβόλιζε κατ' άλλους τη γονιμοποιό δύναμη, κατ' άλλους τον αρχηγό ποιμένα, καθώς και το φιδοκέφαλο κηρύκειό του, βρέθηκαν χαραγμένα σε νομίσματα και σε επιγραφές του Ναού.

Όμως, άλλοι έλεγαν πως οι Κάβειροι είναι δύο άρρενες δίδυμοι Θεοί και τους συνέδεαν με τους Διόσκουρους, άλλοι πάλι, πως οι Θεοί ήταν τρεις και κάτω απ' τα τοπικά ονόματα που τους αποδίδονταν Αξίερος, Αξιόκερσα, Αξιόκερσος, υποδηλώνονταν η Δήμητρα, η Κόρη και ο Ερμής. Άλλοι προσθέτουν και τον Άδη, την Εκάτη, τη Ρέα, τους Κορύβαντες, τον Ουρανό και τη Γαία. Ακόμα και η Αφροδίτη - η Κηρινθία - που ίσως είναι αυτή που παριστάνεται σε περίεργα τρίμαστα γυμνά ειδώλια που βρέθηκαν στις ανασκαφές, φαίνεται να θεωρείται πως ανήκε στους Κάβειρους, τους Μεγάλους Θεούς. Είναι πολύ απροσδιόριστα τόσο ο αριθμός όσο και τα ονόματα τους, έτσι που η σύγχυση γύρω απ' την προσωπικότητα τους να αυξάνει με το πέρασμα των αιώνων.

Αυτή η πολυπροσωπία, η ταύτηση των Καβείρων με τους περισσότερους Θεούς του ελληνικού μα και του ανατολικού Πανθέου, μια και άλλοι έλεγαν πως και η Κυβέλη συγκαταλέγεται σ' αυτούς, αυτή ή πολυωνυμία πού επιτρέπει στον αμύητο την ελευθερία να λατρεύει, εκεί, κάτω απ' το όνομα των Μεγ. Θεών, τον Θεό πού τον εκφράζει, οδηγεί στη σκέψη πως στα μυστήρια της Σαμοθράκης φανερώνονταν η γενική και απρόσωπη για την θεότητα θεωρία που ενυπάρχει και στα Ορφικά μυστήρια όπου ο Θεός προσφωνείται «Μέγα πνεύμα», «Μέγας Ελευθερωτής», «Μεγάλη ψυχή του κόσμου», «Λόγος».

Τι ακριβώς γινόταν στις τελετές της Σαμοθράκης, δεν μπορούμε να ξέρουμε γιατί οι μυούμενοι τηρούσαν μυστικά τα τελούμενα. Ο Πλούταρχος γράφει: «Οποίοι τινές είναι οι Κάβειροι και όποια τινά μυστήρια τελούν εις την Μητέρα Ρέαν θα ζητήσω συγγνώμην από τους φιλομαθείς διά την σιωπήν μου αυτήν. Οποία δε η παρακαταθήκη και τα εις αυτήν τελούμενα δεν μοι επιτρέπεται να γράψω». Κι' ό Ηρόδοτος στην «Ευτέρπη» του εξηγώντας ορισμένες θρησκευτικές συνήθειες των Αθηναίων λέγει ότι το έθιμον παρέλαβαν από τους Σαμοθρακίτες. «Όστις δε εμυήθη τα μυστήρια των Καβείρων τα όποια τελούν οι Σαμόθρακες, εκείνος γνωρίζει τι λέγω» και παρακάτω: «Οι Πελασγοί αποδίδουν εις αυτό ιεράν αιτίαν την οποίαν εξηγούν τα μυστήρια της Σαμοθράκης». Και ο Γερμανός αρχαιολόγος και φιλόλογος Αύγουστος Λόμπεκ στη μελέτη του «Αγλαόφαμος» για τη θρησκεία των Αρχαίων Ελλήνων, σηκώνει κατά το κοινώς λεγόμενο ψηλά τα χέρια και ομολογεί: «Ο θέλων να σαφηνίση την φύσιν των Καβειρίων μυστηρίων ματαιοπονεί».

Γνωρίζουμε όμως κάτι πολύ σοβαρό που προκαλεί το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό μας. Γνωρίζουμε πως τα μυστήρια της Σαμοθράκης είχαν πανανθρώπινο χαρακτήρα! Κι' αυτό είναι το θαυμαστό κι' αξιοσημείωτο. Αυτή ακριβώς η προοδευτική τάση, αυτή η παγκοσμιότητα, η απεριόριστη εισδοχή στους κόλπους της θρησκείας παντός προσερχόμενου προς αυτήν, ή χωρίς εξαιρέσεις και διακρίσεις διδασκαλία της. Στα Καβείρια μυστήρια, επιτρεπόταν η συμμετοχή ατόμων αδιαφόρως εθνότητας, ηλικίας, κοινωνικού αξιώματος και φύλου κι' αυτό αποτελεί το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους. Η εξομοίωση - κυρίως των φύλων και των τάξεων - σε μια εποχή τόσο μακρινή που οι γυναίκες θεωρούνταν κατώτερες υπάρξεις και οι δούλοι ατελή όντα, αυτός ο πανανθρώπινος χαρακτήρας των μυστηρίων της Σαμοθράκης, δίνει το μέτρο αξιολογήσεως της ευρύτητας των αντιλήψεων και της καθολικότητας των ιδεών και των αρχών τους και μπορεί να θεωρηθεί - ως προς το σημείο αυτό - ο πρόδρομος της χριστιανικής κοινωνίας. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, δούλοι, δουλοπάροικοι, αλλοεθνείς, αλλόπιστοι κι' έγχρωμοι, ήταν δεκτοί στη θρησκεία, θεμελιώδης σκοπός των μυστηρίων αυτών ήταν η ηθικοποίηση του ανθρώπου. Με τη μύηση τους αναλάμβαναν ηθικές και κοινωνικές υποχρεώσεις κι ο Διόδωρος ο Σικελιώτης λέει ότι «οι μυούμενοι εγίνοντο ευσεβέστεροι, δικαιότεροι και κατά πάντα καλλίτεροι».

Όμως, όσο κι αν ο φιλελευθερισμός του χαρακτήρα των μυστηρίων επέτρεπε την προσέλευση και εισδοχή παντός βουλομένου, όπως προαναφέραμε, υπήρχε ένας ρητός κι' απαράβατος όρος, που αποκλειστικά και μόνο εδώ συναντάμε. Τον όρο αυτό κανείς δεν μπορούσε ν' αποφύγει ή να παρακάμψει. Ήταν η εξομολόγηση! Βασική κι' απαραίτητη προϋπόθεση και προπαρασκευαστικό στάδιο της μυήσεως, ήταν η ψυχική κάθαρση του ανθρώπου που ζητούσε να μυηθεί! Ταγμένος γι' αυτόν τον σκοπό, την εξομολόγηση δηλαδή, ήταν ειδικός ιερέας αποκαλούμενος Κόης. «Κόης, ο φονέα καθαίρων» που άκουγε τον εξομολογούμενο κι' είχε το αξίωμα να εξαγνίζει ακόμα και τον φονιά που μετάνοιωνε για την πράξη του. Έτσι, εκτός απ' τη λατρευτική και θρησκευτική έννοια, βλέπουμε πως τα μυστήρια της Σαμοθράκης, είχαν φιλοσοφική βάση και χαρακτήρα κοινωνικής αρετής.
Ύστερα από την εξομολόγηση και την έγκριση του Κόη και των Ανακτοτελεστών, ο κατηχημένος μπορούσε να προσέλθει στην τελετή της μυήσεως. Πιθανολογείται πως η μύηση γινόταν τη νύχτα, με το φως των δαδιών και λυχναριών των μυημένων που παραβρίσκονταν στην τελετή. Πλήθος είναι τα λυχνάρια που βρέθηκαν στις ανασκαφές με εγχάρακτο το γράμμα Θ δηλωτικό των Μεγάλων Θεών, αλλά και πάμπολλες είναι οι θέσεις για τοποθέτηση των δαδιών που σώζονται στους τοίχους του Ιερού. Ο μυούμενος καθόταν πάνω σε θρόνο γι' αυτό και η τελετή λεγόταν «θρονισμός». Φαίνεται πως σ' αυτό το στάδιο οι μυούντες χόρευαν γύρω απ' τον μυούμενο. Πολλές μαρτυρίες και κυρίως του Πλούταρχου υπάρχουν γι' αυτή τη φάση της τελετής.

Ύστερα από τον θρονισμό, ο ίερέας οδηγούσε τον μύστη στο άβατο του Ιερού κι εκεί, το νέο μέλος, παρακολουθούσε, είχε δηλαδή την εποπτεία, κάποιας ιερής αναπαράστασης με πιθανό αντικείμενο την έκφραση κοσμογονικών ιδεών στις όποιες πρώτευε η μυστηριώδης τους γενεαλογία. Έτσι, έφθανε στον βαθμό της εποπτείας. Μπροστά στο άβατο του Ιερού υπήρχε επιγραφή, που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη και που απαγόρευε με λιτό αλλά απόλυτο τρόπο, την είσοδο. «Αμύητον μη εισιέναι». Αργότερα, με την προσέλευση και των Ρωμαίων στα μυστήρια, προσετέθη απαγορευτική επιγραφή και στα Λατινικά. «Deorum sacra qui non acceperunt non intrant».

Στον καινούργιο μύστη προσφέρονταν στεφάνι από ελιά και πορφυρή ζώνη που τον προφύλαγε απ' τους κινδύνους, ιδιαίτερα τους θαλασσινούς. H μύηση μπορούσε να γίνει σ' οποιαδήποτε εποχή και κυρίως απ' τον Απρίλη ως τον Σεπτέμβριο, την εποχή κυρίως που η Σαμοθράκη ήταν προσιτή στη ναυσιπλοΐα. Φαίνεται δηλαδή πώς δεν ήταν απαραίτητο να συμπέσει η μύηση με τις ετήσιες πανηγυρικές εκδηλώσεις. Αυτές, διαρκούσαν εννιά μέρες κατά τις όποιες κάθε πόλη απ' τα νησιά, τη Θράκη και τα Μικρασιατικά παράλια έστελνε τους πρεσβευτάς της. Πρεσβευτή έστελνε ακόμα και η πόλη της Σαμοθράκης κι αυτό αποδεικνύει ότι το Ιερό δεν θεωρούνταν αυτονόητο ότι ανήκε στο νησί αλλά πως ήταν όλου του κόσμου.

Πριν από τις τελετές έσβυναν γενικά κάθε φωτιά στο νησί κι έφερναν νέα φλόγα απ' το ιερό των Καβείρων της Δήλου. Πότε γίνονταν οι γιορτές αυτές δεν μπόρεσε να καθορισθεί.

Παρ' όλο που η μύηση γίνονταν αποκλειστικά στη Σαμοθράκη, όπου η λατρεία των Καβείρων άρχισε πριν από τον 7ο αιώνα, η διδασκαλία ξαπλώθηκε γρήγορα, πρώτα στα γειτονικά νησιά, Λήμνο, Ίμβρο, Τένεδο, πέρασε στις ακτές της Θράκης και της Ιωνίας και τελικά έφτασε σ' ολόκληρη την Ελλάδα. Σύμφωνα με περιγραφές του Στράβωνα και του Παυσανία αλλά και διαπιστώσεις από ανασκαφές, ιερά των Καβείρων υπήρχαν στη Σύρο, οπού και νόμισμα με τη μορφή τους, στη Θήβα, Δήλο, Πάρο, Χίο, Πέργαμο που επίσης έκοψε σχετικό νόμισμα, ακόμα και στο Ιόνιο, την Κέρκυρα. Μάλιστα ο Παυσανίας, αναφερόμενος στο ιερό των Καβείρων στη Θήβα, λέει ότι ήταν ανέκαθεν «άγιον» και «θαυματουργόν».

Στην θαυματουργήν προστασία των Καβείρων πίστευαν φυσικά και οι μυημένοι, γι' αυτό και φορούσαν πάντα την πορφυρή ζώνη που τους παραδίδονταν μετά τη μύηση καθώς και κάποιο δαχτυλίδι που γίνονταν από μαύρο μαγνητισμένο σιδηρομετάλλευμα τοπικής προελεύσεως και συμβόλιζε τον δεσμό του πιστού με τη Μεγάλη Θεά.

Όπως αναφέραμε, οι μυημένοι πού ονομάζονταν «ευσεβείς» ανήκαν σ' όλες τις τάξεις και τις φυλές, όμως - και είναι φυσικό αυτό άλλωστε - οι ιστορικοί περιέσωσαν τα ονόματα των πιο σπουδαίων απ' αυτούς. Έτσι μαθαίνουμε πως πολλοί επιφανείς Έλληνες ήταν μυημένοι στα μυστήρια των Καβείρων όπως ο Ηρόδοτος - πατέρας της Ιστορίας - που μας λέει ότι οι μύστες μάθαιναν να καταλαβαίνουν τη βαθύτερη σημασία των ιθυφαλλικών εικόνων του Ερμή-Καδμίλου, ο Φίλιππος της Μακεδονίας. Ο Πυθαγόρας φέρεται μυημένος στα Καβείρια, λέγεται δε ότι μέρος των θεωριών του έλαβε από την λατρείαν αυτών. Αλλά και οΡωμαίος φιλόσοφος Ουάρρων, καθώς επίσης ο Πείσων, πεθερός του Ιουλίου Καίσαρα και άλλοι.

Επειδή στα χρόνια της ακμής της λατρείας των Καβείρων εθεωρείτο πως το νησί ήταν θεία ιδιοκτησία και ιερή γη, αποτελούσε ασφαλές και ιερό άσυλο. Όποιος κατέφευγε σ' αυτό θεωρούνταν ικέτης και εύρισκε απαραβίαστη ασυλία. Έτσι, ο Περσέας, ο τελευταίος Βασιλιάς της Μακεδονίας, ύστερα απ' την ήττα του στα 168 π.Χ. απ' τα Ρωμαϊκά στρατεύματα του Παύλου Αιμίλιου, στη Σαμοθράκη κατέφυγε ικέτης. Επίσης, στη Σαμοθράκη προσέφυγε ζητώντας προστασία και ή βασίλισσα της Αιγύπτου, Αρσινόη, κυνηγημένη απ' τον αδελφό της Πτολεμαίο τον Κεραυνό. Η Αρσινόη αφιέρωσε αργότερα στους Μεγάλους θεούς περίλαμπρο κυκλικό οικοδόμημα για θυσίες και επίσημες συγκεντρώσεις που χτίστηκε μεταξύ 289-281 και που σύμφωνα με διαπίστωση του Αμερικανού αρχαιολόγου Λέμαν, είναι η μεγαλύτερη γνωστή θόλος της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Στη Σαμοθράκη κατέφυγε επίσης ζητώντας άσυλο και ο Πτολεμαίος ο ΣΤ' ο φιλομήτωρ, όταν νικήθηκε απ' τον Αντίοχο. Ο Πτολεμαίος ο Β' ο φιλάδελφος και η μητέρα του Βερενίκη, αφιέρωσαν στους Μεγάλους Θεούς μεγαλόπρεπο και πλούσια διακοσμημένο κτίριο, μεταξύ 280-264 π.Χ., που ο Λέμαν ονομάζει τολμηρό κατασκεύασμα της ελληνικής μηχανικής.

Οι Κάβειροι εξακολούθησαν να λατρεύονται και τα μυστήρια τους να τελούνται και να προσελκύουν μύστες μέχρι το τέλος του τέταρτου μετά Χριστόν αιώνα. Διαπιστώθηκε από τις ανασκαφές ότι οι Ρωμαίοι περιτείχισαν τον ιερό χώρο και πως παρ' όλο που μεγάλες καταστροφές σημειώθηκαν στα 200 μ.Χ. πιθανώς από σεισμό, αμέσως έγιναν αναστηλώσεις και αποκαταστάσεις των ζημιών σε μεγάλη έκταση. Ο ιερός χώρος εξακολούθησε να ακμάζει, η φήμη του παρέμεινε αμείωτη και ηαρχαία θρησκεία είχε πάντα τους πιστούς της, ως το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα οπότε εγκαταλείφθηκε και λίγο παρ' έκει εγκαταστάθηκε η νέα θρησκεία. Στα μέσα του 6ου αιώνα μ.Χ. καταστρεπτικός σεισμός ισοπέδωσε ό,τι απόμεινε ορθό.